Актуальныя праблемы гісторыі Беларусі
стан, здабыткі і супярэчнасці, перспектывы развіцця. частка 4
Памер: 317с.
Гародня 2003
Прыняццем «Акта 25 Сакавіка» здзейсніліся мары «невялікай групы «незалежнікаў», якія жадалі бачыць Бсларусь вызвалснай..., а беларускі народ — гаспадаром на сваёй зямлі» [2, с.31]. «Акт» падаваўся яго аўтарамі як пратэст супраць невыносных для Бсларусі ўмоў Брэст-Літоўскай сістэмы. як заклік да барацьбы з ёю. Але якраз змагацца «Беларуская Рада» не жадала I размовы не ішло, каб заклікаць беларусаў да ўзброенага паўстання ў абарону «правоў і вольнасцяў». Раду палохалі непазбежныя ў такім выпадку рэпрэсіі з боку не толькі бальшавікоў, алс і немцаў (што для «сўрапейцаў» было вельмі непажадана), зыход у падполле, a галоўнае — нс было веры ў «збальшавізаваны», «нацыянальна неўсведаімлёны» народ. I Рада пайшла па шляху сервілізму ў дачыненні германскіх інтэрвентаў. Крызіс і ўнутраная смута ў «Беларускай Радзе» прычыніліся да папаўнення яе асабовага складу кансерватыўнымі і рэакцыйнымі элементамі, што акупанты ўспрынялі станоўча. Праектуемы іх лідэрам Р.Скірмунтам «Часовы ўрад Беларусі» з’явіўся б «рэзервовым туземным урадам» будучай калоніі, які да часу «набываў бы вопыт кіравання», займаючыся з дазволу акупантаў і пад іх поўным кантролем «вермішэльнымі», культурна-асветнымі і дыпламатычнымі справамі.
Апошнія да самага канца «радаўскай» эпапсі былі галоўным полем дзейнасці «Беларускай Рады». Ёй было надзвычай важна прарваць «дыпламатычную ізаляцыю», дамагчыся міжнароднага гучання «беларускай праблемы». Для гэтага яна накіравала надзвычайныя місіі ў Варшаву; Берлін, Бсрн, Капенгаген, Вільню, але безвынікова: замежныя ўрады часам прызнавалі дыпламатычныя паперы дзеячоў БНР, але БНР афіцыйна прызнаваць не збіраліся. Тыя консульствы. што дыпламаты БНР здолелі арганізаваць
за межамі былой Расійскай імперыі. юрыдычна былі прыватнымі канторамі, а не дыпламатычнымі прадстаўніцтвамі суверэннай дзяржавы.
Восенню 1918 г. усходнія губерні Бсларусі ўпершыню ахашлахваля паўстанняўт.зв «зялёных», выкліканая палітыкай «ваеннага камунізму». «Зялёны» рух з гэтага часу робіцца заўсёдным фактарам небяспекі на Віцсбшчыне. Магілёўшчыне. Гомельшчыне, у асобных раёнах Міншчыны Па сваёй сутнасці гэта быў рух сялянскага пратэсту супраць дзяржаўных павіннасцяў і злоўжыванняў мясцовых улад. Удзельнікі руху патрабавалі прызнання за сялянскімі гаспадаркамі права самім вызначаць сваю «гаспадарчую палітыку» і такой улады, якая будзе праводзіць гэты прынцып у жыццё. Папулярнымі былі лозунгі «Цара і свабоду гандлю!», «Далоў харчраскладку і рэкруцтва!», «Зямля і ўлада працоўнаму сялянству!», «Няхай жывуць бальшавікі. далоў камуністаў!» Лозунгі нацыянальнага самавызначэння Беларусі кіраўнікам і ўдзсльнікам «зялёнага» руху былі чужымі Палітыкі валаснога і павятовага маштабу з ліку правых эсэраў і чарнасоцснцаў марылі быць у першых шэрагах «выратавальнікаў Расіі». Выступленням «зялёных» былі ўласцівыя ўсе асаблівасці сялянскіх бунтаў: хаатычная арганізацыя. лакальнасць. ссльскі партыкулярызм. Яны шкліва разгараліся. ахопліваючы часамі вялікія тэрыторыі, і хутка згасалі. Нярэдка былыя паўстанцы дапамагалі чырвоным пакончыць з важакамі. якія неспраўдзілі сялянскай мары аб вольным жыцці. У 1918 г. асобныя атрады «зялёных» трымалі сувязь з краёвай белагвардзейшчынай на акупаванай немцамі тэрыторыі Усходняй Бсларусі. Аднак свайго «цэнтральнага краёвага штаба» ім стварыць так і не ўдалося. Прэтэндэнтамі на гэтую ролю ў 1918 г. былі альбо разгромленая чэкістамі вайсковая «арганізацыя Дормана», альбо «гарадское» па сваім складзе і памкненнях аб’яднанне Часовы Савст земскіх і гарадскіх самакіраванняў Бсларускага краю.
