Апавяданні
Іван Чыгрынаў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 207с.
Мінск 2007
Нарэшце афіцыянтка прынесла на алюмініевым падносе гуляшы, паставіла талеркі на стол. Мужчына пачакаў, пакуль адышлася афіцыянтка, і дастаў, нібы змоўшчык, з ватнікаў бутэльку каньяку. Паглядзеў трохі на яе.
— Выпі са мной, таварыш,—сказаўёніналіўдзве поўныя шклянкі.
Запрашэнне было нечаканае, і я сумеўся.
— Адным чаем у дарозе не абыдзешся,— усміхнуўся чалавек і паглядзеў мне ў вочы: позірк яго быў мяккі і прыязны, быццам ён даўно ведаў мяне.
I я пасаромеўся адмовіцца.
Паступова мы разгаварыліся.
Чарэнда — так назваўся новы знаёмы — пасля дэмабілізацыі (на флоце ён даслужыўся да капітан-лейтэнанта) два гады плаваў на цеплаходзе па Волзе.
— А цяпер вось перавёўся сюды. Буду плаваць па Сажы.— Ён паставіў пад стол пустую бутэльку, адсунуў убок талеркі і аблакаціўся, падпёршы далонню паголеную бараду.— Учора быў у Гомелі, у параходстве, далі мне там судна — чалавек дваццаць на борт буду падымаць. Чакаю навігацыі.
— На Волзе нябось прастору болып было! А Сож... Што гэта вас прымусіла памяняць месца?
Марак кіўнуў галавой:
— А можа, яшчэ вып’ем, а? Каньяку, праўда, ужо няма. Гэта я ў Гомелі браў бутэльку. Думаў, з новымі знаёмымі вып’ю. Але знаёмых яшчэ не паспеў займець. Ты вось, таварыш, першы.
— He, не трэба.
— Чаму, таварыш?
— Яшчэ мне дарога вялікая,— прытворна ўздыхнуў я.
Чарэнда недаверліва паглядзеў на мяне, але махнуў рукой:
— Ладна. Усё роўна ўсю яе не перап’еш. Гэта я на Поўначы да градусаў прывык трохі. Цяпер, мусіць, адвыкаць давядзецца.
У закусачнай стаяў шум ад людскіх галасоў, людзі ўвесь час уваходзілі і выходзілі, але да нас чамусьці ніхто не падсядаў.
Чарэнда расшпіліў каўнер кіцеля і, нібы спявак, памасіраваў пальцамі на шыі скуру.
— М-да, Волга, Сож...— сказаў ён.— Ты вось пытаеш чаму? Вядома ж, не з-за правіннасці памяняў я месца. А Сож гэты ваш я не сённяшнім днём... Ён як прывід стаў для мяне. Я болей па снах яго ведаю.
Мне падалося, што на момант чалавек нечага зазлаваў.
— Можа, недзе тут мая дачка жыве... калі, канечне, жывая... Дык я вось і прыехаў, каб знайсці яе.
I ён пачаў расказваць:
— Я ж не заўсёды быў мараком. На флот трапіў пасля. Ужо ў сорак другім, калі ваяваў на Карэльскім. А спярша служыў у Лапічах, у мотамеханізаваным палку. Гэта тут, недалёка, калі ведаеш, за Асіповічамі. Раней там кавалерыя стаяла, а ўжо незадоўга перад вайной «чырвоных казакоў» пасадзілі на машыны.
Чарэнда сашчапіў кулак, чамусьці доўга глядзеў на яго, быццам вывучаў, пасля пацёр кончыкамі пальцаў сваю поўную шчаку і, мусіць, ад унутранай усхваляванасці сарамліва ўсміхнуўся.
— Мяне накіравалі ў Лапічы малодшым палітруком, бо я скончыў ваенна-палітычнае вучылішча. Спадабалася мне ў Лапічах — ваенны гарадок добры, вадасховішча блізка. У нядзелю можна ў горад паехаць: хочаш — у Асіповічы, хочаш — у Бабруйск. Але хутка я і сям’ю прывёз. Кватэру нам далі. Жонка ў мяне настаўніца па адукацыі была, але пакуль не рабіла ў школе, глядзела за малой — дачцэ нашай тады яшчэ не споўнілася і двух. Вось я ўспамінаю тое жыццё наша і думаю: кажуць, сумна жыць у ваенным гарадку, а нам не было сумна. Ужо дзела мінулае, жонкі няма, а я папракнуць сябе нічым не магу — справядлівы быў да яе, і яна ўсё рабіла так, каб не сорамна было нават за саміх сябе. Пахвалюся, харошая мне жонка дасталася, таму такое і жыццё было. Вось паглядзі, таварыш...
