Актуальныя праблемы гісторыі Беларусі
стан, здабыткі і супярэчнасці, перспектывы развіцця. частка 4
Памер: 317с.
Гародня 2003
Первым этапом в аналнзс является процесс класснфнкацнн нзучаемых явленнй. На наш взгляд, пронзводнть градацню можно по двум прнзнакам «внешнему» н «внутреннсму».
Под «внешннм» прнзнаком мы поннмаем такую смысловую органнзацню текста. прн которой практнческн не пронсходнт глубокого аналнза нзучаемой научной работы. Согласно ему, работы делятся на:
1) «бнблнографнческнс» («регнстрацпонные»), представляюпше собой обычный спнсок лмтературы по определенной теме:
2) «обзорно-бнблнографнческне» аннотнрованные. снстсматнзнрованные бнблнографнческне спнскн лнтературы;
3) нсторнографнческне, которые делятся на:
а) работы по мсторнн нсторнчсской мыслн без крнтнческого аналнза нсследуемого нсточннка. т.с. простое нзложенне нсследователем мыслей нзучаемого автора;
б) работы по нсторнн нсторнчсской мыслн, с проведеннем аналнза мзлагасмых взглядов н мыслей нзучаемого автора.
Для проведення подобной класснфнкацнн достаточно просто прочнтать нзучаемое нсследованне. Данная градацня неэффектнвна прн малом колнчсстве работ по определенной проблеме Так, в белорусском антнковеденнн практнческн отсутствуют «бнблнографнческнс» н «обзорно-бнблнографнческне» нсследо-
вання. Совссм небольшое колнчсство работ ію пункту За, все остальные труды (около 90 %) мы относнм к пункту 36. Такмм образом, предложснная класснфнкацня малоэффектнвна м не учйтываст вссх особенностей нсторнографнн.
Гораздо продуктнвнсс класснфнкацня по «внутрсннему» прнзнаку. Под «внутренннм» прнзнаком мы поннмаем «содержатсльные» особенностн нсслсдуемых работ Такая класснфнкацня включает в ссбя градацню на:
1) тсматмческне нсследовання прослсжнвается нзученнс отдельных проблем нсторнн;
2) бнографнческне рассматрнвается дсятсльность отдсльных ученых. нх вклад в развнтнс наукн;
3) хронологмчсскне нсследованне стронтся путсм нзучення деятельностн ученых н научных школ в нх времснной последовательностя;
4) обобіцаюіцне работы нзучаюіцне нсторню по отдельным странам нлн группам стран за опрсдслснный отрсзок временн.
Необходнмо отметнть, что в данной класснфнкацмн прн нсобходймостн можно выделнть подпункты Так. внулрн тематаческой градацнн можно провсстн бнографнчсскую н (нлн) хронологнчес кую днффсренцнацню, можно выделнть тематаческне группы
Следуюіцнм этапом аналнза является нзученне теоретнкометодологнческого фундамента Оно включает в себя отнесснне к определенной методологнн нспользованне формацнонного, цнвнлнзацнонного. техногенного подходов н т.д Возможно в каждом подходс выделнть спецналнзнрованные крнтсрмн: формацнонный абсолютнзацня революцнонного наснлня, отрнцанне ннволюцнонного развнтня, нгнорнрованне мнровоспрнятня й духовного развнтня чсловска; цнвнлнзацнонный концентрацня вннмання на каждом человеке как высшей ценностн, учет особенностей каждого соцнума; техногенный подход содержнт учснне о соцнальной эволюцнн путсм научно-техннческого прогресса, но с акцентнрованнсм вннмання на лнчностн человека. После аналнза методологнн целесообразно указать методы, которымн пользовался ученый.
Прн непосредствснном нзученнн эмпнрнчсскнх нсследованнй ученого необходнмо обратнть вннманне на следуюіцее:
-н сторнческнй нсточннк. Указать, какой внд нсточннка нспользовался (вешественныс. пнсьменные, нзобразнтельныс, фоннческне), прнемы нзвлечсння ннформацнн нз ннх;
-влнянне нлсологнн н соцмально-полнтнческой борьбы на нсследовання ученого установлсннс связн учсного с определеннымн полнтнческнмн партнямн н нх влняннс на сго взгляды. отмстнть субьектмвный фактор в наслсднш
-установнть связь с предшсств} юіцймн учснымн. нсследователямн, подчсркнуть прсемственность нлн новаторство ученого.
