Актуальныя праблемы гісторыі Беларусі
стан, здабыткі і супярэчнасці, перспектывы развіцця. частка 4
Памер: 317с.
Гародня 2003
ГІраца Ю Туронка «Беларусь пад нямецкай акупацыяй» была вынікам вялікай работы даследчыка, дзякуючы якой, як лічыць А.Літвін, ссць магчымасць пазнаёміцца з новымі крыніцамі, высветліць невядомыя раней абставіны дзейнасці беларускіх арганізацый на акупіраванай тэрыторыі Бсларусі Даследчык выкарыстоўвае ўспаміны беларускіх эмігрантаў, артыкулы з іх перыядычных выданняў. зборнікі дакументаў, творы заходніх нямецкіх, англійскіх і амерыканскіх даследчыкаў (што не заўсёды маглі выкарыстаць савсцкія вучоныя), працы польскіх гісторыкаў, псрыядычныя выданні акупацыйных часоў. якія ён знайшоў у архівах ФРГ, Польшчы, СССР [19],
Аўтар зазначае. што да некаторых крыніц трэба падыходзіць вельмі крытычна, напрыклад, да ўспамінаў бсларускіх эмігрантаў-палітыкаў. Даказвае тэндэнцыйнасць гэтых аўтараў, іх схільнасць да перабольшванняў 1201. Паказвас. што і да вайны, і ў часы акупацыі насельніцтва Беларусі нс прымае нацыянал-сацыялістычныя ідэі [21], Аднак германскія спецслужбы, звярнуўшы з сярэдзіны 1930-х гадоў пільную ўвагу на Заходнюю Беларусь, паступова знайшлі там сабс прыспешнікаў [22]
Вызначае асноўныя плыні бсларускага руху да нападу Германіі [23] і падчас вайны [24], Даказвас слабасць калабарацыяністаў як пры Кубэ [25], так і пры Астроўскім і Готбергу [26] Паказвае ўсю нязначнасць уплыву беларускіх арганізацый на землях Бсларусі, што не ўваходзілі ў Генеральную акругу Беларусь [27].
У працы прысутнічае падрабязны аналіз створаных калабарацыяністамі арганізацый, іх адносін паміж сабой, спробы знайсці падтрымку з боку іншых сіл (супрацоўніцтва з польскім рухам) [28], Падрабязна характарызуюцца постаці Кубэ, Астроўскага, Ф.Акінчыца, іншых [29]
Аднак не на ўсе пытанні можна знайсці адказы. Ці імкнуліся калабарацыяністы да абуджэння дзяржаўнасці [30], ці проста да атрымання пасад пры новай уладзе [31], ці самастойна вёў Астроўскі справы БЦР [32], ці ўсё вырашаў Готберг [33],
Сёння выходзяць даследаванні, у якіх разглядаюцца яшчэ нс да канца вывучаныя пытанні А Дзярновіч вызначас працу С Ёр-
ша «Вяртанне БНП» як «...кнігу. дзе ўпсршыню ў Бсларусі сабрана ды сістэматызавана інфармацыя пра Бсларускую Нсзалежніцкую партыю. уведзсны ва ўжытак новыя крыніцы пра гэту арганізацыю...» [34], Аўтар шырока карыстаецца эміграцыйнымі перыядычнымі выданнямі. публікуе дакументы. лісты, успаміны, якія даюць даследчыку дадатковую інфармацыю. Некалькі старонак прысвечана постаці Уссвалада Родзькі. што павінна дапамагчы ў вызначэнні яго ролі ў гісторыі акупацыі Бсларусі [35], Аднак аўтар прызнас. што аб дзейнасці БНП «. .вядома вельмі мала... |36] ...шмат якія эпізоды яе дзсйнасці супярэчліва апісваюцца гісторыкамі, а некаторыя заўсёды застануцца таямніцай... У выніку гісторыя яе разглядаецца больш па лсгсндах ды ўспамінах людзсй. чымсьці па дакументах...» [37], Таму часта сустракаюцца ў тэксце такія словы, як «...пакуль ня спраўджана», «. наўрад ці», «...ці сапраўды», «...існуюць іншыя трактоўкі>/ 1381. А вось пры ўважлівым разглядзс праграмы Бсларускай Нсзалсжніцкай Партыі можна знайсці такія несупадзенні. што адразу гхблясцца ўсялякая павага як да праграмы. так і да самой БНП [391.
