Архітэктура Беларусі
У 4 т. Т. 3, кн. 2.
Выдавец: Беларуская навука
Памер: 549с.
Мінск 2007
282. Тамсама, спр. 1173, арк. 4.
283. HirszelSt. Z. Przyczynki do monografji pow. Grodzienskiego. Grodno, 1923. S. 14.
284. НГАБ, ф. 1, воп. 34, спр. 3321, арк. 4.
285. Тамсама, воп. 18, спр. 1173, арк. 9 адв.
286. Тамсама, арк. 23.
287. Гоголь Н. В. Об архитектуре нынешнего времени // Поли. собр. соч. М., 1952. Т. VIII. С. 57.
288. Муратова К. М. Мастера французской готики. М., 1988. С. 43.
289. Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Ляхавіцкага раёна. Мінск, 1989. С. 91-92.
290. Spis kosciolow i duchowienstwa diecezji Pinskiej w r. p. 1936. Pinsk, 1936.
291. Тамсама. S. 84; ZyskarJ. Nasze koscioly. Djecezja Minska. Warszawa, 1912. S. 156-158.
292. НГАБ, ф. 1, воп. 18, спр. 938, арк. 2.
293. Тамсама, арк. 35.
294. Муратова К. М. Мастера французской готики. М., 1988. С. 196.
295. НГАБ, ф. 1,воп. 18, спр. 1018, арк. 114.
296. НГАБ у г. Гродна, ф. 8, воп. 2, спр. 1825, арк. 3-9.
297. Тамсама, арк. 9.
298. Альберти Л. Б. Десять книг о зодчестве. М., 1935. Т. 1. С. 97.
299. Spis kosciolow i duchowienstwa diecezji Pinskiej w r. p. 1936. Pinsk, 1936.
300. Мандельштам О. Э Камень. СПб., 1913. С. 31.
301. НГАБ, ф. 2, воп. 38, спр. 813, арк. 198.
302. Тамсама, ф. 1, воп. 18, спр. 1012, арк. 2.
303. Тамсама, арк. 2 адв.
304. Тамсама, арк. 36,46.
305. НГАБ у г. Гродна, ф. 8, воп. 2, спр. 1824, арк. 37-37 адв.
306. Тамсама, арк. 36.
307. НГАБ, ф. 1, воп. 18, спр. 1012, арк. 87.
308. ZyskarJ. Nasze koscioly. Djecezja Minska. Warszawa, 1912. S. 293-294.
309. НГАБ у г. Гродна, ф. 8, воп. 1, спр. 1080.
310. НГАБ, ф. 1, воп. 18, спр. 1279, арк. 31.
311. Тамсама, арк. 44.
312. Тамсама, арк. 24.
313. Тамсама, арк. 31.
314. ZyskarJ. Nasze koscioly. Djecezja Minska. Warszawa, 1912. S. 257-276.
315. ZyskarJ. Nasze koscioly. Djecezja Mohilowska. Warszawa, 1913. S. 50-51.
316. ZyskarJ. Nasze koscioly. Djecezja Minska. Warszawa, 1912. S. 152.
317. Gozdawa M. Szkoly w woj. Polockiem w XVIII w. po pierwszym kraju rozbiorze // Kwartalnik Litewski. 1910. T. 2. N 6. S. 71-74; Zyskar J. Nasze koscioly. Archidiecezja Mohy-lowska. Warszawa, 1913. S. 413-414.
318. ZyskarJ. Nasze koscioly. Archidiecezja Mohylowska. Warszawa, 1913. S. 16.
319. РДГА, ф. 1488, воп. 1, спр. 947, арк. 1.
320. НГАБ, ф. 1, воп. 20, спр. 1115, арк. 1-2.
338
Літаратура
321. НГАБ у г. Гродна, ф. 8, воп. 2, спр. 1666, арк. 4-10.
322. Тамсама, арк. 1.
323. Spis kosciolow і duchowienstwa diecezji Piriskiej w p. r. 1936. Pinsk, 1936. S. 71.
324. Studia teologiczna. 5-6. 1987-1988. Bialystok, 1988. S. 135.
325. Katalog rysunkow architektonicznych z Muzeum Narodowego w Warszawie. Warszawa, 1970. Seria A. T. VI. S. 102; Loza St. Architekci i budowniczowie w Polsce. S. 237.
326. Описание церквей и приходов Минской епархии. Минский уезд. Минск, 1878. С. 137.
327. НГАБ у г. Гродна, ф. 8, воп. 2, спр. 1842, арк. 2-5.
328. Тамсама, спр. 1433, арк. 1-3.
329. Тамсама, спр. 1933, арк. 110,125.
330. Тамсама, спр. 1121, арк. 10 адв.
331. Кириченко Е. И. Русская архитектура 1830-1910 годов. М., 1982. С. 45.
332. Архітэктура Беларусі. Энцыклапед. давед. Мінск, 1993; Кулагін А. М. Эклек-тыка. Архітэктура Беларусі другой паловы XIX - пачатку XX ст. Мінск, 2000.
333. История русского искусства. СПб., 1994. С. 551.