Заключнтельным этапом аналнза является оценка работ ученого. Здесь нсобходнмо кратко нзложнть н суммнровать все предшествуюшнс пункгы.
Прнмерная схема аналнза нсторнографнн выгляднт следуюіцнм образом.
1. Классйфнкацня нсторнографнн.
2. Теорстнко-методологнческая основа нсследованнй ученого:
2.1. нспользуемая мегодологня:.
2.2. нспользуемыс методы,
2.3. рсалнзацня какого прннцмпа нстормческого познання пронсходнт.
3. Нзученне научных работ ученого:
3.1. нспользованне нсторнческнх нсточннков нх внд н прнсмы работы;
3.2. влнянне соцнально-поліітнческой борьбы в обіцестве на взгляды ученого;
3.3. установленне связн с предшествуюіцнмн нсследователямн.
4. Оцснка в целом результатов работы ученого.
Для прнмера класснфнцнруем работы по антнковеденню в бслорусской нсторнчсской наукс 1945-1991 г. Здесь целесообразно выделнть тематнческне группы н провестн внутрн ннх хронологнческую градацню по персоналням:
- полнтнческая борьба в древнем Рнме (Лнвшнц Г.М.. Нечай Ф.М., Ханкевнч О.Й.);
- раннее хрнстнанство н проблема мснталмтета антнчного чсловека (Лнвшйц Г.М.. Фсдосіік В.А.. Мнннцкмй Н.Й., Евтухов Й.О.);
- военнос дело (Рсвяко К А.);
- псрсход от антнчностн к феодалнзму (Горемыішна В.Й.);
- фнлософня древней Грецнн (Внц-Маргулнс Б.Б.);
- афннская демократня (Ннкольская Р.А., Корзун М.С.).
Как внднм, тсматнчсская группа часто связана с нменем одного ученого (стош оговорнться, что это спсцнфйка белорусского антнковсдсння). Поэтому цслссообразно проводнть нменно тематнческую днффсрснцнацню. в обратном случас нмя одного чсловека становнтся смнонй.мом тсмы.
БЕЛАРУСКІ КАЛАБАРАЦЫЯНІСЦКІ РУХ у 1941 1944 г.: ГІСТАРЫЯГРАФІЯ ПРАБЛЕМЫ
Існуе вялікі пласт літараіуры гісторыі Беларусі перыяду Вя~ лікай Айчыннай вайны. За пасляваенны час апублікавана значная частка дакументальнай базы, выдадзены навуковыя манаграфіі. даведнікі аб партызанскіх фарміраваннях, партыйных і камсамольскіх органах, абаронена больш за 100 кандыдацкіх і докгарскіх дысертацый, напісаны тысячы навуковых і навукова-папулярных артыкулаў. Як вынік, многія аспекты псторыі Беларусі ваеннага часу атрымалі шырокас асвятленне, сталі прадметам навуковага даследавання. Аднак у пасляваенны час мала сказана пра тых, хто супрацоўнічаў з нацыстамі [1],
Першай працай, у якой закранаецца дзсйнасць калабарантаў, з'яўляецца манаграфія Л.СДанавы «Всенародная партнзанская борьба в Белорусснн протнв фашнстскнх захватчнков». А.Літвін лічыць Цанаву першым гісторыкам гэтай праблемы на Беларусі. У кнізе ўпсршыню ідзе гаворка аб стварэнні і дзейнасці Беларускай Самааховы (БСА), Бсларускай Краёвай Абароны (БКА) [2] і нскаторых іншых беларускіх арганізацый. Аўтар выкарыстоўвае розныя дакументы, напрыклад, перапіску В.Іваноўскага і І.Ермачэнкі |3]. Ідэалагічныя ацэнкі, дадзеныя ў кнізе, за малым выключэннем, захоўваюцца ў айчыннай гістарыяграфіі і да сённяшняга часу. Шмат якія вывады абвергнуць немагчыма. Сапраўды, мэтай перыядычных выданняў калабарантаў было: «убнть в народе всру в победу Советского Союза...» [4|, а таксама заклікаць насельніцтва ехаць на працу ў Германію. Але абараніць людзей ці нават прасачыць іх лёс агітатары не былі ў станс. Бясспрэчна і тое, што калабаранты былі няздольны вырашаць нават нязначныя справы без дазволу фашысцкіх улад [5|. Асобна характарызуюццапостаці Р.Астроўскага, К.Езавітава, У.Родзькі, немцаВ.Кубэ [6]
Аднак не ўсе вывады даследчыка з'яўляюцца аб’ектыўнымі. Напрыклад, што СБМ быў адгарожаны «...глухой стеной от белорусского народа...», што ён «...не получнл сколько-нсбудь заметного распространення...» [7|.
