Андрэй за ўсіх мудрэй
Выдавец: Юнацтва
Памер: 148с.
Мінск 1983
— Вазьмі і мяне з сабою.
— Хадзем.
Пайшлі ўтрох. Ішлі, ішлі, бачаць — п’е чалавек ваду з возера. Цэлае возера выпіў, а ўсё крычыць: «Піць хачу!»
— Добры дзень, Вадапой!
— Добры дзень, удовін сын! Куды ідзеш, куды дарога твая вядзе?
— Іду да бабы Карготы сватаць яе малодшую дачку за цара Пастаянца.
— Вазьмі і мяне з сабою.
— Добра, ідзі з намі.
Прайшлі трохі, бачаць — грызе чалавек асінавую калоду і ўсё крычыць: «Есці хачу!»
— Добры дзень, Пражора!
— Добры дзень, удовін сын! Куды ідзеш, куды дарога твая вядзе?
— Іду да бабы Карготы сватаць яе малодшую дачку за цара Пастаянца.
— Вазьмі і мяне з сабою.
— Ідзі з намі.
Пайшлі яны далей.
Падышлі да лесу. Сустракаюць чалавека ў кажусе да пят. Стаіць ён пры дарозе ды ўсё рукавіцамі — плясь, плясь! I як толькі плясне — адразу дрэвы інеем пакрываюцца.
— Добры дзень, Мароз!
— Добры дзень, удовін сын! Куды ідзеш, куды дарога твая вядзе?
— Іду да бабы Карготы сватаць яе малодшую дачку за цара Пастаянца.
— Без мяне табе з бабаю Карготаю не згаварыцца...
— Дык ідзі і ты з намі.
Пайшлі ўшасцёх. Ішлі, ішлі і прыйшлі да двара бабы Карготы. Бачаць — на ўсіх частаколінах галовы вісяць, толькі на адной няма. Удовін сын кажа:
— Вось тут мая галава сядзе!
— Можа б, і села,—усміхаюцца таварышы,— каб не мы...
Пачалі шукаць вароты. Ды нідзе іх няма. Тут Марскі Бягун абабег разоў тры вакол двара і знайшоў вароты.
Зайшлі на двор.
Баба Каргота стаіць на ганку, дзівіцца: як маглі знайсці яе вароты гэтыя падарожнікі?
Падышоў удовін сын да бабы Карготы:
— Добры дзень, гаспадыня!
Добры дзень, удовін сын! Чаго прыйшоў да мяне?
— Прыйшоў сватаць тваю малодшую дачку за цара Пастаянца.
— Ну што ж, сватай, калі не жартуеш. Але, перш чым дачку сватаць,— паспытай піўка з майго скляпка. Вып’еш усё— аддам дачку за цара Пастаянца, не вып’еш — галаву зніму.
3 ахвотаю вып’ю,— адказвае ўдовін сын. Я з вялікай дарогі і вельмі ж піць хачу. Ды і сябры мае таксама пасмяглі.
Загадала баба слугам, каб завялі ўдовінага сына з таварышамі ў піўны склеп. Завялі іх слугі і на замок замкнулі.
Удовін сын з сябрамі шклянкамі п’юць, а Вадапой — цэлымі бочкамі глытае. Вып’е бочКУ, стукне па ёй кулаком — тая і рассыплецца на клёпкі. Выпіў усе бочкі і крычыць нема:
— Баба Каргота, давай яшчэ піва!
Адчыніла баба склеп, бачыць — усе бочкі разбіты, усё піва выпіта!
— Піва ў мяне,— кажа баба,— болып няма. А ёсць пірагі. З’ясце ўсе мае пірагі — будзеце дачку сватаць.
Сваты зарадаваліся:
— Давай, бабка, свае пірагі! Мы вельмі ж здарожыліся, даўно есці хочам.
Загадала баба слугам адчыніць другі склеп— з пірагамі. Пусцілі туды сватоў. А пірагоў у склепе — цэлыя горы.
Пакуль іншыя па пірагу з’елі, дык Пражора ўвесь склеп ачысціў, сцяну праеў і крычыць:
— Баба Каргота, давай болып пірагоў!
Узлавалася баба: тры гады пякла яна з дочкамі пірагі, а сваты за адну гадзіну з’елі. Загадала яна слугам нацяпліць жалезную лазню. Слугі так нацяплілі, што аж сцены пачырванелі.
Баба кажа сватам:
— Памыйцеся ў маёй лазні, пераначуйце там, тады будзем аб справе гаварыць.
— Добра, бабка, мы па дарогах нахадзіліся, дужа запыліліся,— лазня нам не пашкодзіць.
