Апавяданні
Іван Чыгрынаў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 207с.
Мінск 2007
Корч, які ляжаў на снапах, быў трохі ссунуты, але пянька была на месцы — снапы праглядвалі скрозь ваду. Тады яна ўзяла палена, што валялася недалёка ад сцежкі, і пасунула корч па жэрдках на ранейшае месца. Сёлета раптам на сотках урадзілі каноплі. To ўжо гадоў, можа, дзесяць не сеяла іх — навошта займаць зямлю, якой і так небагата,— а гэту вясну нечага надумалася, разжылася насеннем і пасеяла на той паласе, што ў наддатках. Цяпер вось пянька мокне ў сажалцы, а каноплі яна патрохі таўчэ і ўранні снедае, мачаючы бульбу. Пяньку яна хацела здаць нарыхтоўшчыкам, але перадумала — у сваёй гаспадарцы таксама аборкі патрэбны. А то ж дзе гэта відана, каб не было на чым нават курыцы задавіцца, ды і рэзгіны ўжо даўно пара пераплесці, можа, нават новыя зрабіць.
Хата яе стаяла на глухой вуліцы, якая выходзіла сваімі апошнімі дварамі на пустку, дзе раней быў брыгадны двор. Гэта была адзіная вуліца ў вёсцы, дзе замест вербаў і таполяў людзі саджалі пад вокнамі хат рабіны. Як нехта першы пасадзіў даўнымдаўно, стаўляючы сваю хату, так ужо ніхто і не перайначваў — садзіць проці свайго двара маладыя
рабіны стала завядзёнкай. Цяпер рабіны павырасталі, і ўся вуліца ад іх была чырвоная.
Ад сажалкі ісці было нядоўга, можа, хвілін дзесяць, і дарога заняла небагата часу, але вечар наставаў хутка, і калі яна апынулася ля сваёй хаты, сонца ўжо недзе зайшло пад хмарамі за лес. На вуліцы ўвачавідкі пашарэла, а рабіны сталі чырвона-чорныя, як пераспелыя. На суседнім двары нехта кышкаў ці то на птушак, якія ўсё яшчэ лапаталі крыллем на дрэвах, ці, можа, на курэй, што пазніліся і не хацелі садзіцца на куросадню. Яна занесла ў хату цукеркі, палажыла іх у хатыль, дзе ўжо былі загорнуты два кавалкі сала, якія збіралася завезці нявестцы, паважыла на руцэ хатыль — ці цяжка будзе ў дарозе — і села на ўслоне, павярнуўшыся да акна: з поля яшчэ не прыгналі каровы, трэба было дачакацца.
Яна ні аб чым не думала, проста сядзела, стомленая ад збораў, доўгай хады, і глядзела — зноў невідушчым зрокам — праз пасінелае ад вечаровай шэрані шкло на знаёмую вуліцу.
Прыйшла на двор карова, і яна дастала з кутка, што ў парозе, сваю патанчэлую за шмат гадоў даёнку, выйшла на ганак. Карова тыцнулася пысаю ў даёнку, але адвярнулася, закінула рогі на спіну і ціха, як паскардзілася, рыкнула гаспадыні ў вочы. А тая павесіла даёнку на цвік, што тырчаў у лутцы, і вынесла з сянец кош з дробнай бульбай. Яна перадумала даіць карову — тая прыйшла з поля амаль галодная; трэба было падкарміць хоць трошачкі, а тады ўжо брацца за вымя.
«Хто ж гэта сёння пасвіў? — падумала яна з дакорам і тут жа пачала апраўдваць: — Якая цяпер трава! — Але і зазлавала: — А-а-а! Каб гэта на добрага гаспадара, той бы знайшоў, дзе накарміць жывёлу, яшчэ колькі тае травы...»
* * *
Аставалася зрабіць сёння яшчэ адно — схадзіць згаварыцца на гэтыя дні, пакуль будзе ў ад’ездзе, з суседзямі. Яна ўжо ведала, да каго трэба пайсці. Да Сіманёнкавых. Бо ў іх цяпер усе дома, нават меншая дачка вярнулася. Ды яна ж і не так сабе да іх звяртаецца — няхай гэтыя дні забіраюць яе малако.
У Сіманёнкавых вячэралі. Вялікая сям’я іхняя сядзела за сталом, і сама Сіманёнчыха сказала:
— Садзіся-тка і ты, Аўгінка.
— He, я не з-за гэтага зайшла. Дзякаваць богу, не галодная. Другое ў мяне. А там яшчэ і карова не доена.
— Нешта яны сёння без малака вярнуліся,— сказала малодшая Сіманёнкава дачка.
— Дык я ж таму і паставіла сваёй бульбы кош.
— А мы сваёй бульбы не даём,— уздыхнула Сіманёнчыха.— У нас і без яе ёсць каму бульбу есці.
