Архівы Беларускай Народнай Рэспублікі
Том 1. Кніга 2
Памер: 851с.
Мінск, Нью Йорк, Вільня, Прага 1998
Тутака пратрымалі цэлы дзень і толькі у вечэры, аб’явілі што я арэштованы за антыпаньствоваю агітацыю, взбунтованьне беларусоў і т. д. Затым сфотографовалі мяне, адпечаталі пальцы, змерылі і посадзілі пад арэшт. Трымалі да 14 лістапада, калі пад канвоем адвелі да Пракурора Суда, гдзе следовацель мене часова звольніў. Вернуўшысь да хаты застаў ужо новаго кіроўніка школы. Паехаў ў Вільню, зкуль пры дапамозе п.п. Луцкевіча, Тарашкевіча і іншых перебраўся сюды да п. Езавітава.
Шкада вельмі была пакінуць роднае гняздо, але лёс мой нехай будзе такім, як ўсех Вас, прымушаных працаваць на чужыне;..
Цяпер выбачыце, пане Старшыня, што змушаны фатыгаваць Вас і прасіць, калі ласка дапамагчы мне. Вам ведама, з першых вучыцельскіх курсоў ў Вільні, калі Вы чыталі нам лекцыі, што я, як вучыцель, быу на гэтых курсах. Сеньня я звернуўся да п. Крычеўскаго с просьбай как бы мне беларускі Урад выдаў (можна ад Міністра Беларус. Спраў у Літве) пасьведчаньне ў тым, што я есьць вучыцель, і здаў экзамен на вучыцеля гісторыі і рас. мовы (прі Віленском вучэбн. вокругу) «городскнх по положенію 1872 г. 31 мая, (В.у.) учнлшдь» а так сама у 1919 праслухаў 1-ые белор. вуч. курсы, і што безпрарыўна ад 1 .VIII1907 году да 18.VII1914 г. быў вучыцелем калі меня забралі на вайну. В арміях быу да 1.VI 1921, а апошні час з 1.VII 1921 г. і да гэтага часу быў кіраўніком 7 кляс. школы у Горадку Беластоц. павету. Без гэтакіх дакумэнтаў я не маю магчымасьці атрымаць тут пасады, бо пры пераходзе граніцы мусяў знішчыць свае дакумэнты.
Вы не паверыце пане Старшыня, як хацеў бы я быць блізка каля Вас, тым бардзей што ў Коўні і п. Душэўскі, якому шлю свае прывітаньне, a панічкі цалую рукі. Душою я заўседы быў з Вамі. Але памятаю Вашае абецаньне, што калі кольвек і я атрымаю магчымасьць працаваць пад Вашымі загадамі, — буду чакаць!
Шчыра аддадзены Вам Ваш Мікола Дзямідаў 582.1.43:048&г-049&г
Дакладная дата невядомая. 1 Выбары ў Сойм адбыліся 5.11.1922.
3335. Ліст Янкі Станкевіча (Прага) Вацлаву Ластоўскаму (Коўна) за 27.11.1922
Вельміпаважаны Пане Ластоўскі!
Ваш ліст з 27.Х пераз сябру Дзегцярова дастаў і за яго Вам шчыра дзякую. Адказаваю на паасобныя справы.
1. Дзегцяроў ужо якісь час як прыняты на стыпэндыю. Робіць ён здаецца на ўсіх добрае ўражаньне. Група нас студэнтаў мае выдаваць тут шапірографаваны месячнік. Дзегцяроў будзе ў нас друкаром і ілюстратарам. Бяда толькі, што будуць літары пісаныя а ня друкаваныя, бо ня маем пішучае машынкі.
2. Я і ўсе нашыя студэнты вельмі цэняць «Беларускі Сьцяг» і лічуць яго вельмі патрэбным. Лічым, што ён ужо зьяўляецца вельмі добрым. Палепшавацца-ж ён будзе, мне здаецца, па меры далейшага выдаваньня1, уцягаваньнем у працу цяперашніх яго супрацаўнікоў і павялічэньнем лічбы іх
новымі. Каротка кажучы, справа далейшага яга разьвіцьця залежыць толькі ад часу.
3. Што да арганізацыі Ц. Бел. Студ. Саюзу, дык аб гэтым думаем, але й баёмся, ці ўдасца, бо можа прыехаць вельмі мала.
4. Што да «Y.M.C.A.»2 дык з гэтым справа лягчэйшая й можа што ўдасца зрабіць. Ужо было-б гэта зроблена, каб нашыя «слаўныя» эсэраўскія лідэры не перашкаджалі гэтаму, баючыся навет цені хрысьцянства.