334. Асеев Ю. С. Стили в архитектуре Украины. Киев, 1989. С. 76.
335. Зодчий. 1902. № 1. С. 5-8.
336. Бурдяло А. В. Традиции барокко в архитектуре Петербурга середины XIX -начала XX века: Автореф. ... дис. канд. искусствоведения. СПб., 1999 (интернет-публикация).
337. НГАБ, ф. 1, воп. 18, спр. 1011, арк. 43-51.
338. Rouba N. Przewodnik ро Litwie i Bialejrusi. Wilno, 1909. S. 117; Zmigrodzki J. Nowogrodek i okolice. 1931. S. 48.
339. ZmigrodzkiJ. Nowogrodek i okolice. 1931. S. 48.
340. Zyskar J. Nasze koscioly. Djecezja Minska. T. 1, 2. Warszawa; Petersburg, 1912-1913. S. 314-316.'
341. Spis kosciolow i duchowienstwa diecezji Pinskiej w r. p. 1936. Pinsk, 1936. S. 123.
342. Kosciol w Swirze // Dwutygodnik diecezji Wilenskiej. 1913. R. 4. S. 188-190.
343. Цытуецца па: История русского искусства. СПб., 1994. С. 556.
344. НГАБ у г. Гродна, ф. 8, воп. 2, спр. 287, арк. 59.
345. Тамсама, арк. 1.
346. Тамсама, арк. 264.
347. Тамсама, ф. 1, воп. 18, спр. 747, арк. 7.
348. Тамсама, ф. 8, воп. 1, спр. 1557, арк. 67.
349. НГАБ у г. Гродна, ф. 8, воп. 2, спр. 490, арк. 3, 5.
350. Hirszel S. Z. Przyczynki do monografji pow. Grodzienskiego. Grodno, 1923. S. 13.
351. НГАБ у г. Гродна, ф. 8, воп. 2, спр. 1855, арк. 8.
352. Тамсама, спр. 740, арк. 27.
353. Тамсама, арк. 27 адв.
354. Тамсама, спр. 2062, арк. 10-11.
355. SkirmuntK. Mojewspomnienia//Wies Ilustrowana. 1911. N 12. S. 28-30; Квитниц-кая Е.Д. Каплицы Белоруссии // Архитектурное наследство. 1980. № 28. С. 129.
356. Чернатов В. М. Сынам Отчизны. Минск, 1980. С. 29.
357. НГАБ у г. Гродна, ф. 8, воп. 2, спр. 1903, арк. 12; ф. 8, воп. 1, спр. 1485, арк. 15.
358. Тамсама, спр. 843, арк. 1, 2, 4.
359. РДГА, ф. 835, воп. 1, спр. 764, арк. 1.
360. НГАБ у г. Гродна, ф. 97, воп. 1, спр. 83, арк. 5.
361. Тамсама, арк. 10.
III
ПАЛАйАВА-СЯДЗІБНАЯ I ЖЫААЁВАЯ АРХІТЭКТУРА
3.1. Неарускі стыль
«Руска-царкоўны» стыль быў не адзінай праявай народнасці і славян-ска-хрысціянскага арыенталізму ў ар-хітэктуры гістарызму. Гэта архітэк-турна-стылявая плынь увасабляецца і ў прыватным палацава-сядзібным, дачным, катэджным і курортным будаўніцтве, аднак у непараўнальна абмежаваным арэале, што абумоўлі-валася панаваннем сярод мясцовай памешчыцка-шляхецкай праслойкі беларускага грамадства гаспадароў польска-каталіцкага паходжання, арыентаванай на заходнееўрапей-скія мастацка-эстэтычныя каштоў-насці. Тут, на «заходніх крэсах» Расійскай імперыі, русіфікатарскія архітэктурныя тэндэнцыі ў асяроддзі мясцовых землеўладальнікаў (у ас-ноўным польскага паходжання) не атрымалі папулярнасці, а ўяўленні аб «нацыянальным» больш асацыі-раваліся з рэгіянальным тылам «ста-рапольскага двара» і з заходнееўра-пейскай вілай. Аднак пасля падаў-лення паўстання 1863 г„ пры ўсім лібералізме і памяркоўнасці цар-скага ўрада, частка секвестраваных маёнткаў інсургентаў адышла да расійскай казны і трапіла ва ўлас-насць расійскіх уладальнікаў. Яны, у адпаведнасці з афіцыйнай ідэй-на-культурнай канцэпцыяй, арыен-таваліся на нацыянальна-расійскія архітэктурныя каштоўнасці. Гэта
з’ява ў прыватным будаўніцтве была выклікана імкненнем асобы да ўва-саблення ўласных поглядаў на гіс-торыю, сваёй нацыянальна-грама-дзянскай самасвядомасці. Таму па-казальна, піто тэта архітэктурна-стылявая тэндэнцыя характэрна для збудаванняў уладальнікаў ме-навіта расійскага паходжання.
