Андрэй за ўсіх мудрэй
Выдавец: Юнацтва
Памер: 148с.
Мінск 1983
Ехаў аднойчы з вайны прыгожы малады гусар. Убачыў яблыньку і спыніўся. Працягнуў руку да яе, каб сарваць залаты яблык. А яблынька — дзын, дзын, дзын! — і паднялася ўгору. Апусціў гусар руку— яблынька зноў стала на сваё месца.
Убачыла гэта Галя і кажа да мачахі:
— Пайду я сарву гэтаму прыгожаму гусару адзін яблычак.
А мачаха як затупае на яе, як закрычыць:
— Я табе галаву сарву!
Схапіла яна Галю ды пасадзіла пад ночвы, а ў садок паслала Юлю: няхай, думае, лепш родная дачка сарве гэтаму гусару яблык, можа, ён закахаецца ў яе...
Падышла Юля да яблынькі, а тая — дзын, дзын, дзын!—і паднялася ўгору.
Узлавалася Юля на яблыньку, пачала яе лаяць апошнімі словамі.
А тут якраз па двары хадзіў пеўнік. Ускочыў ён на плот і закукарэкаў:
— Ку-ка-рэ-ку! Дзедава дачка пад ночвамі схавана, а бабіна хоча яблыкі яе сарваць ды выйсці замуж за пана...
Пачуў гэта гусар, злез з каня і пайшоў у хату. Знайшоў там пад ночвамі дзедаву дачку. Як зірнуў на яе, дык і вачэй не можа адарваць: так яна яму спадабалася.
— Дзеўка-дзявіца,—пакланіўся ёй гусар,— сарві мне на памяць залаты яблык.
Падышла Галя да яблынькі — і ўсе яблыкі ўпалі да яе ног. Сабрала яна іх у прыпол, прынесла гусару. Гусар падхапіў яе, пасадзіў на каня побач з сабою і павёз да сваіх бацькоў.
Дома яны згулялі вяселле і сталі жыць у згодзе ды ў ладзе. Нарадзіўся ў іх сын, ды такі прыгожы, што бацькі не нацешацца з яго.
Тым часам злая мачаха не магла спаць ад зайздрасці, што гусар не яе дачку, а дзедаву замуж узяў. I ўсё думала, як яе са свету звесці.
Аднаго разу кажа яна сваёй дачцэ:
— Схадзі ты, дачушка, да сястры ў госці. Пакліч яе з сабой купацца ды ўтапі...
Паслухала Юля маці, пайшла ў госці да сястры. Падгаварыла яе купацца. А на рэчцы кажа ёй:
— Сядзь ты, сястрыца, на кладцы, я табе плечы памыю.
Села Галя на кладцы, а Юля скінула яе ў ваду і пабегла дахаты.
Чакаюць дома Галю — няма. Малы сын плача, ніхто суцешыць не можа. Узяла яго нянька на рукі, пайшла ўздоўж рэчкі, гукаючы:
— Галя, Галюся, твой маладзён плача, есці хоча. Куры спяць, гусі спяць, адзін ён не ўсыпаецца, маткі не дачакаецца...
I чуе яна голас з вады:
— Ой, цяжка мне выйсці да сына: камень ногі падбівае, вада вочы залівае...
Пачуў малы сынок матчын голас і яшчэ мацней заплакаў.
— Ой, іду, сынок, ой, бягу,— адгукаецца маці.— Слухаць плач твой, сынок, не магу.
Выйшла маці з вады, накарміла сына,— ён і заснуў. А сама назад пайшла.
Вярнулася нянька дадому, расказала, што было каля рэчкі.
Назаўтра сам бацька ўзяў залаты яблык і сына ды пайшоў да рэчкі. Прыйшоў на бераг і гукае:
— Галя, Галюся, твой маладзён плача, есці хоча. Куры спяць, гусі спяць, адзін ён не ўсыпаецца, цябе не дачакаецца...
Пачула маці сынаў голас і адказвае:
— Ой, іду, сынок, ой, бягу: слухаць плач твой, сынок, не магу.
Выйшла яна на бераг, накарміла сына, ён і заснуў. Тады муж дастаў з кішэні залаты яблык і даў жонцы. Як толькі ўкусіла яна залаты яблык — адразу апрытомнела.
Зарадаваўся муж, прывёў яе дадому. Сталі яны зноў жыць добра і шчасліва.
А злую мачаху з яе дачкою больш да сябе і на парог не пускалі.
3 РОГА ЎСЯГО МНОГА
Жыў сабе дзед ды баба. Бедна жылі. Вядома, старыя: ні рабіць, ні зарабіць не могуць. Толькі тое і мелі, што зажабруюць.