5. Што да захаваньня групы ня толькі фактычна, але й офіцыяльна ідэолёгічна чыста незалежніцкай, дык з Вамі зусім згаджаюся.
6. А цяпер маю да Вас гэткую вельмі важную справу: Як Вы ведаеце, многія (калі ня ўсе) сьвядомыя Беларусы нездаволены нашым цяперашнім назовам «Беларус» і г. д. Прызнаючы яго непрактычнасьць і шкоднасьць пры адраджэньні й наагул жыцьці нашага народу, як рэклямуючага нас, як нейкую часьць, дадатак «рускіх», я прастудыёваў ўсе нашыя нацыянальныя назовы ў розныя пэрыоды гісторыі нашага народу, напісаў аб гэтым даволі вялікі рэфэрат, у якім з усіх нашых быўшых і цяперашніх нацыянальных назоваў як Крывічы, Русіны й Беларусы, Літоўцы, у канцы даводжу, што найправільнейшым, найпрактычнейшым і найлепшым нашым нацыянальным назовам зьяўляецца Крывіч, край Крывія і прымета крывіцкі або крыўскі3. Рэфэрат гэты я прачытаў на зборцы ўсіх нашых праскіх студэнтаў. Рэфэрат зрабіў даволі вялікае ўражаньне і блізу ўсе нашыя студэнты бяз розьніцы соцыяльных і іншых паглядаў са мной згадзіліся, што трэба ўжо памалу, але сыстэматычна гэты назоў уводзіць. Як даведаліся аб гэтым украінцы, дык дадалі нам яшчэ балей ахвоты. Ведама якісь час ужываліся-б абодва тэрміны — Крывіч і Беларус, потым Крывіч стаў-бы пераважаваць і наканец сапхнуў бы зусім тэрмін беларус, які ўжываўся-б толькі дзеля абазначэньня тых, каго мы цяпер завём тоже-б^лоруссомь і tez-biaiorusinem. Разумеючы аднак усю вагу гэтае справы, я пакуль што не адважаваюся друкаваць (хоць на шапірографе) свайго рэфэрату і хачу пачуць у гэтай справе Ваш пагляд. Прызнаюся, што спадзяюся ад Вас пахвалы «крывічу», прыпамінаючы, што Вы самі ў 1917 г. выдавалі ў Вільні журнал «Крывічанін»4 і значыцца былі першым ініцыятарам увядзеньня гэтага назову. Дык з нецярпеньнем чакаю Вашага адказу.
Шчыра прашу выбачыць, што я доўга ня пісаў. Перашкаджала гэтаму як нястача часу, так і нястача паштовых марак.
3 глыбокай пашанаю
Янка Станкевіч
27.ХІ 22.
Мой адрэс: або на Вяршыніна
або: Praha, Zizkov, Palackeho trida, c.28/111
bytem u p. Karabce
582.1.43: 215&r
1 «Беларускі Сьцяг» спыніў выданьне на №4 (жнівень-верасень 1922). 2 Young Men Christian Association. 3 У гэтым лісьце згаданыя тэрміны ўжытыя першы раз як альтэрнатыва тэрмінам Беларусь, беларускі ігд. 4 Адзіны нумар часапіса «Крывічанін» выйшаў у кастрычніку 1918 году.
3336. Візытоўка Леонаса Бістраса
Dr. Leonas Bistras Seimo Pirmininkas
582.1.43:220
3337. Ліст Эдмунда Зузэміля (Кёнігсбэрг) Вацлаву Ластоўскаму (Коўна) [за ?.??.1922]
582.1.43:218
Дата невядомая. У лісьце Зузэміль прапануе за свой кошт выдаваць у Кёнігсбэргу беларускія кнігі . А таксама: «О плодахь моей б-Ьлорусской агнтацін вь Германін Вы, надЬюсь, узналн нзь ругательствь польской печатн, которая ннкакь не можеть догадаться, какнмь образомь білорусскій вопрось быль недавно поднять даже вь германскомь парламенті».
3338. «Аб неабходных канкрэтных мерапрыемствах». Дадатак да запіскі аб беларуска-літоўскіх узаемаадносінах.
Конфнденціально.
ПРНЛОЖЕНІЕ
к загшск-Ь о білорусско-лнтовскнх взанмоотношеніях.
О НЕОБХОДНМЫХ КОНКРЕТНЫХ М'БРОПРІЯТІЯХ.