Метадалагічнай асновай рэтра-спектыўна-рускага стылю было эпі-гонскае запазычанне старажытнасці і мастацка-творчая перапрацоўка твораў народнага драўлянага дой-лідства. Характар гэтай галіны архі-тэктуры вызначаўся пошукам на-роднасці, уласцівым перадавому мастацтву таго часу. Тэты працэс быў эстэтычна апраўданым, бо пра-цягваў традыцыі народнага мастацт-ва на прафесійным узроўні. Характэрна ў гэтым плане творчасць рускіх архітэктараў В. А. Гартмана (драў-ляны тэатр на Усерасійскай выстаў-цы 1872 г. у Маскве), М. Гуна (асаб-няк у Стараканюшанным завулку ў Маскве, 1872 г.) і I. П. Ропета (1844-1908 гг„ сапраўдная фамілія - Пят-роў, выпускнік Акадэміі мастацтваў 1879 г.), ад імя якога гэтая плынь дойлідства атрымала назву «ропе-таўшчына». Арсенал народнага драў-лянага разнога дэкору пераносіцца на мураваную архітэктуру, што вяло да сутнаснай супярэчлівасці, што
341
Палайава-сядзібная і жыллёвая архітэктура
асэнсоўвалі і сучаснікі: «Варта было... выдаць рускія народныя вышыў-кі... і мы адразу ж перанеслі матывы іх на нашы драўляныя порэзкі; мала таго,... мы пайшлі яшчэ далей і, трэ-ба сазнацца, прышлі да недарэчнас-ці: у нас з’явіліся мармуровыя руш-нікі і цагляныя вышыўкі! I гэтыя мармуровыя рушнікі і цагляныя вы-шыўкі лягуць ганебнай плямай на наш час: яны прама пакажуць, што ў нашым юнацкім мастацтве была вы-сакародная смага тварыць у нацы-янальным духе, але не знайшла сабе належнага задавальнення» [1]. Ад-начасова пачынанні К. Тона па ўва-сабленню «візантыйскага стылю» ў палацавым дойлідстве Расіі (Вя-лікі Крамлёўскі палац у Маскве, 1839-1849 гг.) і Беларусі не набылі шырокай рэалізацыі.
У палацава-сядзібнай архітэкту-ры атрымалі спарадычнае выка-рыстанне толькі асобныя элементы «рускага стылю»: папулярная форма кілепадобнай аркі выкарыстана ў дэкоры аконных праёмаў сядзібы Станькава, стромкі трапецападобны церамны дах - у сядзібе Чырвоны Бераг і інш. Архітэктар А. Іджкоўскі ў сваіх праектных распрацоўках вясковых сядзіб яшчэ ў 1843 г. звяр-таецца да выкарыстання кілепадоб-ных надаконных бровак, трохлопас-цевай аркі. Болып таго, ён прапануе для завяршэння архітэктурнага аб’-ёму цыбулепадобны купал [2|.
Яскравы помнік неарускага стылю мяжы ХІХ-ХХ стст. сядзіба ў в. Дзям’янкі размешчана ў маляўні-чай мясцовасці, сярод пейзажнага парку на беразе р. Іпуць. Належыла генерал-губернатару Мікалаю Герарду - царскаму намесніку ў Фін-
ляндыі. Памешчыцкі дом вырашаны двухпавярховым мураваным аб’ёмам развітай асіметрычнай аб’ёмна-пра-сторавай кампазіцыі, фасады атры-малі насычаную пластычную распра-цоўку з багаццем патрыярхальнага старажытнарускага архітэктурнага дэкору: калоны-дынькі, парэбрыкі, шырынкавыя фрызы, аркатура, «брыльянтавы» руст. Высунутыя аб’ёмы рызалітаў і эркераў, запада-ючыя плоскасці сцен расчлянёны арачнымі і прамавугольнымі вокна-мі ў багатых буйнарэльефных лішт-вах, запазычаных з церамной стара-жытнарускай архітэктуры. Харак-тэрна выкарыстанне вісячых арак з гіркамі ў абмалёўцы ўваходнага партала, праёмаў тэрасы, вокнаў. Раскошны дом упрыгожаны разна-стайным убраннем - рустоўка, шырынкавыя лапаткі, пластычныя ліштвы вокнаў, разарваныя сандры-кі, шмат прафіліровак. Паказальна, што інтэр’-еры былі ўпрыгожаны фрэскавай размалёўкай на стара-жытнарускія былінныя тэмы, што павінна было ствараць асаблівы ўтульны спакой, які спалучаў бы патрыярхалыіы ўклад з сучаснасцю.
Прыхільнікаў «рускага стылю» не мог не ўражваць сваёй «пушкін-скай казачнасцю» знакаміты Кало-менскі царскі палац (харомы) у Пад-маскоўі (XVII ст.). У канцы XIX ст. для імператара Мікалая II узводзіц-ца другое «Каломенскае», але ўжо не з дрэва, а цэглы, і нё ў Падмаскоўі, а ў глыбіні Паўночна-Заходняга края Расійскай імперыі, у Белавежы. 3 ся-рэдзіны XIX ст. гэты прыродны за-паведнік усё часцей наведваецца асобамі рускай імператарскай фа-міліі, замежнымі прынцамі і іншымі
КНІГІ ОНЛАЙН
