Актуальныя праблемы гісторыі Беларусі
стан, здабыткі і супярэчнасці, перспектывы развіцця. частка 4
Памер: 317с.
Гародня 2003
Шырокагі папулярнасцю карысталася «Блакадная кніга» («Das Dlockadebuch») А.Адамовіча і Д.Граніна (1984, «Volk und Welt»), якая зыйшла ў перакладзе Р Вільнаў У 1986 г у берлінскім
выдавецтве «Nationcn» («Нацыі») пабачыла свет кніга І.Шамякіна «Гандлярка і паэт» пад назвай «Die Handlerin und der Poet» y перакладзе K. -Д.Голя.
Як бачна з вышэйпададзенай інфармацыі. адным з найбольш плённых перакладчыкаў з беларускай на нямсцкую мову з'яўляўся Н.Рандаў. У Бсларусі яго імя вядома па водгуках і рэцэнзіях. артыкулах і кнігах пра яго публікацыі, пераклады. анталогіі і зборнікі Ён зацікавіўся Беларуссю ў другой палове 1960-х гадоў Нягледзячы на тос. што за мяжой нельга было падпісацца на беларускую перыёдыку, заказаць патрэбную беларускую кнігу, Н.Рандаў атрымліваў беларускую прэсу і камплекгаваў беларускамоўную бібліятэку дзякуючы дапамозе родных, блізкіх і знаёмых людзей. Апроч ужо раней пералічаных яго перакладаў. у канцы 1980-х гадоў Н.Рандаў падрыхтаваў яшчэ два значныя выданні. У 1987 г. арыгінальнае прачытанне набыло беларускае класічнае апавяданнс ў зборніку «Die junge Eiche. Klassische bclorussische Erzahlungen» («Малады дубок. Класічныя беларускія апавяданні», «Reclam», 1987). Тут прыведзены 29 апавяданняў 11 буйнейшых беларускіх пісьменнікаў. Над гэтай кнігай працавалі 10 перакладчыкаў.
У 1988 г. пабачыла свет адно з лепшых рандаўскіх выданняў зборнік паводле твораў Я.Коласа «Магсіісп des Lebens» («Казкі жыцця»; берлінскае выдавецтва «Der Morgen»). Гэта была сапраўдная прэм'ера, бо нічога падобнага на гэты час не было ні ў БССР, ні за яе межамі. Гэта першае самае поўнас і дакладнае выданне. Тут змешчана 35 апавяданняў і частка паэмы, маюцца падрабязныя каментары і дакладная бібліяграфія, змястоўнас пасляслоўе.
Сувязі ў галіне літаратуры праходзілі нс толькі па лініі СП БССР. але і па лініі Беларускага таварыства дружбы і культурнай сувязі з замсжнымі краінамі (БТД). Беларускі паэт-перакладчык Я.Ссмяжонаў 15 лістапада 1966 г., на той момант вучоны сакратар секцыі літаратуры і мастацтва БТД, у сваім выступленні на II рэспубліканскай канфсрэнцыі БТД зазначыў:
1) БТД з’яўляецца каналам, праз які ідзе свабодны абмен культурнымі каштоўнасцямі паміж народамі;
2) беларуская кульлура як неад'емная частка ўсёй сацыялістычнай кулыуры «Краіны саветаў» становіцца вядомай за яс межамі;
3) адным з нсдахопаў у працы БТД з'яўлясцца адсутнасць шырокай магчымасці годна прадставіць калсг-літаратараў сацы-
ялістычных краін чытачу Б( ( Р. бо няма спсцыялгзаванага друкаванага выдання псракладной літаратчры |7]
Аднак наваі у гэты час. калі нс было спецыялізаванага друкаванага выдання перакладной літаратуры, у БССР акгыўна перакладалі творы пісьменнікаў 1 ДР Напрыклад. голькі з 1965 па 1967 г. у БССР пабачыла свеі усяго толькі адна кніга перакладу на беларускую мову [8|, алс затое вялікая колькасць твораў усходненямецкіх аўтараў друкавалася ў беларускіх газетах і часопісах. За гэтыя тры гады ў газетах «Гродненская правда», «Літаратура і мастацтва», «Чырвоная змена» і часопісах «Беларусь», «ГІолымя» з’явіліся вершы такіх аўтараў. як К Альтэн. Г.Байэрль, У.Бергер Б.Брэхт, І.Бэхер, Г Вюншэ, Б.Іенч. Куба, ГКунэрт, В Ліндэман, Е Прывэ, Ф.Фюман. С.Хсрмлін, М.Цымерынг (на беларускую мову перакладалі П Бітэль. А Вярцінскі, Ю.Гаўрук, I Дуброўскі. А.Клімчык, А.Клышка. М.Навіцкі. Я.Ссмяжон, В.Сёмуха) і апавяданні такіх аўтараў, як В Борхерт, Г.Бёль, П.Віп, Ф Вольф, А.Зегерс, В Іеха, Х.Магер, Ю.Мадзср, Ф.Ман, Г.Нахбар, ГПродал. Б.Удэ. Ф.Фюман, Г.Хагс. К.Цюркэ, Р.Штраль. К.Г.Якабс (на беларускую мову псракладалі С.Куваева. С.Куваеў, М.Навіцкі, Г.Рудая і А Шарахоўская ў газетах «Звязда», «Літаратура і мастацтва», «Мінская праўда». «Чырвоная змена» і часопісах «Полымя», «Бсларусь», «Работніца і сялянка» [9|.