Павяла баба сватоў у лазню сама. Толькі ўдовін сын падышоў да парога, як Мароз цоп яго за плячо і паставіў за сабою. Сам увайшоў першым, надзеў рукавіцы, пляснуў раз-два, і адразу халадком павеяла. Зайшлі за Марозам усе сваты, а баба дзверы зачыніла і ключом замкнула...
Тут Мароз давай па лазні пахаджваць, рукавіцамі памахваць:
— Ну як, не перастудзіў? Можна будзе начаваць не накрываючыся?
— Добрая лазня,— хваляць таварышы.— He гарачая і не халодная — якраз у меру.
Памыліся і ляглі спаць.
Назаўтра пасылае баба Каргота слуг у лазню:
— Схадзіце павыкідайце сабакам папечаных сватоў!
Адчынілі слугі лазню, а адтуль выходзяць шэсць малайцоў, як дубоў.
Баба аж умлела: нічога сватам зрабіць не можа! Вось яна і кажа ўдовінаму сыну:
— Калі пазнаеш маю малодшую дачку, то будзеш сватаць яе за цара Пастаянца. А не пазнаеш — пасаджу тваю галаву на всльную частаколіну.
Удовін сын зажурыўся і думае: «Як жа яе пазнаць, тую малодшую дачку?»
— Я пазнаю,— шэпча Марскі Бягун.— Я іх не раз бачыў, калі яны прыходзілі купацца.
— Добра,— кажа ўдовін сын бабе,— вядзі сваіх дачок.
Прыводзіць неўзабаве баба Каргота дванаццаць дачок — волас у волас, голас у голас, твар у твар, плячо ў плячо, як адна! Сама стала наперадзе, дачок за сабою паставіла.
Удовін сын тры разы бабіных дачок абышоў,
а якая малодшая,— не пазнаў: усе роўныя!
Тут Марскі Бягун падмаргнуў і вачыма на малодшую дачку паказаў. Узяў яе ўдовін сын ды вывеў наперад, да бабы Карготы:
— Вось твая малодшая дачка!
Закалацілася баба ад злосці, ды нічога не зробіш: не памаглі хітрыкі!
Узяў удовін сын бабіну дачку за руку і павёў за вароты. Але толькі яны выйшлі,— скокнула бабіна дачка ў неба, села на воблака ды смяецца.
Тут Вусач падняў правы вус угору, падчапіў яе і зняў з воблака.
Бачыць бабіна дачка: з такімі сватамі не вельмі нажартуеш, і супакоілася.
Пайшлі сваты дадому.
Па дарозе кожны як толькі дойдзе да свайго месца, дык там і застаецца, дзе быў: Марскі Бягун заняўся сваёй работай, Вусач сваёй, Вадапой сваёй... А ўдовін сын з бабінай дачкою пайшлі да цара Пастаянца.
Цар нацягаў за гэты час на кані ўдовінага сына цэлую яму смалы і падварвае яе знізу: смала аж кіпіць. А зверху палажыў тонкую чараціну.
Прыйшоў да яго ўдовін сын.
— Вось,— кажа,— табе, цар, малодшая дачка бабы Карготы: ледзь высватаў! Аддай цяпер майго каня.
Цар паказаў на чараціну і кажа, пасміхаючыся ў сваю аднабокую бараду:
— Пяройдзеш па гэтай кладцы — аддам каня...
Паглядзеў удовін сын на тонкую кладку — страшна зрабілася. А бабіна дачка штурхае яго пад бок: «Не бойся!»
I ніхто нават не згледзеў, як уцягнула яна ў чараціну моцны сталёвы прут.
— Ідзі,— кажа ўдовінаму сыну.
Ён і пайшоў па чараціне. Перайшоў і кажа цару Пастаянцу:
— Вось што, цар: я саслужыў табе дзве службы. Ну дык саслужы і ты мне хоць адну: перайдзі гэтую кладку, што сам палажыў.
— Але,— угаворвае цара бабіна дачка,— перайдзі, a то не быць табе маім мужам.
Бачыць цар — калі ўдовін сын перайшоў, то і яму не страшна.
I толькі ён ступіў на чараціну, як бабіна дачка — шморг!—і выцягнула з яе сталёвы прут... Чараціна хруснула, цар паляцеў у кіпячую смалу ды там і застаўся.
— Ну вось,— кажа ўдовін сын,— не капай другому ямы, бо сам у яе ўвалішся.
Ажаніўся ён з малодшаю дачкою бабы Карготы і застаўся жыць у тым царстве.
I цяпер жыве-пажывае ды дабра нажывае.
Жылі дзед і баба. I былі ў іх дочкі — дзедава дачка і бабіна дачка. Дзедаву дачку звалі Галя, а бабіну — Юля.
Баба сваю родную дачку песціла, даглядала, а дзедаву ў чорным целе трымала і ўсё шукала прычэпкі, каб са свету яе звесці.