В основаніе конкретных мьропріятій, которыя по нашему мн’Ьнію необходнмо осугцествнть в цЬлях оздоровленія н укр-Ьпленія білорусско-лптовскнх взанмоотношеній, необходнмо положнть сл-Ьдуюіція руководяіція соображенія:
1. Д'Ьятельность б^лорусскнх полнтнческнх н національных органнзацій, направленная на возрожденіе незавнснмостн Б-Ьлоруссін, не может быть отдЬлена от дЬятельностн бглорусскпх органнзацій, находяіцнхся на террнторін Влленідііны н Гродненіцпны н направленной в первую очередь на оборону этой террііторін от поляков н передачу ея Лнтв-Ь. Б^лорусская работа должна разсматрнваться как н-Ьчто ц'Ьльное н в завнснмостн от этого должна ннструктнроваться одннм центром. Таковым центром является Правнтельство Б-Ьлорусской Народной Республнкн, пользуюгцееся, с одной стороны, прнзнаніем всЬх білорусскнх національных снл н, с другой стороны, твердо стояіцее на платформ-Ь тьснаго сотрудннчества с Лнтвой.
2. В внду того обстоятельства, что в Лнтовской Республнк'Ь обслужнваніе б'Ьлорусскнх ннтересов прннадлежнт Мнннстерству по б"Ьлорусскнм д'Ьлам, необходнмо установнть сл-Ьдуюіцій прннцнп: а) в предЬлах Лнтвы до демаркаціонной лннін1 дЬлом помоіцн н органнзацін б-Ьлорусскаго населенія в-Ьдает нсключнтельно Мнннстерство по б'Ьлорусскнм д'Ьлам; Ь) в предЬлах от демаркаціонной лннін до лннін 12 іюля2 б^лорусская работа ведется солвдарно с Мннпстерством по б'Ьлорусскнм ділам н Правнтельством Б’Ьлорусской Народной Республнкн; с) за лнніей 12 іюля б'Ьлорусская работа ведется нсключнтельно Правнтельством Б-Ьлорусской Народной Республнкн.
Проведеніе в жнзнь этого положенія необходнмо как потому, что прн этом будут облегчены условія д^ятельностн б-Ьлорусскнх органнзацій под враждебной оккупаціей в смысл’Ь юрнднческой отвітственностн — прн этом условін выступленія протнв оккупаціонных властей должны разсматрнваться как народныя волненія, а не как нзм-Ьна н шпіонаж в пользу чужой державы; так н потому, что это положеніе соотвьтствует познціч внленскнх н гродненскнх б-Ьлорусскнх органнзацій.
3. Борьба за Вчльно, как самая главная очередная задача, не может протекать успгшно, еслн не будет выработан обіцій план н обіція прннцнпы этой борьбы. В этом смысл-ь найбол'Ье суіцественным представляется установленіе срока, хотя бы прнблнзнтельнаго, на который эта борьба прн настояіцнх условіях должна быть расчнтана. Без установленія этого срока представляется невозможной правнльно поставленная органнческая работа.
4. Матеріальная помоіць б-Ьлорусскому дЬлу оказывается только в форм'Ь займа Правнтельству Б^лорусской Народной Республвкн, каковой заем подлежнт возврату на условіях, установляемых в соотв-Ьтственном договор-ь. В вопрось о помоіцн необходнмо указать на одно весьма важное обстоятельство: поддержка должна оказываться не на короткій срок н не по м'Ьсяцам, как это нмФло місто до настояіцаго временн, а на бол-Ье долгій срок, во всяком случа'Ь такой, чтобы была возможность спокойной работы, без опасеній, что завтра по какнм-лнбо случайным нлн наміренным обстоятельствам, поддержка будет пріостановлена.
Прнзнаніе перечнсленных обіцнх положеній в нзв^стной степенн опред-Ьляет собой н необходнмыя практнческія міропріятія.
I.
Остановнмся прежде всего на м'Ьропріятіях, нм’Ьюіцнх свонм обьектом Внленіцнну.
О р г а н ы: Для выработкн плана борьбы за Внльно необходнмо участіе двух сторон — лнтовцев н білоруссов. Стронть предположенія одной нз сторон явно несостоятельно. He представляется обязательным участіе в выработкіі этого плана третьей стороны, нбо діло это в главных н найбол'Ье суіцественных чертах свонх конфнденціально н выноснть его на шнрокія собранія нельзя. (Обіцеполнтнческія м-Ьропріятія, касаюіціяся одновременно всьх элементов населенія, должны обсуждаться совм'Ьстно). Вм-Ьст-Ь с тЬм мы думаем, что органнзація для этой ц-Ьлн постояннаго органа не требуется. Б-Ьлорусскую сторону представляют — Правнтельство Б-Ьлорусской Народной Республіікн н Мнннстерство по б-Ьлорусскнм дьлам в Ліітв'Ь.
КНІГІ ОНЛАЙН