Вайна яшчэ толькі адышла, у людзсй перад вачыма яшчэ стаялі тыя страты, што нансслі акупанты роднаму краю. Таму немагчыма было паказваць хоць нейкія поспсхі асоб, што супрацоўнічалі з нацыстамі і, калі гэта ўлічыць, то неабходна прызнаць. што праца ЛДанавы з’яўляецца адной з крыніц па вывучэнню беларускага нацыянальнага руху ў гады акупацыі
Hi адзін даследчык, які выв\ час. ізсйнасць беларускіх арганізацый падчас акупацыі, не абыходзіць сваёй увагай твор В П Раманоўскага «Саўдзельшкі ў злачынствах». Аўтар даказвас, што ўжо з 1939 г. некаторыя беларускія эмігранты пачалі актыўна супрацоўнічаць са знсшняй разведкай Гсрманіі, асвятляе стварэннс і дзейнасць некаторых калабаранцкіх арганізацый 181. даволі падрабязна вызначае межы Генеральнай акругі Беларусь. Паказвае, як акупанты выкарыстоўвалі ў сваіх мэтах некаторых беларускіх палітыкаў, вызначае ролю ў гэтай справе В.Кубэ і К.Готберга |9|.
На падставе дакументальнай базы Раманоўскі выказвае свас меркаванні аб сапраўдных мэтах стварэння на акупіраванай тэрыторыі Беларусі школ, народных дамоў [10], Беларускай Незалежнай партыі (БНП) [11], спрабуе вызначыць, у якой ступені БНП кантралявалася нямецкай разведкай [12]. Трапна выкарыстоўвае шматлікія дакументы, напрыклад. выказванні бсларускіх дзеячоў адзін аб адным [13],
Як вынік, праца Раманоўскага і сёння займае важнае месца сярод твораў беларускай гістарычнай навукі, якія асвятляюць дзейнасць беларускіх нацыянальных арганізацый на акупіраванай нацыстамі тэрыторыі Беларусі. Ён першы маштабна выкрывае іх супрацоўніцтва з амсрыканскай і англійскай разведкай. I сёння даследчыкі цытуюць гэтае даслсдаванне 1964 г.. выкарыстоўваюць яго дакументальную базу.
У 1985 г. выйшаў у трох тамах твор «Всенародная борьба в Бслорусснн протнв немецко-фашнстскнх захватчнков в годы Велнкой Отечественной войны». У трэцім томе адзін з артыкулаў 4-й главы прысвечаны правалу мабілізацыі ў Беларускую Краёвую Абарону. На падставе дакументаў паказваецца, як акупанты актыўна ўздзсйнічалі на насельніцтва, спрабавалі «...вовлечь нх в борьбу с партнзанамн [14], ...нспользовать мобнлнзацню в БКО для угона рабочей снлы в Германню. .. .лншнть партнзан, а после освобождення республнкн Красную Армню резервов [15], Але адсутнічае аналіз прычын і мэтаў дзейнасці беларускіх дзеячоў. Толькі аднойчы, калі ідзе размова пра скліканне 27.06.1944 г. II Усебеларускага кангрэса. узгадваецца пра існаванне мэты адарвання Беларусі ад СССР, анулявання ўсіх пагадненняў, заключаных савецкім кіраўніцтвам, што датычыліся Беларусі, узнаўлення ў ёй капіталізму. Уся астатняя характарыстыка калабарацыянізму абмяжоўваеццасловамі «предателіі», «лакен», «...буржуазные нацноналнсты, стремнвшнсся прнвестн народ к буйствснной войне...», і«уголовныен морально разложнвшнесяэлементы...» [16],
За мяжой у 1950 1980-я гады таксама выдадзена пэўная колькасць прац па гэтай тэме У псршую чаргх гэта мемуары Аднак. як пісала Н.Абрамава: «Ці здольны чалавек удзельнік падзей быць аб'екгыўным. .» [17 j Шмат даследчыкау пісалі навуковыя працы, напрыклад. Н Вакар Праца заслугоўвае ўвагі таму што ў ёй выкарыстаны больш за 2000 крыніц рознай ступені каштоўнасці 118|. Некаторыя з іх маглі да сённяшняга дня нс захавацца
КНІГІ ОНЛАЙН