У 1968 г. быў надрукаваны зборнік вершаў «Пярэднія ўвайшлі ў заўтра». Тут былі змешчаны вершы такіх усходнснямецкіх паэтаў. як І.Баброўскі. К.Бартэль (Куба), У.Бергер, І.Бэхер, П.Вінс, П.Гакс, Е.Герлах, УГрунінг, Г.Дайке, Г.Калаў, Г.Кунэрт, Р.Кірш С.Кірш, Р.Кунцэ, Р.Леангард, Р.Лейсінг, Г.Мюлер, І.Мюлер, Л.Фюрнберг, Г.Цыбулька. А.Шульцэ, Г.Эгерс і інш. дзякуючы бсларускім перакладчыкам.
У 1971 г. у мінскім выдавецтве «Беларусь» пабачыла свст аповесць К.Мэнкэ «Макс у тунэлі» для дзяцей малодшага школьнага ўзросту ў перакладзе А.Зарыцкага. У 1973 г. у мінскім выдавецтве «Мастацкая літаратура» апублікаваны тры маленькія аповесці Б.Плудры для дзяцсй дашкольнага і малодшага школьнага ўзросту ў кнізе пад назвай «Боцман на крызе» ў перакладзс С.Міхальчук.
У 1973 г. выйшаў зборнік апавяданняў пісьменнікаў ГДР пад назвай «Незабыўны дзень» (выдавецтва «Мастацкая літаратура») Тут надрукаваны апавяданні такіх аўтараў, як Г. дэ Бройн, В.Брэдэль, Ю.Брэзан. Ф Фюман. Шт.Хэрмлін і іншых (на беларускую мову перакладалі Н.Брэль, С.Дорскі. Н Мяцяш, М.Навіцкі, Я.Семяжон. В.Сёму'ха. УЧапсга).
У 1977 г. у псракладзе В.Сёмухі пабачыў свет раман Г дэ Бройна «Preisverleihung» пад назвай «Прысуджэнне прэміі». а ў 1979 г. у перакладзс В.Сёмухі і М.Навіцкагараман 0 Гбфэ «SchliBakkord» пад назвай «Фінальны акорд».
1985 г. стаўся годам зяўлення на бсларускай мове зборніка всршаў Ё.Бэхера «Вяртаннс да сябс» ў псракладзе У.Папковіча (выдавецтва «Мастацкая літаратура») у ссрыі «Паэзія народаў свету» (заснавана ў 1971 г).
У 1988 г. надрукаваны вершы і пссні Б.Брэхта ў перакладзс Л.Баршчэўскага пад назвай «На шалях праўды» (выдавсцтва «Мастацкая літаратура»).
У псрыяд з 1965 па 1900 год на Беларусі працягваліся традыцыі спасціжэння класікі нямецкай літаратуры. У 1976 г. у Мінску, дзякуючы намаганням таленавітага перакладчыка В Сёмухі. выйшла першае беларускае выданне несмяротнага «Фауста» Ё. В.Гётэ. Гэтас выданнс атрымала высокую ацэнку ў айчыннай і замежнай крытыцы.
У 1981 г. апублікаваны тры кнігі агульнанямецкага значэння (ГДР і ФРГ маглі аднолькава пераканаўча даказваць, што аўтар адносіцца і да іх). Адну з іх раман «Даўным-даўно ў нас дома: Перажытае. бачанае і прыдуманае» Г.Фаланды пераклаў В.Сёмуха (выдавецтва «Юнацтва»). другую «Балады» Ф.Шылера Ю.Гаўрук («Юнацтва»), Выбраная лірыка Ё.Гётэ пад назвай «Спатканнс і ростань» (выдавсцтва «Мастацкая літаратура») была перакладзена А.Лойкам.
У БССР у 1983 г. выйшаў псраклад твора А.Амснды «Апасіяната».
У зборніку выбраных перакладаў В.Сёмухі «Прыйдзі, стваральны дух» (выдавецтва «Мастацкая літаратура». 1986) знайшлі месца і народныя балады, всршы ГБюргера. Ё.Гётэ, Ф.Шылера, Г.Гейнэ з нямецкай лірыкі.
