Апавяданні
Іван Чыгрынаў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 207с.
Мінск 2007
Аднак да наступнага вяселля ачуньвалі, тым больш што ў прамежках паміж вяселлямі зноў знаходзіўся занятак — гнаць па найму самагон. Зразумела, што з такімі людзьмі Парфён, на якім ляжала шмат клопату па слабасільнай тады калгаснай гаспадарцы, міру не меў, хоць, праўда, зацятых адносін таксама не дазваляў сабе. Тым часам з саміх Варывончыкаў, як кажуць, запыт невялікі. Яны Парфёна не шкадавалі. Але як прывыклі вяскоўцы да ягоных генеральскіх штаноў, так паступова прывыклі і да таго, што выдаваў сябе за героя. Жыццё ёсць жыццё. Усё ў ім прыціраецца, шурпатасць страчваецца, многае прыглушаецца, а тое-сёе і зусім забываецца. Аднак самому Парфёну нешта карцела ў душы з гэтым геройствам, ён усё неяк спрабаваў даказаць людзям яго, хоць гаварыў цяпер пра гэта рэдка, часцей, калі яно само злятала з памякчэлага языка; як мне думаецца, чалавек хацеў, каб яму нарэшце сапраўды паверылі. Між тым што было лягчэй зрабіць, як паказаць свае ваенныя адзнакі. I вось аднаго разу я напаткаў яго ў Чыкавых печах. Ён быў там адзін, сядзеў пад бярозай, што стаяла на правай абочыне бальшака, які вёў з Латакоў на Мядзведзі.
— Я люблю часам прыйсці сюды, каб пасядзець тут,— прызнаўся ён.— От паслухай, як яна шуміць. Hi адно дрэва ўздоўж гэтага бальшака больш не шуміць так.
Тая бяроза, пад якой сядзеў Парфён, і на самай справе жыла нейкай трапяткой таямнічасцю, што, нібыта вадаспад, сцякала з вяршыні неўпрыкмет сюды, на зямлю.
Мы колькі часу сядзелі моўчкі, акурат для прыліку, і слухалі гэты дзіўны самагуд, тады разгаварыліся.
Парфён чамусьці ўсё расказваў пра вайну. быццам не адбывалася ў жыцці іншага, быццам на ёй у
яго ўсё сышлося. Зрэшты, у тыя гады не адзін ён кідаўся ў падобныя ўспаміны. Вайной пакуль, бадай, жылі ўсе былыя салдаты, дарма што хапала спраў і без яе на зямлі.
Расказваў Парфён пра тое, як трапіў на вайне ў сорак першым спачатку пад Маскву, як страціў там дзве рабрыны з левага боку; як пасля доўга ляжаў у шпіталі, недзе на Каўказе, не мог выпрастацца, стаць роўна, але паколькі не было куды падацца далечвацца — раён у Арлоўскай вобласці, дзе знаходзілася яго вёска, апынуўся к таму часу пад немцам,— то заставаўся амаль цэлага паўгода на адным месцы; затым у сорак другім годзе прымаў удзел у няўдалай аперацыі на Бранскім фронце, калі 13-я армія спрабавала ліквідаваць самы нязручны выступ, што клінам удаваўся ў лінію нашай абароны, і тут яго раніла, не абышлося і на гэты раз, аднак няцяжка, ва ўсякім выпадку, цяпер Парфён не столькі доўга ляжаў і не вельмі балюча сябе пачуваў, дарма што куля прайшла краем левага лёгкага; у сорак трэцім заспеў ён баі на Курскай дузе і з 3-й арміяй Гарбатава прыйшоў сюды, на нашу Бесядзь: якраз помніў з той восені і Латакі, і Мядзведзі, і Сілічы, і Відуйцы, і Саматэвічы... Пакуль апынуўся ў Германіі, у самым логаве, зноў атрымаў раны — адну цяжкую, ад якой засталася кантузія, а дзве так сабе. Пра іх Парфён і гаварыць надта не пачынаў, толькі нагадаў, акурат спахапіўся...
Тады ж ён расказаў першы раз і пра галоўнае.
— Дарэчы, тут у вас, на Бесядзі, мы аднойчы немца ўзялі ў палон,— сказаў ён, усё роўна як паміж іншым, прынамсі, так мне здалося, бо адразу ж перайшоў на другое, стаў раптам даводзіць, што ў сорак трэцім годзе, калі наступалі, у Латаках нібыта болей хат было; мы ўзялі ды пералічылі іх разам, прайшоўшы на памяць вёску з канца ў канец;
аказалася, наадварот, пасля вайны стала болып, і якраз усяго на адну, на ягоную; ён нечага ажно засмяяўся з нашага пераліку, пакруціў галавой, акурат ад вялікага здзіўлення — маўляў, а мне вось убілася ў галаву.
