КНІГІ ОНЛАЙН

Aurea mediocritas

Кніжна-пісьмовая культура Беларусі: Адраджэнне і ранняе барока.

Іван Саверчанка

Выдавец: Тэхналогія

Памер: 319с.

Мінск 1998

164.34 МБ

�каргі на гэты конт: “Што датычыць касцельных абрадаў і звычаяў грэцкага набажэнства, якія існуюць ад святых продкаў і якія не пярэчаць Слову Божаму і святой веры, то варта захаваць іх, не чынячы аніякай адмены” [336, 491],
Але ўсё ж ёсць важкія падставы, каб сапраўды гаварыць пра тое, што менавіта П.Скаргам закладваўся грунт акаталічвання нутранога жыцця Вуніяцкай Царквы ў наступныя часы. На гэта красамоўна паказвае характар “выкрыцця” ім памылак Праваслаўнай Царквы Вялікага Княства Аітоўскага. Кінутыя быццам між іншага словы: “У абрадах, цырымоніях, святых абразах і іншых касцельных рэчах Усходняй Царквы існуе шмат памылак [336, 477] — набывалі прынцыпова
Міжканфесійная барацьба
важнае значэнне. Тым больш што ў рускім набажэнстве ён налічыў ажно 19 памылак , сярод якіх вучэнне аб крыніцы выпраменьвання Святога Духа, жыцці душаў па смерці чалавека, царкоўнай іерархіі, упарадкаванні Хрыстовай Царквы, святарах, Сусветных Саборах, таямніцах, парадку імшы і інш. П.Скарга адмоўна паставіўся да жаніцьбы святароў, раскрытыкаваў іх моцную залежнасць ад свецкіх асобаў. Ен неадназначна ставіўся да царкоўнаславянскай мовы; лічыў, што літургія, служба Богу, павінна адбывацца толькі на лаціне, бо інакш у Царкве запануе 'ерась [336, 483]. Разам з тым гаварыў пра патрэбу пашырэння Слова Божага на славянскай (царкоўнаславянскай) мове і неабходнасць адкрыцця ў Вялікім Княстве новых “рускіх” школаў [336, 499],
Досыць сур езныя вынікі для праваслаўных магла мець заўвага П.Скаргі, на першы погляд неістотная, аб адрозненнях тэалагічнай дактрыны Праваслаўнай Царквы XVI ст. ад той, якая была ў часы Васіля Вялікага, Яна Златавуснага, Афанасія Вялікага і Максіма Іспаведніка. Заклік жа П.Скаргі да праваслаўных “вярнуцца да веры продкаў быў фактычна першым крокам да іх акаталічвання. У пазнейшыя часы, асабліва ў другой палове XVII і ў XVIII ст., тэндэнцыя акаталічвання Вуніяцкай Царквы выявілася напоўніцу. Гады нават паўстаў рух, мэтай якога было поўнае зліццё Вуніяцтва з Каталіцтвам. I толькі дзякуючы прынцыповай пазіцыі мітрапалітаў Кіпрыяна Жахоўскага, Яна Кішкі ды іх паплечнікаў, якія працягвалі традыцыі І.Пацея, Я.Кунцэвіча і Я.Руцкага — прыхільнікаў самабытнасці Вуніяцтва, верніківуніяты не былі ператвораныя ў каталікоў*.
Катэгарычную нязгоду з П.Скаргам адразу выказалі артадаксальныя праваслаўныя пісьменнікі. З’явіліся тры творЬІ — “Артыкулы супраць лацінянаў” [10], “Зачапка Крыштафа Русіна [93] і Сціслы адказ Феадула [230], у якіх наагул адкідвалася ідэя царкоўнага задзіночання, аспрэчваліся асноватворныя палажэнні, выказаныя ў кнізе Аб
