КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
— А як у Капранаўцы? Як сустрэлі вас? — спытаў шафёр. — Я там не аб’явіўся, бо навошта? Даўніна ж... Пахадзіў вакол магілы, паглядзеў на вёску. Хацеў знайсці двор сваёй былой гаспадыні, але вёска стала зусім не тая, што была тады, і знаку ад двара не засталося. Можа, і самой гаспадыні даўно няма. У Магілёве мы запрасілі старога пераначаваць разам. Але той адмовіўся. Сказаў: — Няма з сабой ніякіх дакументаў, каб прасіцца ў гасцініцу. Можа, і сапраўды ў яго не было з сабой даведак, але хутчэй за ўсё чалавек проста не захацеў пабыць з намі. Гэтак бывае звычайна з людзьмі маўклівымі і замкнутымі ад прыроды: раптам, можа, у хвіліны найвышэйшага ўнутранага ўзрушэння, яны выказваюць табе ўсё, што не могуць ужо ўтрымаць у сабе, a пасля нібыта спахопліваюцца, і тады настае незразумелая адчужанасць. Але напаследак ён яшчэ спытаў мяне: — Дык, кажаце, таго, Ленінавага таварыша, не Муралавым звалі? — I зноў запярэчыў: — He, я як цяпер помню, наш трыццаць пяты бранявы атрад называўся імем таварыша Муралава!.. Мы паціснулі адзін аднаму рукі, і ён пайшоў па асветленай электрычнымі ліхтарамі вуліцы. Быў яшчэ вечар, і горад жыў сваім звыклым жыццём, з мітуснёй і шумам. Недзе ў людскім натоўпе, непрыкметны нікому, ішоў наш знаёмы. 1969 ШЧАСЛІВАЕ МЕСЦА Вясна ў той год была ўзялася вельмі рана. У пачатку сакавіка снег пачарнеў, і пад ім захлюпала вада. Ледзь не над самай зямлёй павіслі, як налітыя, хмары. Адвячоркамі над вёскамі слаўся не то дым, не то туман. Дзьмуў едкі, густы і парывісты вецер. За колькі дзён на рэках паадмывала ад берагоў лёд. Здавалася, вось-вось пачнецца крыгаход. Але неспадзявана пахаладала, і вясна спярша паспакайнела, пасля зусім нібы заснула: ці то ў яе сіл не хапіла, каб саўладаць з гурбамі снегу, ці то яна нарэшце зразумела, што перабрала меру, хапіла цераз край — не ў час пачалася. Снег, бадай за адну ноч, пабраўся бліскучай скарынкай. Лёд на рэках зрабіўся крохкім — не ступіць нагой. Неба зноў ачысцілася ад цяжкіх хмар, паднялося над зямлёй, стала высокае. Пачарнелыя дарогі перасталі пахнуць, пакарабаціліся. А наогул дарогі — так, як сабе ўяўляюць людзі,— папсаваліся: па мелкаводных рэках, што без мастоў, ужо нельга было перабрацца на другі бок ні на падводзе, ні на машыне; нават пешкі мала хто адважыцца. He пазайздросціш небараку, які астаўся на такі час дзе-небудзь за ракой. Звычайна бездараж зацягваецца надоўга, і тады даводзіцца адно сядзець ды чакаць. Але мне не было як чакаць — я ўжо даўно, яшчэ некалькі дзён таму назад, павінен быў вярнуцца ў горад. I не мог. Спярша спадзяваўся, што хутка сыдзе лёд і мяне перавязуць цераз раку на лодцы, а там ужо я і сам дабяруся да станцыі — нават на сваіх дваіх, калі не пашанцуе пад’ехаць. Адным словам, першыя дні, як пачалася вясна, была яшчэ надзея. Пасля, як раптам пахаладала і над зямлёю зноў закружыліся белыя мухі, і яе не стала. Адно, што я зрабіў,— гэта падаўся бліжэй да ракі, да знаёмага школьнага апальшчыка і кожную раніцу, калі той збіраўся тапіць свае печы, ішоў за ім у школу, каб адтуль званіць у калгасы, саўгасы,— абы тэлефон дзе быў. Думалася, што некаму ж таксама зарупіць на той бок. Але ўсе далікатна спачувалі мне, а памагчы — не памаглі. Тым часам я дзіву даваўся: у гэтым жа міжрэччы, дзе я апынуўся па службе, столькі людзей, дык няўжо ні аднаму чалавеку не трэба ехаць за раку? А людзі рабілі сваю справу і, здавалася, зусім не зважалі на тое, што гэтак перамянілася надвор’е. Наадварот, я паступова пачаў здагадвацца, што яны, мусіць, і не паверылі ў такую раннюю вясну: як гэта — вясна ў пачатку сакавіка? Але мяне ўсё ж выручыў знаёмы ляснічы. Аказваецца, надышоў час палучкі і ў лясніцтве чакалі бухгалтара з лясгаса. Пераправіць яго цераз раку браліся леснікі. — А заадно і вас перакінем на той бераг,— паабяцаў ляснічы.