Пайшоў аднойчы дзед на кірмаш, купіў бычка-трацячка. Прывёў дахаты і кажа дочкам:
— Будзеце пасвіць яго па чарзе — адна дзень і другая дзень.
Пагнала ў першы дзень бычка на пашу дзедава дачка. Злая мачаха дала ёй верацяно і мех кудзелі.
— Глядзі,— кажа,,— каб за дзень усю кудзелю спрала, кросны выткала, палатно выбеліла і ўвечары дамоў прынесла. А калі не зробіш — не жыць табе.
Вывела Галя бычка з хлява, пагладзіла па шыі і пагнала на пашу. Гоніць, а сама горкімі слязьмі заліваецца.
Бычок пытаецца:
— Дзеўка-дзявіца, русая касіца, чаго плачаш?
— Як жа мне не плакаць, бычок? Загадала мне мачаха гэты мех кудзелі спрасці, кросны выткаць, палатно выбеліць і ўвечары дамоў прынесці... Ці ж зраблю я за дзень такую работу?
— He плач,— адказвае бычок,— гані мяне на шаўковую травіцу, на свежую расіцу, там мы што-небудзь прыдумаем.
Прыгнала Галя бычка на шаўковую травіцу, на свежую расіцу. Наеўся бычок, напасвіўся, а потым і кажа:
— Цяпер кладзі мне ў правае вуха кудзелю і верацяно. А сама хукні ў левае вуха і глядзі, што будзе.
Палажыла Галя бычку ў правае вуха кудзелю і верацяно, хукнула ў левае вуха і глядзіць. Аж там — кудзеля прадзецца, кросны ткуцца, палатно беліцца і ў сувой скочваецца...
Як усё было зроблена, дастала Галя гатовы сувой палатна і, вясёлая, пагнала бычка дахаты.
Злая мачаха сустрэла яе на двары:
— Ну што, спрала кудзелю?
— Спрала^— кажа Галя і падае ёй гатовы сувой палатна.
Мачаха аж за галаву хапілася: такую работу зрабіла яе падчарка! А тут і суседкі прыйшлі — дзівяцца, якое тонкае палатно выткала Галя. Усе хваляць яе не нахваляцца.
Прыйшла чарга гнаць бычка бабінай дачцэ Юлі. Дала ёй маці верацяно і паўмеха кудзелі.
— Спрадзі,— кажа,— дачушка, гэтую кудзелю і вытчы палатно яшчэ лепшае, чым выткала твая няродная сястра. Хачу, каб цябе людзі хвалілі, а не яе.
Узяла Юля тоўсты дубец і пагнала бычка. Гоніць ды ўсё хвошча яго дубцом. Бычок давай кідацца туды-сюды, а Юля бегае за ім, кляне на чым свет стаіць. Бегала, бегала і верацяно згубіла.
Прыгнала яна бычка сяк-так на голы выган, кінула кудзелю, а сама спаць уклалася. Бычок пабэрсаў кудзелю нагамі і ў гразь утаптаў.
Прачнулася пад вечар Юля, глядзіць — кудзеля ў гразь утаптана... Схапіла яна дубец ды давай бычка біць. Бычок пабег дахаты, і яна за ім з крыкам.
Дома маці пытаецца ў яе:
— Ну як, дачушка, зрабіла работу?
— Ды не,— кажа дачка.
— Чаму?
Бычок вінаваты. Праз яго я верацяно згубіла, а потым яшчэ ён і кудзелю маю ў гразь утаптаў...
Узлавалася мачаха на бычка. Пайшла да дзеда і кажа:
— Зарэж, дзед, бычка!
— Ці не здурнела ты, баба? — здзівіўся дзед.— Навошта нам яго рэзаць?
Тут баба як затупае нагамі, як накінецца на дзеда з кулакамі:
Калі не зарэжаш, дык я цябе вон выганю разам з тваёю дачкою!
Нічога не зробіш — згадзіўся дзед зарэзаць бычка.
Пачула гэта Галя, пабегла ў хлеў да бычка, абняла яго за шыю і залілася слязьмі.
— Дзеўка-дзявіца, русая касіца, чаго ты плачаш? — пытаецца бычок.
Расказала яму Галя, што надумалася зрабіць злая мачаха.
— He плач, дзеўча,— кажа бычок.— Лепш паслухай, што я параю табе. Як зарэжуць мяне, вазьмі маю печань, там знойдзеш залатое зярнятка. Пасадзі тое зярнятка ў садку каля хаты.
Галя так і зрабіла, як сказаў бычок... Вырасла з зярнятка яблынька з залатымі яблыкамі.
Хто ні едзе ці ні ідзе каля садка — усе дзівяцца з залатой яблынькі.
КНІГІ ОНЛАЙН
