Актуальныя пытанні гісторыі і культуры Беларусі (IX-XVIII стст.)
у 3-х частках. Частка 1
Памер: 41с.
Мінск 1992
Узнікненне гарадоусадзейнічала разлажзнню патрыярхальнарадавых адносін. Выдзялекне оа складу насельніцтва рамеснікау, больш ці менш не звязаных з земляробствам, вяло да канцэнтрацыі Іх у герадах. Акрамя таго, гарадй становяцца адміністрацыйннмі цэнррамі,рэзідэнцыямі князёу I другой знаці.
Раннефеадальныя гарады—невялікія, Самыя буйныя,. з іх мелі некалькі тысяч насельніціва, а малыя некалькісоцень. Каля ракі існавау торг * абавязковая чаотка феадалькага горада. Гарады будаваліоя з драва. 8 дрзва рабілі жыллё, хлявы, масты, гарадокія сценм, веяы, ім uaоцілі вуліцы.
Гарад.канемелі сваё поле, сенажаці, разводэілі хатнюю
8
9
жывёлу, некаторыя займаліся паляваннем I рыбнай лоуляй, але асноуным! ваняткамі былі гандаль I саматужная вытворчасць. Раскопы паказваюць, што у гарадах ХХП стагоддзяу атрымалі развіццё кавальская, гарбарнаабутковая, ювелірвая, кастарэзная, бавдарная і другія віды вытворчасці. У Полацку існавала вытворчасць шкляных бранзалетау.
У заходнія эемлі Русі з КІева паступалі рэлігійныя культавыя вырабы, шкляны посуд, белыя гліняныя збаны з зяленай палівай, з Оуруча на Валыні шыферныя прасліцы, з Прыбалтыкі бурштын. 3 поудня, па Дняпру і яго прытоках, паступалі соль, амфары з віном ці аліукавым алеем, з KayKasa самшнт для вырабу грэбняу. 3 Ноугарада I Пскова паступау воск.
3 далекіх краін у гарады дастауляліся каляровыя I каштоуныя металн, неабходныя для ювелірных вырабау. У ІХХ стст. завозілі арабскія манеты дзірхемы, a у XI ст. асноуным пастаушчыком манетнага срэбра дзінарыяубылі Германія I Англія. У ХПХШ стст. у грашовым абарачэнні на Русі ужываліся срэбраныя зліткі вагой у 100, 160, 200 грамау. 3 ВІзантыі I Блізкага Усходу паступалі прадметы раскопы для феадальнага двара: дарагія каляровыя тканіны (павалока), грэцкія арэхі, шкляны посуд тонкага мастацкага вырабу, распісаяы золатам I эмаллю. Іран пастауляу фаяясавы посуд.
8 . Тэрыторыя сучаснай Беларусі знаходэілася на заходняй ускраіне КІеускай Русі. Спачатку тут існавалі Полацкае I Тураускае княствы. Па ыеры развіцця феадальных адносін некаторыя княствы рабілі спробы выйсці зпад улады КІева. Адным з першнх пачау адасабляода Полацк.
Калп 980 года у Полацку княжыу I "валодау" Полацкай зямлёй Рагвалод. У той час ішла упартая барацьба завелікак хацкуіс уладу паміж сынам} кіеускага князя Святаслава: кіеускіы кяязем Яраполкам і ноугарадскім князем Уладзімірам. Рагвалод быу прыхільнікам Нраполка. Уладзімір у барацьбе супрець Яраполка Імкнууся перацягнуць на свой бок Рагвалода 1 узяць жонкай яго дачку Рагнеду, алз атрымау адказ. Тадн Уяцдзімір Святаслававіч эахапіу Полацк, забіу Рагвалода, а Рагнеду сілай узяу сабе у жонкі. Хутка улада Ўладзіміра бнла устаяоулена у КІеве.
У перыяд княжання Ўладэіміра Кіеуская Русь дасягнула вышэйшага росквіту, было уведэена хрысціянства. У буйнейшыя гарады у якасц! сваіх намеснікау Уладзімір накіравау сваіж сыноу. Яго сын ад Рагнеды атрымау Полацк. У далейшшшгятацк! пабалу Полацку застауся за яго нашчадкані.
У XI стагоддзі Полацкае княства займала тэрыторыю цяперашняй ВІцебскай вобласці, пауночную частку МІнскай I некалькіх суседніх раёкау. У васальнай залежнасці ад полацкіх князёу бнлі землі, якія прасціраліся па ніжняму цячэнню Заходняй Дзвіны. Полацкія уладары рабілі захопы новых зямель. Так, сын Ізяслава Брачыслау у 1021 годдезаваявау Ноугарад, атрымау там вялікую дабычу шмат палонных. Але на зваротньш шляху ён быу раэбіты кіеускім князем Яраславам. Нягледзячы на сваю перамогу, Нраслау аддау гарадн Усвяты I Віцебск з тым, каб перацягнуть Брачыслава на свой бок.