Дачакаліся яны вясны. Людзі сеяць пачалі. Вось баба і кажа дзеду:
— Хоць бы ты, дзеду, пасеяў трошкі проса. Я прыхавала гарчык на насенне. Мы тады кашы наварылі б, a то нажабраваныя сухары дужа цвёрдыя на нашы зубы.
— Добра,— кажа дзед,— пасею.
Ускапаў ён каля кустоў загончык ды пасеяў проса.
Узышло проса, расце. Сонца яго грэе, дожджык палівае. Цешыцца дзед з проса, не нацешыцца.
Вось так пайшоў ён аднойчы глядзець сваё проса. Бачыць: журавель шпацыруе па ім.
— Акыш, каб цябе! — закрычаў дзед на жураўля.— Бач, дзе месца для пагулянак выбраў!
Журавель падняўся і паляцеў.
Паглядзеў дзед, аж усё яго проса здратавана — патаптана ды паламана...
Зажурыўся дзед, прыйшоў дахаты і кажа бабе:
— Добрае проса зарадзіла, ды адна бяда: унадзіўся ў яго журавель лятаць — усё чыста пабіў, паламаў сваімі доўгімі нагамі. I жаць не будзе чаго.
Пабедавала баба, а потым кажа:
— Ты ж, дзеду, быў некалі добрым стральцом. I стрэльба твая яшчэ на вышках валяецца. Вазьмі яе, пайдзі ды застрэль таго жураўля-нягодніка. Будзе ў нас хоць мяса замест кашы.
Паслухаў дзед, дастаў з вышак стрэльбу, ачысціў яе ад пылу, набіў шротам і пайшоў на свой загон.
Прыходзіць, глядзіць — журавель зноў у просе топчацца.
Узлаваўся дзед, злажыўся і хацеў ужо бабахнуць па злодзею.
А той падняў галаву ды загаварыў чалавечым голасам:
— Чакай, дзядуля! Што гэта ты надумаўся рабіць?
— Страляць цябе буду! — кажа дзед.— Ты ўсё маё проса вытаптаў сваімі доўгімі нагамі.
Журавель кажа:
— He ведаў я, дзядуля, што гэта тваё проса: думаў — панскае. Даруй мне.
— Добры інтэрас — дараваць!—кажа дзед.— Няма ў мяне болып нічога, толькі і меў надзею на гэтае проса. А цяпер давядзецца праз цябе з голаду паміраць.
Выслухаў журавель дзеда.
— Ну, калі ты такі бедны,— кажа,— дык пачакай трохі. Я прынясу табе падарунак за проса.
Узмахнуў крыламі і паляцеў за кусты.
Стаіць дзед з дубальтоўкаю і думае: «Відаць, ашукаў мяне журавель. Дарэмна не застрэліў яго. Што я цяпер бабе скажу?»
Але толькі ён так падумаў, як бачыць: ляціць з-за кустоў журавель і ў дзюбе торбачку трымае.
Прыляцеў, падаў дзеду торбачку.
— На табе,— кажа,— дзядуля, за проса.
Дзед коса паглядзеў на торбачку — звычайная зрэбная торбачка! Пакруціў ён галавою і кажа:
— Навошта мне гэтая торбачка? У мяне, братка, і сваіх хапае. Жабрак я. А ў жабрака, сам ведаеш, торбы — усё яго багацце.
— Бяры, дзядуля: такой у цябе няма... Гэта цудоўная торбачка. Ты толькі палажы яе перад сабою і скажы: «Торбачка, раскаціся, раскруціся, дай піцення, дай ядзення»,— дык адразу ўсё
будзе. А як наясіся, скажы: «Торбачка, скаціся, скруціся, піценне, ядзенне, згарніся». I торбачка зноў стане такой, як была. ,
— Дзякую, калі так,— сказаў дзед і пайшоў з торбачкаю дахаты.
Рупіць дзеду даведацца, ці праўду журавель сказаў пра торбачку. Прысеў ён ля дарогі, палажыў торбачку на зямлю і прагаварыў:
— Торбачка, раскаціся, раскруціся, дай піцення, дай ядзення!
I — дзіва! Тут такі багаты стол адкрыўся перад дзедам, што і ў паноў не ўбачыш: пірагі ды караваі, варанае ды смажанае, міска вяндліны ды розныя віны...
— Малайчына журавель, не ашукаў! — зарадаваўся дзед.
Наеўся, напіўся ён, потым загадаў торбачцы згарнуцца, запхнуў яе за пазуху ды, вясёлы, пайшоў далей.
Прыходзіць дахаты:
— Ці жыва ты, бабка, ці здарова?
— А жыва, дзядулька! А ты як? Нешта ты надта доўга хадзіў. Я ўжо думала, цябе ваўкі з’елі ці мядзведзі задушылі, у мох завалаклі ды ламаччам закідалі.