Марак дастаў з бакавой кішэні скураны бумажнік, выняў з яго фотакартку, пажаўцелую на краях, і падаў цераз стол мне.
— Прыгожая,— сказаў я.
— Прыгожая,— ціха выдыхнуў ён.
3 фотакарткі на мяне глядзела кучаравая маладая жанчына з тонкімі рысамі твару. У яе ўсё было правільнае, можа, акрамя толькі высакаватага лба. Але выразныя вочы, якія трохі гулліва — так, прынамсі, тады здалося мне — пазіралі спадылба, змазвалі і гэтую, бадай адзіную, няправільнасць на яе твары.
Я доўга глядзеў на фотакартку, нарэшце аддаў яе і зноў сказаў:
— Прыгожая...
— I дачка падобная на яе.
Ён і сам доўга не зводзіў вачэй з жончынай фотакарткі. Затым акуратна паклаў у бумажнік.
— Але сам я не бачыў, як жонка загінула. Расказвалі знаёмыя. Іх тут, на Сажы, бамбілі, калі ехалі ў сорак першым з Лапічаў на машынах. Эвакуіраваліся. Самі мы выступілі на захад з гарадка яшчэ ў той дзень, як пачалася вайна, а жонак ужо адтуль вывозілі без нас, пасля. Само сабой, і мае падаліся на ўсход. Ды недзе тут, на Сажы, калону іхнюю і разбамбілі фашысты. Я нават не ведаю дакладна, дзе гэта было. Мала хто ўцалеў тады са знаёмых, а шафёра, на машыне якога ехалі мае, я ўсё ж знайшоў. Адразу пасля вайны. Ён і расказаў. Жонку маю — бачыў ён сам — забіла асколкам, а дачка засталася жывая. Падабраў яе тады на шашы хтосьці з мясцовых. Значыць, дачка мая павінна недзе жыць. Так я думаю. He можа быць, каб сярод людзей ды згубілася. Пасылаў я на пошукі паперы, але нічога суцяшальнага не атрымаў. Цяпер вось і сам прыехаў.
Чарэнда заварушыўся на крэсле, выцягнуў пад сталом ногі.
— Ты ўжо, таварыш, даруй мне, што я так расказваю,— уздыхнуў ён.— Гэта ўжо як хвароба, калі доўга ходзіш па дактарах — расказваеш усім, хоць, можа, не кожнаму гэта і цікава. Але даў я сабе,
таварыш, задачу адшукаць дачку. Чуе маё сэрца, жыве яна недзе тут сярод людзей добрых. Таму вось і памяняў я Волгу на Сож, а цеплаход на маленькі абшарпаны параходзік, на якім сапраўднаму мараку, па праўдзе кажучы, сорамна і на палубе стаяць. Але дачакаюся вады, стану за штурвал. He можа быць, каб аднойчы яна не ўзышла на мой параходзік. He, не праміне. Тут жа паблізу чыгунак няма. Дарога адна — па Сажы. А я пазнаю дачку сваю адразу. Яна ж так падобна была яшчэ тады на сваю маці.
— Дачку вы абавязкова знойдзеце,— сказаў я.
— I ты так лічыш, таварыш? — нібы не паверыў маім словам Чарэнда.
Я развёў рукамі — маўляў, па-другому тут і быць не можа.
— Паслухай, таварыш, а ты прыязджай сюды, ну, хоць бы і гэтым летам. А можа, адразу, як лёд сыдзе, а? Парыбачым...
Я паабяцаў і развітаўся — ужо заходзіла сонца, заліваючы нясмелай пазалотаю вокны. Але ні ў тое лета, ні ў наступнае я не сустракаўся з Чарэндам. Тым часам пачаў паступова забываць і пра яго, і пра раннюю вясну, што неспадзявана заспела мяне ў міжрэччы.
На параходзе плыць па Сажы мне давялося ажно праз колькі гадоў. Тады я і пачуў зноў пра Чарэнду. Недзе паміж Кармой і Слаўгарадам невялічкі рачны параход, які гнаў ад сябе да берагоў пакорлівыя хвалі, раптам нечакана даў тры доўгія гудкі на ўсю моц. Рэха разляглося над плёсам, шуганула праз лугі да асмужаных бароў і там, знясіленае, згубілася.
Малады механік, што якраз падняўся на палубу, пацёр з задавальненнем рукі, шырока ўсміхнуўся:
— Шчаслівае месца!.. Для нашага карабля шчаслівае. Таму і вітае гудком. I так заўжды: туды едзем — пратрубім, і адтуль. Капітан наш тут знай-
шоў сваю дачку. Ад самае вайны шукаў і знайшоў. Пазнаў якраз на гэтым месцы.