Усяслау Брачыслававіч (І044ІІ0І гг.) у 1060 годзе сумесна з паудневарускімі князямі удзельнічцу у паходзе супраць качэунікау торкау. Але хутка пачаліся сутычкі паміж князямі КІеускай РусІ, феадальныя усобіцы, у якіх полацкія князі прымалі актыуны удэел. Усяслау напау на Пскоу у 1065 г., а праз год пайшоу вайной на Ноугарад. Тады кіеускі князь Ізяслау Яраслававіч сумесна са своімі братамі асадзіу 1 захапіу МІнск буйны цэнтр Полацкага княства. ВойскІ Усяслава Полацкага был! разбіты. Гэтая бітва яскрава апісана ў канцы ХП ст. у "Слове аб палку Ігаравым”. Пры перагаворах пад Оршай Іэяслаў Яраслававіч захапіу у палон Усяслава і пасадзіу яго у цямніцу у Кіеве. У 1068 г. Усяслау быу вызвалены паустаушым народам, яго эрабілі вялікім князем кіеускім, але хутка йн вярнууся у Полацк.
3 канца 70х гадоу XI ст. у барацьбу супраць полацкіх князёу уступіу Уладзімір Мананах. У выніку гэтага былі раэбураны у 1078 г. Лагойск, Лукомль, Друцк, а каля 1084 г.Мінск.
Пасля смерці Усяслава Брачыслававіча Полацкая зямля была падэалена паміж яго шасцю сынамі. Йіошнія Потш сталі надзяляць "воласцям!" сваіх дзяцей. Паявіуся шэраг удзельных княствау (Полацкае, Мінскав, ВІцебскае, Друцкае, Ізя
10
II
слаускае (Эаслауль), Лагойскае, Стрэжаускае, Гарадзецкае). Прастол у Полацку лічыуся галоуным, гэты город заставауся важнейпым палітычным цэнтрам.
3 пачатку Hl отагоддзя важную ролю стау адыгрываць Мінск. Першы мінскі князь Глеб Усяслававіч у Ш6 г. заваявау частку тэрнторыі дрыгавічоу I спаліу Слуцк. Тады Уладзімір йаяамах сумесна з Чарнігаускім, Смаленскій, Пе* раяслаускім князямі распачау пмод на Мінскае і Друцкае княствы. Оршу I Копысь Манамах перадау Смаленску. У ІІІ9 г яму удалося захапіць Мінск 1 на некаторы час далучыць яго да велікакня гацкіх уладанняу. Палонны Глеб Усяслававіч быу адараулены у Кіеу.
Полацкія князі Усяславічы, як I раней, не хацелі падпарадкоувацца Кіеву.Тады у 1128 г. сын Манамаха Мсціслау нанёс удары па Заслаулю, Лагойску, Барысаву, Друцку. У 1129 г. Мсціслау Уладзіміравіч у пакаранне за непаслухмяйасць запаланіу полацкіх ккязёу 1 выслау іх у ВІзантыю.
у 1132 г. полацкае веча выгнала з горада сына МсцІслава Святаполка (унука Манамаха) I прызвала на княскі пасад унука Усяслава Брачыславазіча Васілька. Амаль уся Полацкая эямля пврайшла пад уладу мясцовых князёу.якія вярнуліся з Візантыі. У сувязі з распадам Старажытнарускай дзяржавы Полацкае княства канчаткова адасобілася ад КІева. Вялікую ролю у Полацку алыгрываў епіскап, які назначауся кіеускім аітрапалітам. Ад імя князя і епіскапа пісаліся дагазоры, якія заключаліся полацкім вечам, да
1х прывешваліся іх пячаткі. У ІІ5І г. полацкае веча прагяала князя Рагвалода Барнсавіча, на прастол пасадэілі мінскага князя Расціслава Глебавіча. Пазней пачалася барацьба паміж князямі Полацкай зямлі.
Разлады сярод князёу аслаблялі Полацкую зямлю. Часамі Полацк аказвауся у залежнасці ад Смаленскіх і Чарнігаускіх князёу. У той жа час палачане сумесна са старажытналатышскімі I другімі плямвнамі ваявалі супраць нямвцкіх рыцарау, якія праводзіл! экспансію у Прыбалтвды. У 1201 г. рыцары ў вусц! Заходняй Дзвіны пабудавалі крэпасць Рыгу. Быу утвораны царкоуяарыцарск! Ордэн, які спачатку называуся Ордэнам мечавосцау, а з 1237 г. Лівонскім.
Полацк не змог утрымаць свае пазіцыі ва усходняй Прыбалтыцы, але і нямецкія рыцары не у оілах былі пранікнуць далей у Падзвінне.