Значную працу напісаў А.К.Салаўёў. Ён лічыць. што «...одной нз малонзвестных страннц нсторнн Рсспчблнкн Беларусь является образованне (ноябрь 1943 г.) н дсятсльность Белорусской Центральной Рады (БЦР). .» [40], Але зараз «.. новые матерналы н документы пролнвают свет на нензвестныс нлн ранее умалчнваемыс обстоятельства н событня тсх далскнх лст» [41], Досыць поўна раскрывае гісторыю стварэння і дзейнасць БЦР на падставе шматлікіх дакументаў і матэрыялаў. што раней знаходзіліся ў закрытых фондах архіваў.
У сваёй працы аўтар даказвае. што «ннспнрнрованное фашнстамн созданне белорусскнх нацноналнстнческнх органнзацнй ...не преследовало цслн рсшення нацнональных вопросов, а нспользовалось фашнстамн в уідсрб Беларусн н её народу для реалнзацнн экспансноннстскнх планов гнтлеровской Гсрманнн, в том чнслс для ужесточення оккупацнонного режнма...» [42J.
У дадатку да кнігі прыводзяцца даклмснты і матэрыялы, у тым ліку вытрымкі з выступленняў актывістаў Рады, якія шырока друкаваліся ў беларускай перыёдыцы васннага часу, нягледзячы на тое. што «...такне матсрналы нзобнловалн негатнвнымн высказываннямн в адрес «жвдобольшсвнзма» н лютой ненавнстью к «советской Москве». Яны «...свндетельствуют об основных элементах обстановкн на оккуішрованной тсррнторнн Беларусн в годы войны. Многне нз документов нензвестны обіцествснностн. Этн матсрналы н архнвныс документы подтверждают ...свндетель-
ствуют н о серьёзной внне коллаборацноннзма в Беларусн, находнвшего поддсржку в среде актнвных пособннков оккупантов, запятнавшнх себя предательством соотечсственннков в годы Be лнкой Отечественной войны...» [431
Паказвае аўтар і некаторыя поспехі БЦР, у тым ліку і ў справе стварэння Беларускай Краёвай Абароны [441 Але галоўнай прычынай таму была прымусовая мабілізацыя Салаўёў прыводзіць выказванне Астроўскага аб тым, што « . добровольный прмзыв потерпнт неудачу...» [45],
Адлюстроўваюцца фактары, што псрашкаджалі дзейнасці БЦР. Напрыклад. дрэнныя адносіны паміж сябрамі арганізацыі: «...тенденцня в кадровой полнтнке БЦР делать ставку на лнц выходцев нз Западной Беларусн . часто негатнвно относнлнсь к белорусам выходцам нз восточных областей...» [46], Здараліся выпадкі, калі нават кіраўнікі не былі здольныя дамовіцца між сабой. Канфлікт паміж кіраўніком СБМ Ганько і Астроўскім пры~ вёў да таго, што «...члены СБМ закончшш свой поход протнв совстской властн в рядах армнн Власова... [47]».
Аўтар таксама паказаў спробы кіраўнікоў Рады пераарыснтавацца напрыканцы вайны на англічан і амерыканцаў, спадзяваючыся, што хутка распачнсцца трэцяя сусветная вайна і «.. .союзннчсское командованне позволнт нм формнровать белорусскнс нацнональные частн для борьбы протнв СССР...» [48] Падрабязна, на падставс шматлікіх крыніц, разглядаецца постаць Астроўскага. прыводзяцца выказванні яго паплечнікаў аб ім. У другой палове працы аўтар прыводзіць 18 дакументаў і каля 80 кароткіх біяграфій сяброў і актывістаў БЦР.
А.А.Каваленя апісвае гісторыю дзейнасці Саюза Беларускай Моладзі. На падставе шматлікіх архіўных крыніц (шмат з якіх даследчык публікуе ўпершыню), выкарыстоўваючы найбольш значныя дасягненні ў распрацоўцы гэтага пытання гісторыкамі Польшчы і Германіі, даслсдчык спрабуе разгледзець узасмаадносіны «...дзвюх гістарычных сіл: маладзёжнага руху на акупіраванай тэрыторыі Беларусі і палітыкі кіраўніцтва нацысцкай Германіі ў адносінах да яго...» [491.