* Гаворачы пра Вуніяцтва, заўс'ёды варта памятаць пра існаванне ў ім дзвюх плыняў, дзвюх розных тэндэнцыяў.
96
Раздзел 3
адзінстве... , у розных формах высмейваўся аўтар, паказваліся заганы Каталіцкага Касцёла. Гэтыя першыя ў нашай палемічнай літаратуры антывуніяцкія творы не знішчылі, аднак, ідэі задзіночання Цэркваў.
Па ўтварэнні ў 1589 г. Маскоўскай патрыярхіі і пасля адкрытых палітычных заяваў маскоўскіх патрыярхаў, накіраваных на падпарадкаванне ім Праваслаўнай Царквы Вялікага Княства Літоўскага, ідэя вуніі атрымала новае жыццё. У красавіку 1590 г. чатыры праваслаўныя епіскапы — Лявон Пяльчыцкі (пінскі), Кірыла Тарлецкі (луцкі), Дзяніс Збіруйскі (холмскі) і Гедэон Балабан (альбоўскі)*, таемна сустрэўшыся ў Бельзе, выпрацавалі план практычных дзеянняў для падрыхтоўкі паяднання Праваслаўнай і Каталіцкай Цэркваў [4, т. 4, 35], У чэрвені таго ж года на мясцовым Саборы ў Берасці яны абвясцілі свой праект астатняму святарству. Мітрапаліт М.Рагоза сустрэў іхныя прапановы насцярожана, але ўрэшце пагадзіўся і паставіў свой подпіс пад “Лістом Жыгімонту III Вазу”, у якім праваслаўныя іерархі прасілі вялікага князя паспрыяць справе задзіночання Цэркваў. 3 гэтага моманту палемічная барацьба выходзіць на новы ровень, становіцца больш вострай. Амаль кожны з удзельнікаў тых падзеяў лічыў патрэбным выказаць, як правіла ў друку, сваё бачанне вуніі, прапанаваць уласны праект аб яднання, вызначыць ягоныя мэты, удакладніць тактыку дзеянняу. Няма, здаецца, ніводнага літаратурнага твора 90х гг. XVI ст., дзе так ці іначай не гаварылася б пра вунію.
Асаблівае значэнне мае канцэпцыя задзіночання, прапанаваная ўплывовьш магнатам князем Канстантынам Астрожскім у “Лісце да М.Рагозы” (21 чэрвеня 1593 г.), што быў апублікаваны у Антырызісе [321, 575—587], К.Астрожскі ў гэтым “Лісце...” назваў становішча Праваслаўнай Царквы Княства крытычным. Пасля захопу Канстантынопаля туркамі яна, паводле ягоных слоў, апынулася на мяжы знікнення, да чаго ў значнай ступені спрычыніліся адсутнасць сапраўднай навукі, * 3 розных меркаванняў Г.Балабан пазней адступіў ад Вуніяцтва і вярнуўся ў Праваслаўе.
Старажытны каляндар. Беларускі рукапіс XVI cm. (БРАН, збор П. Дабрахотава, N 18)
J; tiGiR птлшелж(Шлц|«лтж"нУ дчсц'йнгі'одцлкенд ^
* г;ктынш/інткк • шшіспі/і .
\ ньтп шнптьіш і^*^ . нл , нК’ШІЙ/МЦК'ШМСЛІ . Лркмшё НМ^ІІІМ^С^ , HT4«rodkMh’Ut^ ^’«інй . млшшхжмштегкдо Л/ЛТІАіМістаіштші . тлігш * кЧ Hive' 4hM4AU . НІМЛКЬ/uifWMj аіш^н . ДФН^н^кеАіегош/мліш.
ШДЬНПНШШ/ЫІ№ЬТІІМ'№ , / т гнт«слюстг«.ф • длстйжо Л
ГНйГ'МІНСАЙМ , Д4ШШСНЛШ ЬХ , v 'Ч4ЛПТМЦОТ1НІ4.0НІШЦС ul ^Сб С4/«ЛНГНІМСгйм«4 HAvIMs VUnHTMtTT/uri«/U .	<
Прад.мова Феафілакта Балгарскага да Евангелля паводле Мацвея.
Беларускі рукапіс XVI cm. (НБ РБ. 091/4208к)


л "




