Актуальныя праблемы гісторыі Беларусі
стан, здабыткі і супярэчнасці, перспектывы развіцця. частка 4
Памер: 317с.
Гародня 2003
После вхождсння белорусскнх земель в состав ВКЛ в XIII XIV в. пронзошло окончатсльное оформленне н разделенне основной массы населення Бсларусн по лннйн город-городок (мес~ тсчко)-дерсвня. Начнная с XV в жмтслн белорусскмх городов выделнлмсь в отдельнос сословнс мсіцан Правовой статус мсшан завнсел в значнтсльной степенн от города, где онн прожнвалн, н от нмуіцественного положсння конкрстного горожаннна. Следует отметнть, что в отлнчне от жнтелей городов Московского государства, белорусскне мешане пользовалнсь куда болсе шмрокнмн прнвнлегйямн, в особенносте в городах. получнвшнх магдебургское право (Копысскнй 3 Ю Магдебургское право в городах Бслорусснн (к. XV 1 -я половяна XVII в.) // Советское славяноведеннс. М. 1972.-С.28).
Сельское нассленне бслорусскнх земель тоже не было однородным. Крестьянс разлнчалнсь как по правовому статусу н юрнднческой обеспечснностн владсння земельнымн участкамн, так н по путям закрепоіцення (Спнрндонов М Ф Закрепоіценне крестьянства в Лнтве. Внльнюс, 1962). В отлнчне от городскнх жнтелей, чьн ннтересы заіцшцалн как нормы обычного (траднцнонного) права. так н прнвнлен. выданные велнкнм князем лнтовскнм тому нлн нному городу (Грушевскнй А.С Указ. соч. С. 17). крестьяне свон права моглй заідшцать только мсгодом подачн челобнтных в вышсстояіцне ннстанцнн на действня прсдставнтслей местной ад.мнннстрацнн. Нсуднвнтсльно, что в обозначенный псрнод, несмотря на некоторый соцнальный антагоннзм, пронсходят постоянные мнграцнн населення нз деревень н города. Большннство городов средневековой Европы нз-за высокого уровня смертностн, связанного с тяжёлымн условнямн жнзнн. эпндемнямн, войнамн, полнтнчсской нестабнльностью, не моглн поддержнвать чнсленность своего населення за счст внутренннх ресурсов (Средневековая Европа глазамн современннков н нсторнков. Ч.З: Срсдневековый человек н сго мнр. М., 1994. C.134). Прнток новых жнтслей нз деревень обеспечнвал стабнльное функцноннрованне старых городов н подьсм новых.
Такая снтуацня будст харакгерна для вссго пернода раннего среднсвсковья, н одной нз её прнчмн являлось недовольство значнтельной частн сельского населення свонм положсннем в обіцестве м стрсмленнем нзмсннть его в лучшую сторону путём мнграцнн в города.
П.І. Корнеў
г Брэст
ЭТАПЫ ФАРМІРАВАННЯ БЕЛАРУСКАЙ ДЗЯРЖАЎНАСЦІ (1917 1920 г.)
У справе фарміравання бсларускай дзяржаўнасці выключна важнае месца займаюць падзеі 1917-1920 г. У працэсе станаўлення бсларускай дзяржавы ў гэты псрыяд можна выдзеліць тры галоўныя этапы:
1) 1917 г. развіццё беларускага нацыянальнага руху, прызнанне на аўтаномію Беларусі. Вяршыняй гэтага этапу з'яўляецца правядзеннс 1 Усебеларускага з’езда;
2) 1918 г. перыяд існавання БНР. абвяшчэннс нсзалежнасці Беларусі;
3) 1919-1920 г. нацыянальна-дзяржаўнае будаўніцтва на савецкай платформе і абвяшчэнне БССР. Літоўска-Беларускай ССР і ССРБ
Псрамога Лютаўскай рэвалюцыі садзсйнічала ўздыму бсларускага нацыянальна-вызваленчага руху, барацьбс за самавызначэнне беларускага народа. У авангардзе гэтай барацьбы знаходзілася Беларуская сацыялістычная грамада. У маі 1917 г. утвараюцца яшчэ 2 партыі БНПС і БХД. На Беларусі і за яе межамі ўзнікаюць шматлікія культурна-асветніцкія арганізацыі і гурткі. У сакавіку 1917 г. у Мінску адбыўся з езд бсларускіх нацыянальных арганізацый. Важнейшае рашрнне з'езда прызнанне аўтаноміі Беларусі ўскладзе Расійскай Федэратыўнай Рэспублікі. Для гэтага на з'ездзе быў створаны Беларускі Нацыянальны Камітэт (БНК). адной з важнейшых задач якога з'яўлялася выпрацоўка асноў аўтаноміі Беларусі ў складзе дэмакратычнай Расіі і падрыхтоўка выбараў у Беларускую краёвую раду. У ліпені 1917 г. на П з'ездзе беларускіх нацыянальных арганізацый была створана Цэнтральная Рада. асноўным праграмным палажэнне.м якой з’яўлялася барацьба за аўтаномію Беларусі ў складзе дэмакратычнай Расіі. стварэнне беларускага войска. развіццс нацыянальнай культуры і мовы.