Такая вялізная колькасць перакладаных выданняў сведчыць пра пэўную зацікаўленасць з боку рэспублік БССР і ГДР, якія прымалі ў гэтым удзсл Літаратура была адным з асноўных кірункаў культурных кантактаў паміж гэтымі рэспублікамі. Але ў дачыненні да класікі нямецкай літаратуры, якая па праву магла лічыцца і набыткам ГДР, існавалі вялікія абмсжаванні. Пры адборы гэтых твораў для псракладу патрэбна было прайсці ідэалагічны кантроль. Галоўнай праблемай з'яўлялася існаванне жорсткай цэнзуры.
СЕКЦЫЯ 6
ФАРМІРАВАННЕ БЕЛАРУСКАЙ ДЗЯРЖАЎНАСЦІ Ў XX СТАГОДДЗІ
В.А. Космач г.Віцебск
НАРМАНЫ ВАРАГІ I СТАНАЎЛЕННЕ БЕЛАРУСКАЙ ДЗЯРЖАЎНАСЦІ I БЕЛАРУСКАГА ЭТНАСА Ў СЯРЭДНЯВЕЧЧЫ
Зазірнем у «Аповесць мінулых гадоў». Пад 6370 (862) годам у ёй гаворыцца аб усходніх славянах і фіна-ўгорскіх плямёнах, якія жылі як суседзі, наступнае: «йзгналн варягов за морс н нс далн нм данн, н началн самн собой владеть. й не было средн ннх правды, н встал род на род, н былн меж ннмн усобнцы, н началн воевать самн собой. й сказалн онн себе: «Поніцсм себс князя, который бы владел намн н суднл по праву». й пошлн за море, к варягам, к русн, нбо звалнсь тс варягн русь, как другне зовутся шведы, нные же норманы, англы, другне готы, этн жс так, Сказалн русн чудь, словене, крнвнчн все: «Земля наша велнка н обнльна... Прнходнте княжнть н владеть намн». й нзбралмсь трн брата co свонмн родамн. н взялн с собой всю Русь, н прншлн к словенам псрвым, н срубнлн город Ладогу. н ссл в Ладоге старсйшші Рюрнк, а друтой Сннеус на Белом озере, а третнй Трувор в йзборске. й оттсх варягов прозвалась Русская земля. Новогородцы же, людн новогородскне от рода варяжского, прсждс всего словене.
Два года спустя умерлн Сннсус н брат его Трувор. й прннял всю власть однн Рюрнк, н прншёл к йльменю, н срубнл городок под Волховом, н назвал его Новгород, н сел тут княжнгь. раздавая волостн н города рубнть прншельцы. а нзначальнос нассленнс в Новгороде словене, в Полоцке крнвнчн. в Ростове меря, в Бслоозерс вссь. в Муроме мурома, н вссмн нмн обладал Рюрнк.
Н было у него два мужа, нс п іемснн ею. но бояре. н относмлнсь онн в Царьград co свонм родом М огправнлнсь по Днепру. м проходя мнмо, увнделн на горс юродок. Н спроснлн: «Чсё это городок?». 14 сказалн нм: «Былн трн брата: Кіій. ІЦск н Хорнв. которые постронлн городок этот н іюгнблн, а мы. нх потомкн. снднм здесь н платнм дань хазарам» Аскольд жс н Днр осталнсь в этом городе, собралн около ссбя много варягов. сталн владсть землёй полян. Рюрнк же в это время княжнл в Новгороде» 111.
Адразу зробім нскаторыя назіранні. Па-першае, бачна, што старажытнас насельніцтва будучай «Кіеўскай Русі» было нетолькі славянскім. Яго ў асноўным можна звссці да двух галоўных этнасаў: першы фіны ці фіна-ўгорскія народы (фіны, чудзь, лопары, мардва, чувашы. псрм, зыранс і інш.) і другі славяне (паляне, драўляне, дрыгавічы, севяране, крывічы і інш.). Яны не называлі сябе рускімі, ні паасобку, ні разам. Па-другое, менавіта фіна-ўгры і ўсходнія славяне прасілі варагаў з-за мора аб дапамозе. I тут патрэбна асаблівая ўвага. Яны звярнуліся не да ўсіх варагаў, і нс да нарманаў, як лічылася раней, да той часткі варагаў якія называліся «русь». Дарэчы. скандынаўскія сагі гавораць аб тым, што першыя нарманы з’яўляюцца на Русі толькі пры Уладзіміру і службу яны неслі галоўным чынам у прыбалтыйскіх землях. Там, дзе жылі балцкія плямёны. дакладней, іх частка, блізкая па нейкіх прычынах да палачан-крывічоў. Далсй стане зразумелым, чаму вялікі князь Уладзімір запрасіў менавіта сюды варагаў-нарманаў на службу. Полацк стаў дэманстраваць свой нораў і пачаў імкнуцца да гюўнай дзяржаўна-палітычнай незалежнасці.
КНІГІ ОНЛАЙН