Урад «яго яснавяльможнасці гстмана ўсяе Украіны» і пасол Германіі пры «кіеўскім двары» бачыліся «Беларускай Радзе» важнейшымі саюзнікамі ў барацьбе за прызнанне БНР Савецкай Расіяй. Тыя ж. са свайго боку, імкнуліся скарыстаць саманадзейных «беларускіх дзеячоў» як дапаможную прыладу ў справе адабрання ў РСФСР новых земляў. Па-сутнасці. гэта прывяло да ператварэння дыпламатычнай барацьбы паміж БНР і Саветамі ў частку барацьбы на савецка-гсрманскім дыпламатычным фронце вакол Дадатковага расійска-германскага дагавора ад 27 жніўня 1918 г.
Падпісаны 27 жніўня 1918 ( у Берлінс «Руска-гсрманскі дадатковы дагавор» меў выразна кампрамісны характар Шэраг палажэнняў быў для РСФСР цяжкі. Але мнопя артыкулы давалі відавочныя выгады РСФСР. Спыняўся рух германскіх войскаў на ўсход, лінія дэмаркацыі і дзяржаўнай граніцы падлягала дакладнаму вызначэнню. Гёрманія абавязвалася не ўмешвацца ў адносіны РСФСР з асобнымі абласцямі былой Расійскай імперыі («ні выклікаць, ні падтрымліваць утварэння самастойных дзяржаўных арганізмаў у гэтых абласцях») і не садзейнічаць адарванню ад Расіі новых тэрыторый. Акупаваныя Германіяй землі РСФСР падлягалі ачышчэнню яшчэ да заключэння ўсеагульнага міру. Дагавор ад 27 жніўня 1918 г. падмацаваў у гсрманскіх правячых колахтэндэнцыю «ісці з бальшавікамі, пакуль яны яшчэ ва ўладзе», бо толькі пры гэтай умове можна было разлічваць на атрыманне кантрыбуцыі [3, C.646],
Дадатковы дагавор адбіўся на сітуацыі ў Беларусі. У пачатку всрасня 1918 г. германскія акупанты абавязаліся адвесці свае войскі за Беразіну, a 16 всрасня 1918 г. у Вільні было падпісана савсцка-германскае пагаднснне, якое вызначыла тэрміны і парадак ачышчэння немцамі тэрыторый на захад ад Беразіны. 28 лютага 1919 г. апошні гсрманскі салдат павінен быў адысці за расійска-гсрманскую дзяржаўную граніцу, вызначаную Брэсцкім мірам. Ужо ў сярэдзіне верасня 1918 г. германскія войскі пачалі эвакуацыю. На вызваленай зямлі пад кіраўніцтвам Аблвыкамзаха і пры ўдзеле губернскіх улад і васннага камандавання стваралася сетка ваенных Савстаў, ваенна-рэвалюцыйных камітэтаў і камітэтаў беднаты, якія аднаўлялі палітычнае і гаспадарчае жыццё на савецкіх пачатках.
Дадатковы дагавор збянтэжыў Раду БНР і іншыя антыбальшавіцкія сілы ў Беларусі. Падаў у адстаўку «чалавек-кабінст» Р.Скірмунт. Пасля пераходнага кабінета сацыял-федэраліста І.Серады да ўлады ў БНР прыйшла «Рада народных міністраў» — «аднародна-сацыялістычны» кабінст А.Луцкевіча, 9 кастрычніка 1918 г. Рада БНР папоўнілася прадстаўнікамі ад «усіх існуючых на Бсларусі грамадзянскіх, культурна-прасветных, рэлігійных і прафесіянальных арганізацыяў», давяла свой лік да 100 чалавек і абвяс ціласябе «правамоцным Красвым Органа.м дасклікання Беларускага Устаноўчага Сойму» [4, с.318], Большасць месцаў у «Краёвым Органе» дасталася каталіцкім і праваслаўным святарам, што, вядома ж, сілы і папулярнасці «Беларускай Радзе» не дадало.