— Але ж.
— Тады ты хоць прысядзь дзе,— сказала гаспадыня.
— Ды няма калі. Я ж кажу, карова там, на двары, недзе даядае ўжо кош.
Кузьма Сіманёнак, які ўвесь гэты час еў і маўчаў, нарэшце выцер аб далоню сваю лыжку, палажыў на край стала і ўсміхнуўся:
— Пагуляй, цётка. Карове таксама патрэбен час, каб перавесці тваю бульбу на малако.
— На ўсё патрэбен час.
Сіманёнак спытаў:
— Кажуць, едзеш да сына?
— He, да нявесткі. Сын жа служыць яшчэ.
— Ну, гэта ўсё адно — ці нявестка, ці сын. Адным жа домам жывуць. Кажуць, муж і жана — адна сатана.
— Ды адна. Паеду вось заўтра. Хацела з’ездзіць трохі пазней туды, як ужо ўчыстую ўправімся, але надоечы сын пісьмо прыслаў. За сям’ю перажывае. Дык паеду, праведаю. Хто ж іх там пашкадуе, як не свой.
— Ты гэта ні разу і не была там? — спытала гаспадыня.
— He.
— Чаму ж гэта? Хіба не звалі?
— Неяк не сабралася.
— А яны, цяперашнія, не надта і хочуць, каб мы да іх ехалі,— сказаў Сіманёнак.— Вунь наш. Колькі я намякаў яму, але толькі летась прыслаў, што прыязджай.
— Абы ім там добра жылося, а мы ўжо як-небудзь і самі...
— Твая праўда, суседка,— згадзілася гаспадыня.— Дык што ты да нас?
— А хачу, каб за маім дваром хоць прыглядзелі. Там не трэба нічога рабіць. Усё пароблена. А за каровай трохі давядзецца пахадзіць. Вы ўжо і малако сабе тады бярыце.
— А што, нам малако цяпер і тваё не лішняе будзе,— нібы павесялеў гаспадар.— У нас і за тваёй каровай пахадзіць каму ёсць. Можаш ехаць.
— А я ўжо неяк вам аддзячу. Можа, прывязу што.
Сіманёнак засмяяўся і сказаў жартам:
— Ты сама хоць прыязджай. A то ўпадабаеш там гарадское жыццё, вяртацца не захочаш. Ці была ж ты калі ў вялікім горадзе? He? Дык глядзі, не насмяшы там. A то, казалі, адна такая прыехала, а там трэба па дыванах... Ледзь паспелі нейкія чуні даць.
— Дываны — гэта, мусіць, у багатых, а мае — рабочыя, і ён і яна. Дзе там дываны!
— Там, у горадзе, і рабочыя з цілявізарамі жывуць.
— Няхай дае Бог. Але я загаварылася з вамі. Трэба ісці. Там жа яшчэ карова. Дык вы не адкажыце, паглядзіце ўжо...
Калі яна вярнулася дамоў, карова стаяла пасярод двара і жавала жвачку; бульба была паедзена, і ля плота валяўся пусты кош.
* * *
Прахапілася яна адразу, як задымілі на вёсцы першыя хаты. Яна не стала ўпраўляцца — пакідала ўсё, як ёсць, на Сіманёнкавых. Пачала збірацца ў дарогу. Умылася, адзелася спакваля і стала снедаць, запіваючы хлеб халодным малаком. Але елася без смаку. Пачало рупіць, што дарма ўчора не схадзіла да старшыні,— можа, той будзе пасылаць на станцыю машыну! На машыне, вядома, хутчэй. Нарэшце яна пастаяла ля стала, быццам у нерашучасці, потым пачала хуценька загортваць усё, што было недаедзена.
Плюшаўка яе вісела пад марляю на сцяне, над самым ложкам. Яна падышла, адкінула марлю і, перш чым апранацца, правяла рукой па слізкай, як нешта жывое, пале. Куплёную апратку гэтую яна надзявала звычайна на святы. Але ж у горад ездзяць таксама не часта.
Вуліца была ў парадзелых поцемках. За ноч пахаладала, і зямля пад нагамі стала цвярдзейшая, як падмарозіла.
Яна запынілася на момант ля сваіх весніц: якой дарогай ісці — ці адразу на станцыю цераз паплавы і далей, на Гайкоўшчыну, ці на Баханы, хоць гэта дарога і даўжэйшая.
«Не, лепей пайду я да гравійкі,— нарэшце разважыла яна.— A то каб не сталася, як з той
варонаю, што напрасткі заўсёды лятала, а дома ніколі не бывала».
Ужо на выхадзе з вёскі, якраз на тым месцы, дзе раней стаяў замшэлы крыж, яе раптам аклікнулі:
— Каму й та не спіцца?