Аўтар здолеў раскрыць прычыны, якія прыводзілі пэўную частку грамадства да таго, што «гсраізм, мужнасць і самаахвяр насць састу палі месца слабасці духа, здрадніцтву і натуральнаму, біялагічна акрэсленаму жаданню чалавека застаецца жыць...»[50]. Ён лічыць неабходным разглсдзсць пытанні, якія доўп час замоўчваліся з-за ідэалагічнага дыктаіу. Даслсдчык вельмі падрабязна асвятляе дзейнасць Саюза беларускай моладзі. тлумачачы не толькі
прычыны страт, але і нешматлікіх поспсхаў арганізацыі. сіупень залежнасці яе ад нямецкіх улад. праблемы як цэнтральных органаў кіравання. так і мясцовых ячэск, постаці кіраўнікоў
7 старонак сваёй працы А Каваленя прысвячас аналізу папярэдняй гістарычнай літаратуры, якая адлюстроўвала дзейнасць Саюза беларускай моладзі. На падставе багатай факталапчнай базы аўтар паказвае некаторыя хібы папярэдніх распрацоўшчыкаў тэмы, спрачасцца з імі, даказвае. напрыклад, што ў некаторых выпадках прыведзсныя Ю.Туронкам факты не маюць пацвярджэння [51],
А.Каваленя лічыць неабходным вывучэнне мемуараў бсларускіх калабарацыяністаў, тлумачыць навуковую каштоўнасць гэтых крыніц [52]. Наогул, праца А.А.Кавалені карысная для вывучэння сітуацыі на тэрыторыі Беларусі падчас нямецкай акупацыі. Тым больш у сувязі са слабай распрацаванасцю праблемы, адсутнасцю спецыяльных прац па акрэсленай тэме на Беларусі і за яе межамі [53],
А.Н. Свйрйд г. Мйнск
НЕКОТОРЫЕ ПРОБЛЕМЫ МСТОРНОГРАФММ НСТОРМН КАТОЛНЧЕСКОЙ ЦЕРКВМ ВНЗАНТНЙСКОСЛАВЯНСКОГО ОБРЯДА В ЗАПАДНОЙ БЕЛАРУСМ
После вхождення тсррнторнн Западной Беларусн, по условням Рнжского мнрного договора 1921 г., в состав Второй Рсчн Посполнтой католнческая цсрковь заннмалась распространеннем на этой тсррнторнн церковной органнзацнн внзантнйско-славянского обряда, которую некоторые нсторнкн называюг неоунней [1],
Белорусская нсторнографня этой проблемы развнвалась в тесной связн с польской, поэтому рассмотренне нх в отрыве одна от другой не позволнт обьектнвно подойтн к решенню некоторых проблем.
Одной йз такнх проблем. как белорусской, так н польской нсторнческой наукн является вопрос о статнстнке прнходов н веруюіднх католнческой церквн внзантайско-славянского обряда. Этот вопрос затрагнвалн в свонх нсследованнях более двух дссятков нсторнков. представляя разлнчныс цнфры относнтельно колнчсства прнходов на 1939 год от 48 до 18 [2], а относнтельно веруюіцнх от 30 до 7.7 тысяч 131.
Основнымн прмчннамй такой разбежкн можно счнтать следуютне.
1. Отсутствне нлм фрагментарность нсточннковедчсской базы. что касается костсльных документов Кроме гого. отчеты поперепнсн населення 1931 г прсдсі авлялнсь на бланках ненмеюіднх спецмальной графы. посвяіценной данному веронсповсда нню Всрч юшнх внзантнйско-славянского обряда католнчсской цсрквн в Западной Беларусн часто запмсывалн грско-католккамн (несмотря на то, что данное веронсповеданне также не было прс« дусмотрено. сго впнсывалн сл рукн в свободную графу) нлн рнмо католнкамн. В нтоге обшая чнсленность уннатов отмеченных как греко-католнкн по нтогам перепнсн 1931 г., составнла натеррнторнн Полесского. Новогрудского, Внлснского н Белостоцкого воеводств 5.6 тыс. человск [4]. что значнтельно ннжс нх реальной чнсленностн.
2. Неопредсленность правового статуса некоторых прнходов католнческой церквн внзантнйско-славянского обряда. Часто нет возможностн точно определнть. в какой пернод это была мнсснонерская террнторня. а когда отдельный прмход, н когда он был каноннчсскн утвержден. Даже авторы спархнальных каталогов нногда подают ннформацню о чнсленностн всруюшнх только половнны прнходов Ф.Ржеменюк отмечает. что в статнстнкс уннатскнх прнходов ссть много неточностей, которые следуют нз нсдостатка ннформацнн по такнм момснтам, как начало суіцествовання прнхода нлн окончання его функцноннровання. Некоторые прнходы фмгурнровалн в статнстнке. в то время как в эткх местах уже по несколько лет не проводнлнсь богослуження. а чнсло веруюіцнх было блнзкнм к нулю Былн также местностн, в которых суіцсствовало несколько дссятков веруюіднх, обычно обслужнваемых прнсзжаюіцнм пастырем, но прнход не был основан [5].
КНІГІ ОНЛАЙН
