Андрэй за ўсіх мудрэй
Выдавец: Юнацтва
Памер: 148с.
Мінск 1983
Сказаў так бацька, лёг у труну — магіла ўслед і закрылася.
Адышоўся Іван ад магілы, крыкнуў-свіснуў поўным голасам— прыбягае да яго конь сівай масці, з залатою грываю.
Стукнуў конь капытамі:
— Што, Іван Іванавіч, загадаеш?
— Хачу на табе пракаціцца.
— Калі ласка!
Сеў Іван на каня і паляцеў. Тры разы свет абляцеў і да зямлі не дакрануўся. Прымчаўся на старое месца.
— Хопіць,— кажа каню,— нацешыўся! A panep бяжы ў зялёныя лугі, на шаўковыя мурагі. Дзень пасіся, ноч гуляй, а як крыкну я — да мяне прыбягай!
Пусціў каня, а сам торбу на плечы і пайшоў дахаты. Залез на печ, ногі на жэрдку закінуў ды іграе сабе на жалейцы. Разумныя браты дзівяцца: «Бач ты, нічога з ім і не сталася!»
Прыйшла другая ноч — трэба сярэдняму сыну на бацькаву магілу збірацца. Пачаў ён Івана ўпрошваць:
— Схадзі, братка, і за мяне...
— Што я — парабак вам! — злуецца Іван.— Табе трэба, ты ідзі!
Тут і братава жонка з плачам да яго прыстала:
— Зрабі, Іванка, ласку: схадзі за брата на бацькаву магілу!
Ну> добра,— згадзіўся Івдн.— Давайце два боханы хлеба!
Спакавалі яму торбу, ён і пайшоў.
Прыйшоў на магілу, сказаў што трэба. Бацька падняўся і зноў дзівіцца:
Чаму ж сярэдні мой сын не прыйшоў наведаць мяне?
— Ён баіцца цябе,— адказаў Іван,— дык і не прыйшоў.
— Ну, што ж,— уздыхнуў бацька,— тады і яго доля будзе табе. Слухай мяне, сынку: ёсць у тых жа зялёных лугах, на шаўковых мурагах яшчэ адзін конь, гнедай масці, маладзейшы за першага. Дык ён таксама табе будзе служыць.
Абляцеў Іван два разы свет на кані гнедай масці і вярнуўся дахаты.
На трэцюю ноч прыйшла яго чарга. Пайшоў ён на бацькаву магілу. Падняўся бацька і кажа:
— Шкада мне цябе, сынок: ты ўсё адзін да мяне ходзіш... Ну, дык няхай і трэці, самы маладзейшы, конь служыць табе.А пасецца ён у тых жа зялёных лугах, на шаўковых мурагах, і Macpi ён буланай. А цяпер болып да мяне не хадзі.
Сказаў гэта бацька, лёг у труну, і магіла закрылася.
Абляцеў Іван адзін раз свет і на кані буланай масці. Потым вярнуўся дахаты, лёг на печы ды іграе на жалейцы.
— Вось,— дзівяцца разумныя браты,— наш дурань нідзе не прападзе! Але цяпер ужо хлеба мы яму не будзем даваць па два боханы на дзень — хопіць яму і заціркі!
Тым часам у тым царстве ўздурылася ад нечага рабіць малодшая царская дачка: залезла на трэці ярус у цераме, села ля акенца і абвясціла, што, хто да яе на кані даскочыць, за таго яна замуж пойдзе. Тут усе, хто хацеў узяць сабе за жонку царскую дачку, кінуліся ў сталіцу. А іншыя пайшлі ды паехалі тое дзіва глядзець.
Разумныя браты кажуць: ‘
— Давай і мы паедзем дзіва глядзець.
Пачалі яны збірацца. Іван просіцца ў братоў:
— Вазьміце і мяне з сабою. Мне таксама хочацца дзіва паглядзець!
— Куды табе ехаць? — смяюцца браты.— Там і без такіх дурняў абыдуцца. А калі надакучыла на печы ляжаць, дык дамо табе работу.
Узялі яны два гарцы 1 маку і два гарцы пяску, змяшалі ў кучу і кажуць:
— Пакуль мы вернемся, каб усё гэта перабраў: мак асобна, пясок асобна.
Засумаваў Іван, ды што зробіш. Усыпаў ён мак з пяском у торбу, лёг на печы і ляжыць. Торбу на чарэнь палажыў: няхай сохне.
Мінуў, можа, з тыдзень ці два, злез Іван з печы, перасыпаў мак з пяском у лубянку, торбай накрыў ды пайшоў са сваім дабром за цёмны лес, у чыстае поле. Свіснуў-крыкнуў там поўным голасам — прыбягаюць да яго ўсе трое коней: сівай масці, гнедай масці, буланай масці.