— Бухгалтара даставяць да ракі на машыне, якраз, дарэчы, пад’едзеце. Адным словам, прыходзьце ў лясніцтва. На другі дзень не паспела яшчэ добра развіднець, а я быў у лясніцтве. Ляснічы, грузны, чырванашчокі і шыракаплечы чалавек гадоў пад сорак, ужо сядзеў у акаваным вазку і ледзь стрымліваў за лейцы маладую, бы наглянцаваную, кабылу, якой ні хвіліначкі не стаялася ў аглоблях. Я таксама сеў у вазок і яшчэ не перастаў варушыцца на сене — усё ўсаджваўся, як кабыла рванула з месца і, выгінаючы шыю, памчала нас па дарозе, што агінала вялікі сад, затым пакручаста збягала з горкі і цераз мост выходзіла на бальшак, абсаджаны з двух бакоў старымі бярозамі, на якіх ужо не было макавак. Кабыла прытка секла падковамі малады лядок на дарозе, а пад палазамі хрусцеў шарон. Бальшак быў роўны, без калдобін і ўхабаў, вада ў каляінах за апошнія дні паспела вымерзці, і застаялая кабыла, адчуўшы волю, бегла лёгка, прыгожа раскідваючы пярэднія ногі. Неўзабаве бальшак скончыўся, і дарога пайшла праз сасновы лес. На дрэвах снегу не было. Снег ляжаў толькі на зямлі, але ён быў нібыта пафарбаваны, амаль фіялетавага колеру, і ўвесь пабіты, бы васпаваты,— гэта як падалі з лапінаў камякі. Мусіць, ляснічы быў чалавек неразгаворлівы, і мы доўгі час ехалі моўчкі. I толькі пасля таго, як я неяк пахваліў кабылу, ён павярнуўся да мяне і сказаў: — Данска-а-а-ая. Памаўчаў і зноў сказаў: — Гэта нам у лясгас аднекуль з данскіх стэпаў прыгналі. Цэлы табун. Дык і мне вось дасталася. Хацеў жарэбчыка, але не далі. А на кабыле доўга не паездзіш. Вазок раптам страсянула на павароце, ён нахіліўся набок, нават праехаў колькі метраў на адным полазе, але ляснічы ўмомант паспеў звесіць нагу і не даў перакуліцца яму. Кабыла адчула, што з намі нешта здарылася, стала як укопаная і па-разумнаму скасіла нібы заінелае вока. Ляснічы ад задавальнення ажно засмяяўся: — Малайчына! Другая б упудзілася, а гэтая... Каняка! — Ён штурхануў вазок і сказаў: — Нават шкада будзе... Ці ж ад жарабкоў яе ўсцеражэш? — Але прагучала гэта так, быццам ляснічы сказаў: «Ці ж ад ваўкоў яе ўсцеражэш?» Гадзіны за паўтары мы прамінулі лес і ўехалі ў вёску. Сустрэў нас там рыжабароды ляснік у жоўтых бахілах. Ён зняў з галавы шапку, падобную на старую магерку, неяк смешна пакланіўся, не гледзячы на нас, і на хаду спрытна ўскочыў на палазы ззаду, учапіўшыся сваімі чырвонымі ад холаду рукамі ў высокую і пакатую спінку вазка. Калі мы нарэшце дабраліся да ракі, там ужо гатова была пераправа: цераз усю раку, калі не лічыць падмытыя берагі, быў прасечаны лёд, каб магла праплысці лодка. Машына з бухгалтарам яшчэ не прыязджала. Леснікі — іх на гэтым беразе было чалавек дзесяць — сядзелі ля вогнішча на кучы саломы, курылі, а як убачылі ляснічага, разам падняліся, пачалі падыходзіць да яго і вітацца за руку, кідаючы на мяне цікаўныя позіркі, у якіх можна было прачытаць адным часам і зайздрасць і рэўнасць. Ляснічы спытаў: — Няма яшчэ нашага Пятрычанкі? — Ды штосьці няма,— адказаў