Пасля перамогі Кастрычніцкай рэвалюцыі адбываецца далсйшае развіццё беларускага нацыянальнага руху. Для вырашэння лёсу Беларусі Вялікая Бсларуская Рада і Цэнтральная Беларуская Рада. утвораныя ў кастрычніку 1917 г.. незалсжны ад іх Бсларускі абласны камітэт пры Усерасійскім з'ездзс Савстаў сялянскіх дэпутатаў выступілі з ідэяй склікання Усебеларускага з’езда. Разаг-
наны балыпавікамі I Усебеларускі з’езд паспеў прыняць рашэнне аб стварэнні новага краявога органа ўлады Усебеларускага Са~ вста сялянскіх, салдацкіх і рабочых дэпутатаў Гэтаазначала што на тэрыторыі Беларусі абвяшчаўся рэспубліканскі дэмакратычны лад, а ўлада Аблвыканкамзаха і СНК Заходняй вобласці і фронту была прызнана незаконнай
Пасля разгону I Усебеларускага з’езда яго паўнамоцтвы былі перададзены Радзе з'езда, якая ўтварыла Выканаўчы Камітэт 21 лютага 1918 г. Выканаўчы Камітэт абвясціў аб стварэнні Народнага Сакратарыята беларускага ўрада. 9 сакавіка 1918 г. на па* сяджэнні Выканкома ў прынятай 2-й Устаўной грамаце абвяшчалася Беларуская Народная Рэспубліка, a 25 сакавіка 1918 г. у 3-й Устаўной грамаце была абвешчана незалежнасць БНР.
Ва ўмовах германскай акупацыі Рада і ўрад БНР не маглі сфарміраваць рэальную сістэму органаў улады, стварыць уласныя ўзброеныя сілы, мясцовыя органы ўлады, фінансавую і судовую сістэмы. Нямецкая акупацыйная адміністрацыя не пайшла на прызнанне Беларускай Народнай Рэспублікі і не дазволіла стварыць атрыбуты беларускай дзяржаўнасці. Таму кіраўніцтва БНР магло рабіць толькі тос, што дазвалялі акупацыйныя ўлады рашэнне задач у культурна-адукацыйнай галіне.
Крытыкі БНР, як правіла, заяўляюць, што БНР не дзяржава, а толькі спроба, датаго ж няўдалая, стварыць беларускую дзяржаўнасць. Аднак у любым выпадку абвяшчэнне БНР з'яўлясцца адным з важнейшых этапаў фарміравання беларускай дзяржаўнасці.
Абвяшчэнне БНР садзейнічала працягненню ўвагі грамадскасці да Беларусі, паскарэнню працэса стварэння бсларускай дзяржаўнасці на савецкай платформе. Важнейшую ролю ў справе падрыхтоўкі і стварэння беларускай савецкай дзяржаўнасці адыгралі Беларускі нацыянальны камісарыят і Бсларускія секцыі РКП(б)
Аднак барацьба за ўтварэнне Беларускай савсцкай дзяржавы праходзіла ў складаных і цяжкіх умовах. Супраць абвяшчэння Беларускай Савецкай Рэспублікі выступіла кіраўніцтва Паўночна-Заходняга камітэта РКП(б), якое лічыла, што беларускія губсрні павінны ўвайсці ў склад Расійскай Федэрацыі як адміністрацыйныя адзінкі бсз усялякай аўтаноміі, тым больш, на іх дум~ ку, што эпоха нацыянальнай дзяржавы ўжо адышла, а цяпер галоўная задача распаўсюджванне сусвстнай сацыялістычнай рэвалюцыі.
Тым не менш, дзякуючы намаганням з боку прадстаўнікоў Бслнацкома і беларускіх камуністычных секцый, атаксама ўлічваючы міжнароднае становішча Савсцкай Расіі, ЦК РКІ 1(6) 24 снсжня 1918 г. прыняў рашэннс абабвяшчэнні БССР.
Абвяшчэнне БССРадбылося 1 студзеня 1919 г. у Смалснску. пасля заканчэння VI Паўночна-Заходняй абласной канферэнцыі бальшавікоў. У склад тэрыторыі БССР цалкам павінны былі ўвайсці Гродзенская, Мінская. Магілёўская і часткі Віцсбскай і Смаленскай губерняў.