— Што скажаш нам, гаспадар?
— Коні мае добрыя, коні мае любыя: чутка пайшла, што ў царскай сталіцы дзіва дзіўнае творыцца. Уздурылася малодшая царская дачка, залезла на трэці ярус у цераме, села ля акенца і абвясціла, што, хто да яе на кані даскочыць, за таго замуж пойдзе. Ці не маглі б вы мяне туды завезці тое дзіва паглядзець?
1 Гарнец — старая мера сыпкіх целаў, 3,28 літра.
— Можна,— адказвае конь сівай масці.— Але паедзеш ты цяпер на самым малодшым з нас — на буланым.
Выйшаў буланы конь наперад, махнуў грываю і кажа:
— Лезь мне, Іван, у правае вуха, праз левае вылезь.
Улез Іван буланаму каню ў правае вуха, праз левае вылез і стаў такім малайцом, што ні papaBin, ні каралевіч не дакажа.
Сеў ён на каня. Конь стукнуў капытамі і паляцеў.
Доўга ляцеў ён ці коратка, аж вось і сталіца. Там ужо ўсе пазбіраліся дзіва глядзець. I браты Іванавы збоку стаяць, раты паразяўлялі.
Тут буланы конь як скокнуў з разгону, дык, можа, на які локаць усяго і не даскочыў да царэўны. Апусціўся на зямлю за церамам ды віхрам памчаўся далей. Быў і няма! Усе аж ахнулі, і царэўна ахнула: «Лавіце, лавіце яго!»
Прымчаўся конь на старое месца. Іван улез яму ў левае вуха, праз правае вылез, стаў такім, як быў, ды кажа:
— Дзякую, конь мой добры! Паглядзеў і я царэўну. А цяпер памажы мне зрабіць яшчэ адну работу: перабраць два гарцы маку і два гарцы пяску...
Конь кажа:
— Раздзяры торбу на дзве посцілкі і высып з лубянкі свой мак.
Іван так і зрабіў. Як дзьмухнуў конь ноздрамі, дык мак як бачыш апынуўся на адной посцілцы, а пясок на другой.
Згарнуў Іван посцілкі, падзякаваў каню ды пайшоў дахаты. А ў лубянку назбіраў па дарозе грыбоў.
Дома братавыя напалі на яго:
— Дзе ты, дурань, ходзіш? Ці перабраў ты мак? Будзе табе ад братоў, як вернуцца!
— А няхай вас качкі стопчуць!—кажа Іван.— Перабраў і мак і яшчэ во грыбоў прынёс. А вы ўсё кажаце, што я нічога не раблю.
Прыязджаюць неўзабаве са сталіцы і разумныя браты.
— Што там было, што рабілася!—расказваюць жонкам.— Але ніхто і да другога яруса не мог падняцца. Толькі адзін нейкі царэвіч на кані буланай масці чуць да царэўны не даскочыў. Яму б яшчэ з локаць вышэй... Эх, шкада! А такі прыгожы царэвіч быў, нават сама царэўна ахнула ды закрычала: «Лавіце, лавіце яго!» Ды дзе там!
А Іван ляжыць на печы, пасміхаецца:
— Ці не я гэта там быў?
Браты зашыкалі на яго:
— Маўчаў бы ты, дурань!
Праз нейкі час царэўна зноў аб’яву дае, каб усе з’язджаліся ў сталіцу. А сама села ўжо ля акенца чацвёртага яруса.
Сабраліся ехаць і разумныя браты.
— Вазьміце і мяне з сабою!—просіцца Іван.
— Ах ты, дурань такі-сякі! Што табе, работы дома няма? От мы табе дамо работу.
Узялі браты тры гарцы пяску і тры гарцы маку, змяшалі ўсё і загадалі Івану перабраць, пакуль яны вернуцца.
Пачакаў Іван колькі часу, высыпаў мак з пяском у лубянку, узяў дзве посцілкі і пайшоў за цёмны лес, у зялёныя лугі. Свіснуў-крыкнуў там поўным голасам — прыбеглі да яго коні.
— Чаго клікаў нас, гаспадар?
— Ды так і так,— кажа Іван,— зноў царэўна аб’яву дала, каб усе ў сталіцу ехалі. Ці не можна і мне паехаць тое дзіва паглядзець?
Сівы конь адказвае:
— Добра. Але цяпер ты паедзеш на гнедым.
Ну, Іван зрабіў усё, што трэба, сеў маладзецмалайцом на гнедага каня і паляцеў у сталіцу. Усе ехалі туды па месяцу, па два, а ён за гадзіну дамчаўся. I паспеў. Конь як сігануў, дык толькі на паўлокця да царэўны не даскочыў...