— Аяк прозвішча вашага капітана? — не ўстрымаўся я.
— Чарэнда,— адказаў механік.
— Чарэнда... Ну, вядома ж, Чарэнда! — усклікнуўя.
Механік здзіўлена паглядзеў на мяне.
— Вы яго таксама ведаеце? Але ж Сяргей Васільевіч цяпер у адпачынку. Паехаў на поўдзень. I Наташу з сабой павёз,— сказаў механік.
А я пашкадаваў, што не магу паціснуць капітану руку, паглядзець, які ён бывае шчаслівы.
1965
У ГОРАД
Яна не думала ехаць у горад. Яна ні разу не пабыла ў горадзе, нават калі жыў там сын. Цяпер сын быў у арміі, служыў на Крайняй Поўначы, а ў горадзе жыла нявестка. Але пазаўчора сын прыслаў пісьмо, і яна раптам нібы спахапілася, што не ведае нічога пра сваіх, гарадскіх, можа, маладзіца там адна не спраўляецца з дзіцём і гаспадаркай — некалі ж і сама была маладая...
Якраз стаяла восень. А яна паспела ўжо выкапаць на сядзібе бульбу — управілася. Праўда, на гародзе аставалася ў зямлі трохі буракоў, можа, кош ці два, але надвор’е пакуль стаяла яснае і нават бярозы на бальшаку былі зялёныя. Зімы — ані блізка. Дык чаго чакаць? Пакуль той снег, то яшчэ не адзін раз можна абярнуцца ў горад і назад. А карову яна прыпаручыць каму. Чалавек яшчэ дзякуй скажа,
бо малако пакуль у каровы ёсць, будзе даіць. Адзін толькі клопат, што папасвіць. За дваром таксама хто-небудзь паглядзіць.
Яна схадзіла на гарод, пазбірала ў адну кучу альховыя тычкі, якімі падпірала ўлетку фасолю, паправіла сваю расадніцу — чамусьці дошка адна завалілася — і, супакоеная, колькі часу пастаяла на апусцелых градах, сашчапіўшы рукі, глядзела перад сабой невідушчым зрокам, быццам спрабавала ўбачыць нешта за той мяжой, куды ўжо не сягае вока. Пасля пайшла ў краму па гасцінцы малой унучцы. Крама была ажно на другім канцы вёскі, і яна доўга ішла па няроўнай вуліцы і сустракала на ёй знаёмых людзей. Казала ўсім: вось збіраюся ў горад, а людзі ў адказ усміхаліся ёй: адны хвалілі яе, другія зайздросцілі ёй. I ў краме яна таксама расказала, што заўтра паедзе ў горад праведаць нявестку, бо сыну яшчэ трэба служыць. Крамнік доўга выбіраў гасцінцы, але, акрамя цукерак у бліскучым мяшочку — ён сказаў, што гэта венгерскія,— нічога не выбраў: у горадзе ёсць усё — і халва, і селядцы, і кансервы з фасолі, нават сметанковае пячэнне, а вось цукерак венгерскіх можа і не быць там. Яна ўзяла ажно два мяшочкі цукерак, загарнула іх у паперу — крамнік не пашкадаваў сягоння і кавалак паперы,— пачала развітвацца: спярша падала руку падабрэламу крамніку, пасля калгаснаму конюху Васюціну, які прывозіў у краму хлеб з пякарні, што была за сем вёрст, тады ручкалася амаль без разбору — хто падаваў руку ёй, таму падавала і яна. А як выходзіла з крамы, конюх Васюцін сказаў:
— Ты б адшкадавала рубель ды ўгасціла, то, можа, падвёз бы заўтра. Мне ж сем вёрст кругу — не дарога.
— Э-э-э, каб толькі гэтай бяды. Я і сама яшчэ дайду да тае станцыі,— адказала яна.— Ты не
глядзі, што я старая, я яшчэ маладым тваім, калі захачу...
Людзі, што былі ў краме, засмяяліся, і ёй самой стала весела. Але конюх Васюцін усё яшчэ не адводзіў ад яе сваіх вачэй, і яна сказала, каб не пакідаць у таго ніякай надзеі:
— А я, можа, яшчэ пайду на Бакуны, да гравійкі. Кажуць, там цяпер грузавое таксі ходзіць.
Назад яна ішла гародамі.
Да цёмнага яшчэ ставала часу, і ёй захацелася паглядзець на сваю пяньку, што мокла ўжо ці не тыдзень у Тараськавай сажалцы.
КНІГІ ОНЛАЙН