I тым не менш пра немца, якога ў сорак трэцім на Бесядзі «ўзялі ў палон», Парфён усё-ткі расказаў, але трохі счакаўшы. I расказаў сам, я не напамінаў і не прасіў аб тым.
Сонца тады ўжо садзілася за лес, вечарэла, хоць было гэта ўлетку, і нам не мела сэнсу спяшацца, бо кожны разумеў, што перад тым, як назусім усталявацца цемнаце, над зямлёй яшчэ доўга будзе плаваць сутонне. Уздоўж аўсянага поля, якое пакуль не пачало астываць ад расы, але ў якое ўжо недзе збягаліся з блізкіх падлескаў згаладалыя за дзень зайцы, каб гойсаць потым скрозь ноч тут, мы падаліся адзін за адным смурыжыць нагамі быльнёг на мяжы ад бальшака да крайніх двароў. Парфён там жыў, а мне тым часам усё роўна было, як ісці — дарогі да сярэдзіны вёскі заставалася аднолькава хоць з бальшака, хоць з гэтага канца...
...Парфён, які тупаўпаперадзе, спатыкнуўся раптам на скрытай ямцы, сказаў нязлосна «цьфу!», акурат адкараскваючыся ад нячыстай сілы, тады выбіўся з мяжы, ступіўшы на абочыну, пачакаў, пакуль я апынуся разам, і загаварыў:
— Мы таго немца ўзялі недзе за Саматэвічамі. Гэта я як цяпер помню. Плаваў туман уранні па бульбянішчы, нават, здаецца, трохі імжыла. Дык ён і выйшаў з таго туману на дарогу. А перад тым усю ноч гарэла кіламетры за тры вёска. Занялася яна не ў часе бою. Бой ужо аціх тады, хоць фронт пакуль і не зрушыў з месца. Канчаткова мы выбілі фрыцаў толькі к вечару наступнага дня. А ў тую раніцу маўчалі абодва бакі — і наш, і варожы, бо пачынаць
нанава не мела сэнсу з-за туману. Пры тумане, калі ён закрые зямлю, надта не наваюеш. Іншая справа, засяродзіць войскі, падцягнуць бліжэй да варожых пазіцый. Праўда, праціўніку таксама ніхто не забараняе зрабіць тое самае. Словам, туман ёсць туман. На вайне небяспечны для кожнага. У ім не толькі машына, але і чалавек становіцца бездапаможны і невідушчы. Мусіць, таму і немец той заблудзіўся. Ну, мы і перанялі яго як след. Узрадаваліся, пасля адразу неяк і зазлавалі, балазе палонных у сорак трэцім, хто не ваяваў пад Сталінградам, яшчэ не часта даводзілася бачыць. Гэта пазней, у сорак чацвёртым, іх цэлымі калонамі можна было браць ды абяззбройваць. А ў сорак трэцім немец заставаўся бадзёры і нязломны, дарма што зазнаў і Маскву, і Сталінград, і Курскую дугу... Ну, вось... Дык я ўжо казаў, што перад гэтым праз усю ноч гарэла нейкая недалёкая вёска. Тады якраз самы час падпальшчыкаў настаў, салдаты іх называлі «факельшчыкамі». Палявая паліцыя пры сухапутных войсках стварала цэлыя каманды, каб, адступаючы, спапяляць усё, што здольна было гарэць і разбурацца. I нашы салдаты, калі здаралася, заставалі такіх на месцы злачынства, расстрэльвалі без суда і следства. Можа, нават на гэта загад быў. Сказаць цяжка, бо не ведаю. Але што не каралі адзін час байцоў, якія распраўляліся з факельшчыкамі, знаю дакладна. Пра гэта паміж салдат гаворка адразу пракінулася б, калі б пакаранне раптам каму выйшла, няхай нават на другім фронце. Вось мы і ўявілі сабе, што наш немец таксама з каманды падпалыпчыкаў. Таму мы яго тут жа і прыкончылі, проста на дарозе. Са мной якраз аўтамат быў, то я першы падняў і выпусціў імгненна чаргу. Пасля ўжо другія дабівалі.
— А ён і праўда з такой каманды быў?
— Хто ж цяпер скажа, нам тады так здалося. Бо пёрся па бульбянішчы з таго боку, дзе ападала зарыва.