Чалавек ступіў на дарогу, і тады яна пазнала старога Хомку, палявога вартаўніка.
— Гэта ты, дзядзька? — нібы ўзрадавалася яна.
— А ты што — у злодзеі, ці як?
— Да сына трэба. Паеду вось.
— Што, захварэў?
— Ён жа ў мяне служыць яшчэ.
— Дык ты ў часць?
— Гэта ж недзе на самай Поўначы. Туды, мусіць, цягнік не ходзіць.
Хомка спытаў:
— Дык ты цяпер на Баханы?
— Ага.
— А чаму ж не паплавамі? Сюдою ж бліжэй.
— Там, кажуць, грузавое таксі яшчэ ходзіць.
— Гэта як калі. Нашы вярнуліся ўчора з раёна, то ехалі на абы-якой. Таксі, кажуць, паламалася.
— Але там гравійка. Можа, якая падбярэ. Усётакі па гравійцы болей ездзяць.
— Яно яшчэ і тут можа паехаць машына. Здаецца, ці не павязуць сёння здаваць валоў. Учора выбракоўвалі. Ды і мне ажно да самай Гайкоўшчыны. Там яшчэ нашы стагі. Дык, можа, пойдзем? Удваіх весялей.
— Ды радасці вялікай няма адной упоцемках.
Яны павярнулі на дарогу, што вяла на Гайкоўшчыну, пайшлі ўздоўж па сцежцы, што была вытаптана на абочыне. Ішлі і паціху гаманілі, здаволеныя сваёй неспадзяванай кампаніяй.
Па два бакі ад іх ляжала поле.
За другім паваротам пачаўся сасоннік, і пабялелая на полі дарога зноў стала губляцца.
На паплавах, можа, за вярсту ад стагоў, яна нібы спахапілася:
— А што, дзядзька, ты хутка вернешся?
— Хто яго ведае. Мне на далёкі луг таксама трэба.
— А мне хоць ты вяртайся зараз. На гародзе ў мяне асталося трохі буракоў, а я, пустэча такая, здаецца, забыла пасунуць жардзіну на пералазе. Крый бог, залезуць свінні, наробяць бяды. Дык, можа б, ты паглядзеў там майго пералазу?
— Перакажу каму з суседзяў. А можа, і сваёй бабе скажу.
— Дык ты ўжо хоць не забудзь, скажы, неяк аддзячу пасля. Ай-яй-яй, як гэта я апраставалосілася!
— Добра. Пагляджу на твой пералаз. Але ты мне таксама там, у горадзе, зрабі што. Хачу ўсё ліхтарык сабе электрычны, каб раз — і гатова, a то як гэта хадзіць па цемнаце. Вось каб узяла і прывезла мне ліхтарык. Там, мусіць, не тое што ў нашых магазінах, там павінна хапіць усякіх. Дык не палянуйся, купі. Бачыла, які ў Сіманёнкавага хлапца?
— Ці ж я прыглядалася? Свеціць у вочы нечым, ну і свеціць.
— Жучок! — сказаў Хомка.— Яму не трэба ні батарэйкі, ні... Адно ціскай: жужжыць ды свеціць сабе сам.
— Тады куплю жучка. Так і спытаць?
— Халера яго ведае, як там пытаць, але ж язык і да Кіева давядзе. Ты толькі не бойся, я ж не за так цябе прашу. Грошы аддаць пасля магу.
— Што мне твае грошы, ты мне паправіш вароты ў хляве. Нешта шула павярнулася, дык вароты panep і не прычыняюцца як след.
Больш яны не рахаваліся.
Тым часам развіднела.
Хомка сказаў праўду, што збіраліся везці на станцыю выбракаваных калгасных валоў: машына дагнала яе за Гайкоўшчынай.
У кабіне побач з шафёрам сядзеў заатэхнік, чалавек новы ў калгасе і малады, таму старой жанчыне прыйшлося залезці ў кузаў і праехаць болыпую палавіну дарогі з валамі, трымаючыся рукамі за борт.
Праз паўгадзіны машына пад’язджала ўжо да райцэнтра. 3-за Чортавай гары спачатку вынырнула тонкая, як запалка, труба льнозавода, пасля паказаліся дахі дамоў. Нават дзіва было: не думалася, што так хутка дабярэцца да станцыі. Цяпер да цягніка аставалася яшчэ многа часу, і яна стала прыкідваць у галаве, чым зоймецца ў горадзе. Трохі раней у яе была патрэба ў райвыканкоме — тады бабы даходзілі лесу, дык і яна хацела перасыпаць свае сенцы. Але ўсё лета сёлетняе патраціла то на сена, якога не хапала, то хадзіла ў калгас, бо маладыя не паспявалі, адным словам, знайшлося клопату.
КНІГІ ОНЛАЙН