за ўсіх той самы рыжабароды ляснік у жоўтых бахілах. Нехта падкінуў саломы ў агонь. Яна падыміла белым дымам і ўспыхнула раптам, пачала на вачах чарнець. Усе — і леснікі, і мы — пасталі вакол вогнішча, выстаўляючы рукі да агню і адварочваючы твары. Ля берага, у вялікай проламцы, гойдалася паціху дашчаная лодка, пашпакляваная і прасмоленая. Але бухгалтар прыехаў к абеду. Мяне леснікі павезлі на той бок толькі пасля таго, як убачылі лясгасаўскую машыну. Малады хударлявы шафёр, які нават не вылез з кабіны, чамусьці не стаў чакаць, пакуль перавозілі бухгалтара, і хуценька развярнуў машыну. — Вы таксама хочаце ехаць? — спытаў ён. — Ага, да станцыі,— сказаў я. — Тады нам не па дарозе.— Ён ужо хацеў зачыніць кабіну, але перадумаў і пачаў такім тонам, быццам прасіў прабачыць: — У мяне пуцёўка... У Чэрыкаўскае лясніцтва. А гэта зусім у другі бок. Так што... — Нарэшце ён ляснуў дзверцамі, пасядзеў нейкі момант у кабіне і зноў высунуў галаву: — А вам на якую станцыю? Можа, усё роўна на якую? — Ды мне абы на станцыю,— нявесела ўсміхнуўся я.— Адтуль я ўжо дабяруся... — Ладна, сядайце.— Шафёр дружалюбна кіўнуў галавой. Спярша мы ехалі палявымі дарогамі, і шафёр, абмінаючы замёрзлыя лужыны, усё хмурыў твар, пасля, кіламетраў якіх праз сорак, узбіліся на шашу — шафёр тады павесялеў, стаў насвістваць нейкую мелодыю, а я, закалыханы на выбоінах, на роўнай дарозе раптам пачаў драмаць. Калі шафёр нарэшце павярнуў на абочыну і затармазіў машыну, сонца, якое выбліснула ўжо, павісла над лесам, што віднеўся здалёку па левы бок ад шашы. Наперадзе быў Сож. Да яго мы не даехалі, можа, метраў дзвесце, бо да моста нельга было прабіцца: на шашы, упрытык адна да адной, стаялі машыны. — Пробка,— уздыхнуў шафёр, пачухаў пад шапкаю галаву і падміргнуў мне.— А наогул-то, дзе пробка, там паблізу і пляшку шукай. Вы пахадзіце тут, разамніцеся, зрэшты, тут і «чайхана» ёсць, ву-у-унь яна, а я схаджу паглядзець, чаму такі затор. Я нейкі час тупаў вакол машыны і ўсё глядзеў, ці не ідзе шафёр. Але той не спяшаўся. Машыны на шашы не рухаліся. Тым часам захацелася есці, і я не вытрымаў, зрабіў, як раіў піафёр,— пайшоў у «чайхану». Гэта была звычайная закусачная, якіх шмат ля вялікіх дарог, з буфетам, дзе пад пукатым шклом выстаўлены на сподках смажаная салака і вінегрэты, з квадратным, ледзь не на ўсю сцяну акном, адкуль афіцыянткам павары падаюць гуляшы, ну і, вядома, з бакоўкай — невялічкім, сталоў на сем, зальчыкам. Людзей у закусачнай было многа, відаць, пераважна шафёры з тых машын, што стаялі ў чарзе на шашы, і я хацеў павярнуць ужо назад, калі ўбачыў у самым кутку адно свабоднае месца. Падышоў, сеў, не пытаючыся, і папрасіў афіцыянтку, каб прынесла другое і чаю. За сталом сядзела трое: адзін з іх быў, пэўна, шафёр, другі, можа, таксама, як і я, пасажыр, a трэці — мажны, з вялікай паголенай галавой марак. Неўзабаве першыя два даелі сваё, разлічыліся з афіцыянткай і выйшлі. За сталом асталіся адны мы. Патрохі я пачаў прыглядацца да свайго суседа. На выгляд ён меў гадоў трыццаць сем, быў шырокі ў касці і чысты з твару. На ім быў марскі кіцель, з рукавоў якога вытыркаліся беласнежныя манжэты шаўковай кашулі, і зялёныя ватнікі, усунутыя ў чорныя валёнкі. Шынель — таксама марскі — ляжаў, складзены папалам, на спінцы крэсла і пабліскваў гузікамі. Крыху прыжмураныя карыя вочы яго мне здаліся чутачку стомленымі. Але адчуваў ён сябе за сталом спакойна, як дома.