Але ўжо 16 студзеня 1919 г. ЦК РКП(б) прыняў рашэнне аб перадачы ў склад РСФСР Віцебскай. Магілёўскай і Смалснскай губсрняў, а астатнюю тэрыторыю БССР злучыць з Літоўскай ССР у новае дзяржаўнас ўтварэнне Літоўска-Беларускую ССР, якос бальшавіцкае кіраўніцтва разглядала як буфср паміж буржуазным Захадам і Савсцкай Расіяй, а таксама пры спрыяльных ўмовах і як плаодарм для разгортвання сусветнай сацыялістычнай рэвалюцыі. Абвяшчэнне Літоўска-Бсларускай ССР азначала значны крок назад у параўнанні з Маніфестам ад 1 студзеня 1919 г. Па-першае. тэрыторыя БССР была звсдзена да дзвюх губсрняў; па-другое, Беларуская Рэспубліка стала толькі часткай новастворанай дзяржавы, па-трэцяе, у гэтай дзяржаве значна абмяжоўваліся ўмовы развіцця беларускай нацыі.
У час акупацыі тэрыторыі Беларусі польскімі інтэрвентамі дзеячы БНР спрабавалі вырашыць пытанне аб беларускай дзяржаўнасці на асновс перамоваў з польскім кіраўніцтвам. Але польскія кіраўнікі разглядалі тэрыторыю Беларусі толькі як складальную частку польскай дзяржавы.
Ізноў пытанне аб аднаўленні бсларускай дзяржаўнасці паўстала ў той час, калі пачалося вызваленне Беларусі ад польскіх інтэрвентаў. 31 ліпсня 1920 г. была прынята Дэкларацыя аб паўторным абвяшчэнні незалежнасці Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі Беларусь. Гэтым актам аб’яўлялася аднаўленне БССР, абвешчанай 1 студзсня 1919 г.? але толькі на тэрыторыі 68 паветаў Мінскай і Гродзенскай губерняў. Пасля заключэння Рыжскага мірнага дагавору ў складзс БССР засталося толькі 6 паветаў Мінскай губерні.
Такім чынам, працэс стварэння беларускай дзяржаўнасці праходзіў у складаных. супярэчлівых умовах. У гэтым планс можна выдзеліць існаванне нскалькіх тэндэнцый. Па-псршае, гэта тэндэнцыя. якая знайшла сваё адлюстраванне ў прадстаўнікоў беларускага нацыянальнага руху і праявілася ў спробах сварэння
нсзалежнай бсларускай дзяржавы ў этнаграфічных межах бела рускага народа. Па-другое. спробы вырашэння беларускай дзяр жаўнасці беларускімі дзсячамі на савсцкай платформе ў межах пражывання беларускага народа. Грэцяя тэндэнцыя вырашэнне пытання аб беларускай дзяржаўнасці без беларусаў кіруючымі органамі Расійскай Федэрацыі з улікам сваіх інтарэсаў і без уліку этнаграфічных межаў беларускага народа
П.С. Рамановіч г Брэст
ТЭРЫТОРЫЯ I ПАЛІТЫЧНА-ПРАВАВЫ СТАТУС ССРБ У 1919-1922 г.
Важнай всхай у станаўленні беларускай дзяржаўнасці зявілася стварэнне 1 студзеня 1919 г. Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі (ССРБ). ССРБ была абвешчана як суверэнная дзяржава. Якімі былі тэрыторыя ССРБ і яс палітычна-прававы статус на самай справе?
Гэты статус быў вельмі супярэчлівы I зезд Кампартыі Беларусі вызначыў тэрыторыю рэспгблікі ў межах Мінскай, Магілёўскай і Гродзенскай губерняў цалкам, Віцебскай губсрні без частак трох павстаў, пяці паветаў Смаленскай губерні і па адным павеце з Віленскай і Сувалкаўскай губерняў [1, с.ЗЗ]. У такіх межах ССРБ праіснавала нядоўга. Урад Лсніна. усталёўваючы паўнапраўныя адносіны з ССРБ (пастанова УЦВК ад 31 студзеня 1919 г. «Аб прызнанні незалежнасці Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі»), пайшоў на скасаванне ССРБ. 16 студзеня 1919 г. ЦК РКП (б) прыняў рашэннс аб перадачы РСФСР Віцебскай, Магілёўскай і Смалснскай губерняў. Дэлсгацыі ЦБ КП(б)Б у Маскве заявілі. паколькі гэтыя губерні не маюць агульных граніц з суссднімі краінамі. то іх можна выключыць са складу БССР [2. сЛЗЗ].
КНІГІ ОНЛАЙН