Тураускае княства утварылася яа тэрыторыі паудневай БеларусІ у басейна ПрыпяцІ I яе прытокау. Яно прыыыкала да паудневых граніц Полацкай зямлі. Спачатну цэнтрам быу Турау. Буйным па тагачасных маінтабах з’яуляуся горад Пінск. Княства займала значную тэрыторыю дрыгавіцкіх зямель. У канцы X ст. Турау стау стольным горадай самастойнага княотва. У 988 г. Уладзімір Святаслававіч перадау Турау свайму сыну Святаполку. Аналагічна каступіу 1 Яраслау Мудры, які пасадзіу на княжанне у Тураве свайго оына Ізяслава. У далейшым тураускія князі па праву на спадчыну самі неаднаразова станавіліся кіеускім! вялікімі князямі.
У Тураве Існавала асобая епіскапія. Уладзімір Манамах, які быу вялікім кіаускім князем (ІІІЗІІ25 гг.), трымау Турау у поунай ад сябе залежнасці I вёу барацьбу з мінскім князем Глебам. Сын Манамаха Мсціслау пасадзіу на княжэнне у Тураве свайго малодшага брата Вячаслава. АпошнІ удзельнічау у паходзе на полацкіх князёў у 1128 г.. 3 Турава ён двойчы пераходвіу княжыць у Пераяслау, быу князем у Кіеве, уступіу кіеуск! пасад чарнігаускаму князю Ўсеваладу Вольгавічуі зноу вярнууся у Турау.
У 1128 г. Усавалад Вольгав’Ічперадаў Гарадзец пад Кіе вам 1 Рагачоу свайму брату Ігару Вольгавічу, другога брата паслау княжыць у Клецк 1 Чартарыйск. Ізяславу Давыдавічу ён перадау гарады Бярэсце ІДрагічын над Вугам.
Пасля смерц! ЎсеваладаВольгавІчаВячаслау Уладзімірав!ч стау вяртаць раздадзеныя Усеваладам гарады ‘іураускай зямлі 1 нават заняу УладзімірВалынскі пасад. Тады новы кі еускі князь Узяслау Мечыслававіч накіроувае у Турау свае дружыны 1 захоплівае яго. Юрый Даугарукі, які займау к'ву. скі пасед, у 1155 Г. перадау Тура? свайму сыну Барысу, a Мазыр сэверсКаму князю Святаславу Волы'авІчу.Барыс бау выгпаны з Турева.унукам тураўокага 1 кіеускага вялікага князя Святаполка Ізяслававіча Юрыем Яраслаяавічам, які вярнуу горад сваёй дынастыі.
У 1158 г. шасцёра квязёу пад кірауніцтвач кіеускаіа
HI nt BE
IE 1C IP tK >a i, a o,
14
ход ваенную сілу.
Доугі час у хрысціянскай аправе працягвалі існаваць, з аднаго боку, анёлы і д’яблы,1коны і мошчы, таінства і працэсіі, нават рэл’гійныя гімны I іх напевы І,з другога кулыы Дзіаніса, Пана I іншых багоу пад іх уласнымі Імёнамі у буйных свяцілішчах і з прысвечанымі ім святамі. У новш для сябе кульце олавяне энаходзілі замену былым валхваванннм, а на манахеу і святароу глядзелі як на волхвау. Святы Ілля, Егорый (Юрый) і МІкола ператварыліся і у пакравіцеляу сельскагаспадарчых работ і памочнікау земляробау.
Тым не менш хрысціянская абраднасць прыжывалася кепска. Аутар nepman ачатковага летапісу прызнавауся, што людзі яго эпохі тольк! называюцца хрысціянамі, а на справе з’яуляюцца па№ньцам1, на ігрышчах Іх шмат, а у царквах у час службы зусім мала. Кіеускі мітрапаліт Іаан скарлзіуся, што царкоуны абрад вянчання выконваецца толькі баярамі I квязямі, а "простыя людзі" заключаюць шлюбы па старому звычаю, а некаторыя "без сораму" йаюць па дзве жонкі.
Рукалісных кніг ХІХП стагоддзяу да нас дайшло вельмі мала. Вядомы Тураускія і Полацкія евангеллі таго часу, металічныя засцёжкі ад пераплётау каштоуных кніг знойдзены пры раскопнх у МІнску, Друнку, Валкавыску, Новагародку. Аб распаусюджванні пісьменнасці сярод насельніцтва гавораць вырабы, якія служылі для пісьма пісалы, внойдзеныя у шйатлікіхгарадах Беларусі. Сведкамі гэтага з’яуляюцца надпісы на старажытных прадметах, камянях. Грамата была патрэбна рамеснікам, якія рабілі надпісы на вырабах.
КНІГІ ОНЛАЙН