Усяяднасць «Беларускай Рады». яе гатоўнасць пайсці на самыя невсрагодныя камбінацыі. кабатрымаць запаветны квіток са словамі афіцыйнага дыпламатычнага прызнання. выклікалі моцнае непрыяцце з боку БПС-Р. Бсларускія эсэры. застаючыся прыхільнікамі БНР і прынцыпаў трох Статутных грамат. пракламавалі сваю гатоўнасць правесці іх у жыццё рэвалюцыйным шляхам. Эсэра-меншавікі і бундаўцы не толькі адмовіліся ўдзельнічаць у «радаўскай камедыі», наадварот, яны прапанавалі нацыянальным партыям і арганізацыям стаць пад сцяг свайго «Часовага Савета». У Мінску, такім чынам, аформіліся два цэнтры, якія прэтэндавалі на ролю выразнікаў народнай волі і носьбітаў вышэйшай дзяржаўнай улады ў Беларусі — Рада БНР і «Часовы Савет Беларускага краю». Распад т.з. «першай урадавай кааліцыі» (блока партый і арганізацый, што ў сакавіку 1918 г. абвясцілі БНР) атрымаў лагічнае і «дзяржаўна-прававое» завяршэнне.
«Беларуская Рада» і пасля таго, як 13 лістапада 1918 г. урад РСФСР ануляваў Брэсцкі і Бсрлінскі савецка-германскія дагаворы, аказалася няздольнай ажыццявіць «ідэалы нацыянальна-вызваленчай рэвалюцыі 25 Сакавіка». 1 ў новых умовах «беларускія дзеячы» дэманстравалі інтблігенцкі аўтызм, прыхільнасць ранейшай заганнай такіыцы «адзінага нацыянальнага фронту» і адстойвання ўсімі сіламі «цацачнай незалежнасці». Усё гэта не дало Беларускай Народнай Рэспубліцы магчымасці ператварыцца хаця б у дзяржавападобнае ўтварэнне. Яна так і засталася палітычным цэнтрам з прэтэнзіямі на прадстаўніцтва нацыянальна-дзяржаўных інтарэсаў Беларусі. цацкаю, якою цешыліся беларускія нацыянал-дэмакраты, — своеасаблівым «зародкам дзяржавы». 3 снежня 1918 г., калі стала зразумела, што нсмцы здадуць Мінск чырвоным без бою, «Бсларуская Рада» эвакуіравалася ў Вільню. Што датычыцца «Часовага Савета Беларускага краю», то ён з набліжэннем да Мінска чырвоных войскаў ціхснька знік, нібы растаяў у паветры.
Германскі праекг адбудовы жыцця Беларусі «рэжым парадку», у якім для Беларусі і беларусаў не было месца, пацярпеў крах па ўсіх паказчыках. Антысавецкія беларускія партыі і арганізацыі самі сябс загналі ў ізаляцыю. Распад акупацыйнай германскай арміі і непрыхаваная падтрымка прасоўванню чырвоных з боку працоўных Беларусі дэмаралізавалі антыбальшавіцкія сілы ў краі. паралізавалі іх дзейнасць, зрабілі немагчымым разгортванне (як то было на Украінс і ў Прыбалтыцы) грамадзянскай вайны ў ачышчаемыхад акупантаў раёнах Бсларусі. У канцы 1918 г.
антыбальшавіцкія сілы краю бачылі сваё выратаванне толькі ў хутчэйшым прыходзе на Беларусь новых «культуртрэгераў». Нагроза нашэсця з Захаду паскорыла самавызначэнне Беларусі на савсцкай асновс.
М.І/І. Скрйннйков г Гомепь
СОВЕТЫ ДЕПУТАТОВ ТРУДЯІЦНХСЯ БЕЛОРУССНН В ГОДЫ ВЕЛНКОЙ ОТЕЧЕСТВЕННОЙ ВОЙНЫ (1941 -1945 г.)
I. Вслнкая Отсчсственная война одна нз нанболес яркнх м геромческнх страннц в нсторіш Белорусснн. В суровые годы войны особенно тяжелые нспытання выпалн на долю Советов депутатов трудяіцнхся. Оказавшнсь в трудных условнях, вызванных внезапным нападеннем фашнстской Германнн, онн должны былн в кратчайшне срокн осуіцествнть перестройку народного хозяйства на военный лад. На ннх легло множество непрнвычных обя занностсй: псрепрофнлнровать работу предпрнятнй на пронзводство оружня н боепрнпасов; наладнть ремонт военной техннкм; провестн мобнлнзацню граждан прнзывного возраста в ряды Красной Армнн; осушсствнть эвакуацню населсння, предпрнятнй н учрежденнй, матернальных ценностей на восток страны; мобнлмзовать населенне на оказанме помоіцй Красной Армнн в обороннтельных н наступательных операцнях.
2. Функцня заіцнты Отечества стала определяюіцей в работе всех звеньев Советской властн.
КНІГІ ОНЛАЙН