Перад самай вёскай мы падалі адзін ад наму руку — Парфён Канапелькін і я, развіталіся, сказаўшы напаследак нейкія самыя звычайныя словы, як гэта і водзіцца, калі чалавек з чалавекам мае магчымасць сустракацца амаль штодня. Акрамя таго, звычайнымі словамі, таксама як і звычайнымі паводзінамі пры расстанні, мы нібыта назнарок падводзілі нябачную рысу пад тым, пра што хвіліну назад гаварылі.
Між тым жыццё ў Латаках ішло і далей сваім парадкам. Прынамсі, праз нейкі час у мяне з галавы зусім выпаў гэты Парфёнаў расказ. Але гадоў праз колькі Парфён зноў успомніў пры мне той выпадак. Цяпер я нават схільны думаць, што адбылося гэта безадносна да таго, першага разу, прызнацца, ужо даволі даўняга, калі ішлі мы з ім паўз аўсянае поле. He выключана магчымасць, што ён забыў да гэтага часу, што ўжо аднаго разу гаварыў пра немца, якога забілі з ягоным удзелам на тутэйшай дарозе ў сорак трэцім годзе, бо, мяркуючы па той акалічнасці, як ён пачаў нанава гаворку, можна было заключыць, што так яно і атрымалася на самай справе. I гэты, другі, раз нам таксама выпала апынуцца адзін на адзін, хоць зусім пры іншых абставінах — ехалі на возе з кірмашу, што наладжваўся ў Саматэвічах.
— Ведаеш,— сказаў ён зусім ціха, падалося, нават цяжка, нібыта ў прыгнечаным стане,— нейкія нядобрыя сны прыходзяць апошнім часам. Раней, бывала, дзівіўся, чаму другія людзі расказваюць, што бачылі ў сне тое і тое, а мне хоць бы што прыйшло. Жыў неяк без сноў, нібыта ў жыцці маім не было ні радасці, ні засмучэння, якія б усхвалявалі раптам ды пачалі не даваць спакою па начах. Ці, можа, не па гэтай прычыне сны здараюцца?
Я засмяяўся:
— Думаю, што... якраз па гэтай. Няйначай, сон з’яўляецца вынікам ранейшага клопату, які адоль-
ваў ці адольвае чалавека. У кожным разе, я недзе чытаў пра гэта.
— Але ж бываюць і прарочыя. Ну, тыя, якія потым спраўджваюцца. Я па маёй бабцы мяркую — убачыць, напрыклад, у сне, што выпаў зуб, прачнецца і скажа: памрэ нехта з вёскі. Глядзіш, сапраўды праз дзень-два нябожчыка на могілкі нясуць. Магла нават адгадваць, свой ці чужы памрэ. Я ўжо не помню цяпер, па якіх прыкметах яна рабіла гэта, але таксама і такія яе словы пацвярджаліся, быццам у ваду жанчына глядзела.
— Дык і табе перадаліся яе прарочыя сны? — зноў чамусьці засмяяўся я.
— He,— матнуў галавой Парфён,— справа не ў гэтым. Я пра другое хацеў сказаць. Мы некалі тут вось, паміж Палужам і Бесяддзю, застрэлілі на дарозе немца. Было гэта, як разумееш, у вайну. Мы якраз праходзілі тады па вашай мясцовасці. Наступалі з Курскай дугі. Дык я і ў баях на Бесядзі ўдзельнічаў. Як цяпер помню, пачаліся баі тут дваццаць восьмага верасня. Ну, вось і захапілі мы таго немца. I расстралялі. А цяпер ён кожны раз у сне на мяне падае. Падае з працягнутымі рукамі, і я прачынаюся. I расказаць пра свой сон нікому не магу.
Парфён падагнаў лейцамі каня, затым дадаў, нібыта хацеў удакладніць ці апраўдацца:
— Але ж не адзін я страляў у яго. Стралялі і другія. Можа, мае кулі і не патрапілі. А от жа... у сне ён чамусьці на аднаго мяне падае...
Канечне, мне адразу на памяць прыйшоў ранейшы Парфёнаў расказ. Але я прамаўчаў, што ўжо аднойчы чуў яго. Разам з тым цяпер мяне неяк уразіла Парфёнава вінаватасць. Паглядзеў на яго збоку. Гэта ўжо быў зусім не той чалавек, што прыйшоў некалі адразу пасля вайны да нас у Латакі. Стаў ціхі і сумны, з упалымі шчокамі і з жаўтаватай
КНІГІ ОНЛАЙН