^_ ййл ^?ng J^H^UKa іА^^^^^ГІе^^^^л^ ^AJT.0^.tmt^C ^п^^ІГік Л/ілаіаХчй haJ'^. \^k(u Cfo QtuuLtiiuТ^А^.
f^^ і^.р«а«йДх^ a'
fymutbuQojujjQ ^ачнва^л^і .)cн&аіа^ ^"^ К°^Ь^^^ б^іа^іііЛ '^Kvkj^ @Д ТДао» кадАгЛ^
PflCnJU ^oka^lLfc йМЬ^^‘іУьй.<АІкЛ
'ft«iu С Кні. Д^^ І1 ^4^
вей.ітй^кн.у^тл. ,^таамм^^нііЛ На «сЦлй^ш^Л НлаіоЬ&^пі^. ^а^шЛн^ .У^т^^^. a^Q^fy^^^Jd1^ ^^Ш/}Т»uiL^ma й^Ші&^йп&АА .oa.bAuiH*fl> Tfty* H^faK* k«6^Q ‘nJJmw, ^віс^клішй^і&^сп^ ^лаа'У^а &аік ллмі.. P.^MiKuj. 'jdo^Kau^^^^o^^aKAf^^ ^^^ihH ^эш^в @оuif *<(*<&. ^iumJl kafi ^Ll1^ *^"^лі™Ь^* tya4KUHL^ yljXi Жa^ow уклпс jrnapifime pr^ f^twielebnMO X.
I O V, E PHA Rcrkiewiaa $ekretai$a Z^bw $к'
B.«ylq>o Wclktao. $>■41'^’ ВгнпПчс^о wRoku j6e$,
Лкга* ГгурГлн* |”j<5 'е^П1^ ^аЬолп»к<* wli l\rory $>йрмЛ«кітп wKoku л7оо.
Зборнік твораў Язафата Кунцэвіча (БРАН, збор П. Дабрахотава, N 33)
Евангелле паводле Мацвея. Беларускі рукапіс XVII cm. (БРАН. збор П. Дабрахотава, N 10)
клпБіктемнк, Ht nftnpcKk іренів^і’^ мш. T ^ =f»^ >^Л УЛЛОв^Л М ІС [М ^ ^^н'Е ьЖі • ,;1 ’™ Ж ^ПН *W^«wh*,|^’^T,i * ^'Ч*1!® ^Ч^1,1/141 *41 ‘^’U^1'01^
^^^лшй^тьвн^н.н £ Іуготл ь нтм і іў
І^ТМШІПТОйЙ . Г/ІІ
Евангелле паводле Маркі. Беларускі рукапіс XVII cm.
(БРАН. збор П. Дабрахотава, N 10)
Евангелле паводле Аукі. Беларускі рукапіс XVII cm.
(БРАН. збор П. Дабрахотава. N 10)
. J
1/
^ЛіЫУЛГІКІМОМ. НС44ЫКІ • ж'М'ііг н^лкімем • «кін giinmrfy , ьс/wrk^iu'M injure, ннуто/кеіД е/ш . МТО^ІкЖІІЬОІГІ;, ll/hll іютНчьітйужбмі. , н іьіттт^ііснітіітмч, іі
Чы€ІШ€ОГМі1ТІ . ;MY/ihW шііа^м, in і^о ut ^ du Іф1Ц€КтАСЬІ,утЛкСТМ , ^ ІСЬ’Цн ыстХм ншнюр НМН(МСДМ
Евангелле паводле Яна. Беларускі рукапіс XVII cm.
(БРАН. збор П. Дабрахотава. N 10)
Евангелле паводле Мацвея. Беларускі рукапіс XVI cm. (НБ РБ. 091/4204к)
Міжканфесійная барацьба
97
абвастрэнне супярэчнасцяў сярод вернікаў, а таксама абыякавасць да сваіх абавязкаў духоўных настаўнікаў. “Анн для чого нньшого, — пісаў ён, — роз’ьмножылосе межа людмн такое леннвство, оспал'ьство н отьступенье отть веры, яко набольшнй для того, нж’ь усталн учытелн, усталн проповедачы Слова Божого, усталн н