Царэўну цікавасць узяла: хто ж гэта такі, той храбры царэвіч, што і другі раз ледзь не даскочыў да яе?
Вось па некаторым часе дае яна трэцюю аб’яву, а сама залазіць на пяты ярус. I на гзты раз зноў з’ехаліся туды ўсе цары і царэвічы, каралі і каралевічы, усе цаны і дваране. Паехалі і разумныя браты, пакінуўшы Івану работу: чатыры гарцы маку з пяском перабраць.
Вылежаўся Іван на печы, узяў мак з пяском ды пайшоў да сваіх коней.
— Ці не можна было б яшчэ разок з’ездзіць у сталіцу? — кажа коням.
— Можна-то можна,— адказаў сівы конь.— Але цяпер ужо ты паедзеш на мне самім. Калі я не даскочу да царэўны, дык болып і гаварыць пра гэта не будзем.
Зрабіў Іван усё, што трэба, сеў на каня, свіснуў і паляцеў у сталіцу. Гадзіны не мінула, a ён ужо там апынуўся.
— Ну, трымайся!—крыкнуў яму сівы конь.
Заржаў сівы конь на ўсю сталіцу, узвіўся ўгору і даскочыў да самай царэўны. А царэўна — стук, стук!—і паставіла Івану дзве свае пячаткі: адну на лоб, другую — на патыліцу. Конь апусціўся на зямлю ды памчаўся прэч. Усе крычаць: «Лаві, лаві!» А лавіць і няма каго: тут быў — тут няма...
Прымчаўся Іван назад, папрасіў каня, каб перабраў мак, і пусціў яго ў зялёныя лугі, на шаўковыя мурагі. А сам насунуў шапку на самыя
вушы, каб пячаткі не відаць былі, ды пайшоў дахаты. Па дарозе зноў назбіраў грыбоў.
Прыехалі браты, пачалі жонкам пра дзіва расказваць:
— Што там было, што рабілася! Усе скакалі, але і да другога яруса не даскочылі, а адзін царэвіч — прыгожы такі, увесь у золаце — як сігануў, дык да самай царэўны даскочыў, а яна яму пячаткі свае на лоб і на патыліцу паставіла.
Іван слухае з печы ды смяецца:
— Ці не я гэта там быў?
— Сціхні, дурань!—зашыкалі на яго браты.— He з тваім розумам і спрытам зрабіць такое! Ці перабраў ты хоць мак?
— Перабраў,— адказвае Іван,— няхай вас з вашым макам! Клопат адзін, ды і толькі.
Паглядзелі браты, і дзіва іх узяло: як гэта можна было гэтулькі маку з пяску выбраць?
— To, відаць, хапіла табе работы!—кажуць.
Тым часам царэўна дала аб’яву, каб з’явіўся 'да яе жаніх. Перш-наперш паклікала да сябе ўсіх царэвічаў і каралевічаў. Агледзела — няма жаніха! Тады паклікала паноў і купцоў — таксама няма! Прыйшла чарга і да іншых — мужыкоў ды парабкаў. Усіх загадала збіраць.
— Ну,— кажа Іван да братоў,— раней я прасіўся, каб вы ўзялі мяне, а цяпер пайду і без вас!
Узяў сваю жалейку, торбу за плечы і пайшоў за цёмны лес, у чыстае поле. Крыкнуўсвіснуў там поўным голасам — прыбягаюць да яго ўсе трое коней.
— Коні мае добрыя,— кажа Іван,— загадала царэўна з’явіцца на яе вочы ўсім мужыкам ды парабкам. Ці не можна і мне паехаць да яе?
Сівы конь адказвае:
— Цяпер ты зноў паедзеш на малодшым з нас. I едзь такім, як ёсць.
А буланаму каню дае наказ:
— Завязі ты яго, братка, да лазні, што каля царскага палаца стаіць, і пакінь там. А ты,— кажа да Івана,— залезь у лазні на палок ды іграй на жалейцы. Цябе знойдуць, як трэба будзе.
Як бачыш замчаў яго буланы конь да лазні. Увайшоў Іван у лазню, залез на палок ды іграе сабе на жалейцы.
Тым часам царэўна са служанкаю ўсіх мужыкоў ды парабкаў перагледзелі — няма жаніха! Аж раптам чуюць: нехта ў лазні іграе, ды так хораша, што люба слухаць.
Пайшлі туды, адчынілі, бачаць — ляжыць на палку хлапец, абадраны, абшарпаны, шапка на лоб насунута... I так іграе на жалейцы, што ногі самі ў скокі ідуць. Падышла да яго царэўна, зняла падраную шапку, глядзіць, аж яе пячатка
КНІГІ ОНЛАЙН