— He, бабка, ваўкі не з’елі, мядзведзі не задушылі, прынёс я хлеба-солі, на ўсё наша жыццё будзе даволі. Садзіся, старая, за стол!
Выняў дзед з-за пазухі торбачку, палажыў на стол і сказаў што належыць.
Баба аж вочы вытарашчыла: не толькі ўсяго на стале з’явілася, а нават і сама хатка пасвятлела...
— Адкуль ты гэта ўзяў, стары?
— Журавель той даў, што ты застрэліць загадала.
— Ай-ай!—хапілася за галаву баба.— Навошта ж страляць такога слаўнага жураўля?
Наелася баба, напілася і кажа дзеду:
— Давай гасцей паклічам!
— Якіх?
— А ўсіх, у каго няма чаго есці.
— Кліч,— згадзіўся дзед.
Пайшла баба па сяле, паклікала ўсіх бедных.
Спадабалася гасцям цудоўная торбачка. Кожны дзень цяпер пачалі хадзіць яны да дзеда і бабы частавацца.
Праведаў пра цудоўную торбачку панскі аканом і расказаў пану.
— He можа гэтага быць, каб нейкі жабрак еў і піў лепш, чым я!—усхадзіўся пан.
Запрог ён коней у брычку, прыёхаў да дзеда.
— Ці праўда,— пытаецца,— што ў цябе ёсць такая торбачка, якая сама корміць?
Дзед ілгаць не ўмеў і сказаў праўду.
— Пакажы мне яе.
Дзед палажыў торбачку на стол і загадаў ёй раскруціцца.
Пан аж аслупянеў — такога піцення, ядзення і яго кухары не згатуюць!
Прыстаў пан да дзеда:
— Аддай мне гэтую торбачку! Навошта табе такія стравы далікатныя? А да мяне князі-паны ў госці ездзяць. Я іх частаваць буду.
— He,— кажа дзед,— не магу аддаць: хто ж тады мяне з бабаю карміць будзе?
Пан кажа:
— Я прышлю табе поўны воз простай яды — хлеба, бульбы, сала...
Як прычапіўся пан да дзеда — рады няма.
— He аддасі па ахвоце,—грозіць ён,— забяру па няволі, ды яшчэ бізуноў дастанеш.
3 панам спрэчкі кароткія. Аддаў дзед яму торбачку.
Вярнуўся пан у свой маёнтак, жыве сабе там, балюе, кожны дзень гасцей склікае,— торбачка верна служыць яму.
А пра дзеда з бабай пан нават і не ўспамінае.
Чакаў, чакаў дзед ад пана платы за торбачку, ды так і не дачакаўся.
— Можа, ён забыўся пра ўгавор,— кажа баба.— Схадзі, дзядулька, напомні яму.
Пайшоў дзед да пана, а той — дзе там!—і гаварыць не хоча.
— Няма ў мяне для вас хлеба. Ідзіце жабруйце!
— To аддай, пане, маю торбачку, калі так,— просіць дзед.
— Ах ты, такі-сякі!—закрычаў пан.— Я Ta60 дам торбачку! Гэй, гайдукі, усыпце гэтаму жабраку дваццаць пяць бізуноў, каб болып не хадзіў сюды!
Схапілі гайдукі дзеда, збілі і выкінулі за вароты.
Ачухаўся дзед, прыйшоў дахаты. Расказаў бабе, якую плату дастаў ад пана. Пабедавала баба, пакляла пана і кажа дзеду:
— Схадзі ты, стары, пашукай таго добрага жураўля: ці не дасць ён табе другую такую торбачку?
Сабраўся дзед і пайшоў на поле. Сеў у просе і сядзіць.
Раптам бачыць — ляціць журавель. Дзед да яго:
— Так і так, братка журавель: адабраў у мяне пан тваю цудоўную торбачку. Ды яшчэ нават бізунамі збілі мяне яго гайдукі. Як жыць мне з бабай? Ці не даў бы ты мне яшчэ адну TaKyra торбачку?
Падумаў журавель і кажа:
— He, не дам я табе другой торбачкі. Лепш дам табе рог.
Паляцеў некуды за кустіы, потым вярнуўся і прынёс у дзюбе срэбраны рог.
— Вось,— кажа,— табе замест торбачкі.
— А што рабіць з ім?— пытаецца збянтэжаны дзед.
— Схадзі з гэтым рогам да пана і скажы: «3 рога ўсяго многа!» А калі задаволіш пана, скажы: «Ох, усе ў рог!»
Сказаў так журавель, узмахнуў крыламі і паляцеў.
Пакруціў дзед у руках срэбраны рог, падумаў: «Мусіць, нешта мудронае даў мне журавель. Але каб праз гэты рог не зарабіць новых бізуноў...»
КНІГІ ОНЛАЙН
