Біблія як феномен культуры і літаратуры
Частка II. Духоўны і мастацкі свет Торы: Кніга Зыходу
Галіна Сініла
Выдавец: Беларуская навука
Памер: 612с.
Мінск 2004
1 Асаблівы нагруднік, які надзяваў першасвятар. Гл. далей у апісанні адзення Аарона.
2 Цэваот (ад цава — «сіла», «воінства») — літаральна ў перакладзе
з іўрыту — «сілы», «воінствы»; адзін з апелятываў. які прыкладаецца да такіх імёнаў Божых, як Эль і Тэтраграматон (Адонай), каб перадаць асаблівую сілу і моц Бога: Бог Сілаў. або Гасподзь Воінстваў. Праз грэчаскае пасрэднінтва Цэваот ператварылася ў Саваоф і стала ўспрымацца ў хрысціянскай традыцыі як самастойнае імя Бога.
лім дагэтуль святкуецца ў Ізраілі, і на яго з’язджаюнна прадстаўнікі многіх народаў свету, якія шануюць Біблію). Паказальна, з якой узнёсласцю і рэлігійнай экзальтацыяй ставіцца Давід да Каўчэга, як гатовы ён служыць перад ім у якасці святара. Магчыма, пад шатром, які раскінуў Давід для Каўчэга ў Сіёне, маецца на ўвазе Скінія Запавету. 1-я Кніга Хронік (1-я Кніга Параліпоменан) пацвярджае, што ў кіраванне Давіда Скінія існавала, але не зусім зразумела, ці перанёс яе цар таксама ў Іерусалім, бо сцвярджаецца, што яна разам з ахвярнікам знаходзілася ў іншым месцы: «1 Скінія Гасподня, якую зрабіў Машэ ў пустыні, і ахвярнік усеспалення [былі] у той час на вышыні ў Гівоне» (/ Пар 21:29; параўн. таксама / Пар 22:/). Далей у 2-й Кнізе Хронік пацвярджаецца, што Каўчэг быў перанесены Давідам у Іерусалім, а Скінія знаходзілася на высокім месцы ў Гівоне (Гаваоне): «1 пайшлі Шэламо і ўся суполка з ім да вышыні, што ў Гівоне, бо там была Скінія Сходу Божая, якую зрабіў Машэ, служыцель Гасподні, у пустыні. II Але Каўчэг Божы ўзняў Давід з Кір’ят Йарыма Іу месца], прыгатаванае для яго Давідам, бо распасцёр ён яму Скінію ў Йерушалаіме. // А медны ахвярнік, які зрабіў Бецалель, сын Уры, сын Хура, паставіў ён перад Скініяй Гасподняй» (2 Пар 1:3—5). 3 тэксту зразумела, што ёсць пэўная цьмянасць у пытанні, як суадносяцца Скінія, якую зрабіў для Каўчэга Давід у Іерусаліме, і Скінія, зробленая ў часы Майсея (як можна зразумець, першая была часовым прытулкам Каўчэга, проста паходным шатром). Пэўная незразумеласць з’яўляецца яшчэ і таму, што Скінія Запавету часта называецца Скініяй Сходу, як і асобны шацёр, які ўсталяваў Майсей па-за станам і дзе яму адкрываўся Бог.
Менавіта Давіду прыходзіць ідэя зрабіць для Каўчэга Запавету пастаянны прытулак у каменным Храме, абшытым каштоўным кедрам, — у Доме Божым у Іерусаліме. Гэтаю ідэяю ён падзяліўся з прарокам Натанам (Нафанам): «Глядзі, я жыву ў доме з кедравага дрэва, а Каўчэг Божы знаходзіцца пад заслонамі [шатра]» (2 Цар 7:2). Паказальны той адказ, які дае Гасподзь Давіду праз прарока: «...ці табе будаваць Мне Дом для Майго жытла? // Я ж не жыў у Доме з таго дня, як вывеў сыноў Йісраэля з Егіпта, і да гэтага дня, а вандраваў у Шатры (Огэль) і ў Скініі (Мішкан)»
(2 Цар 7:5—6). Такім чынам, Сам Гасподзь дае зразумець, што пэўны час Ён мусіў спецыяльна «жыць» (прысутнічаць, адкрывацца людзям) у вандроўным Свяцілішчы, бо менавіта Зыход з Егіпта і вандраванне праз пустыню зрабілі народ Ізраіля сапраўдным народам Божым. Разам з тым Гасподзь перадае Давіду асаблівае Абяцанне: яго сын, які стане, як і сам Давід, выбраннікам Божым, пабудуе Храм у Іерусаліме. Гэтым сынам становіцца Шэламо (Саламон), які здзяйсняе задуму Давіда: будуе на гары Морыя (цяпер — Храмавай гары ў Іерусаліме) каменны Храм, абшыты знутры каштоўнейшым ружовым кедрам, і пераносіць з Сіёна Каўчэг у Святая Святых, або ў Дэвір, Храма. Гэта адбылося прыкладна ў 955 г. да н. э. Саламон загадаў зрабіць з алівавага дрэва двух велізарных керуваў — па пяць метраў кожны — і пакрыць іх золатам (5 Цар 6:23—28). Яны прасціралі свае крылы над Каўчэгам, які перанеслі ў Храм: «I прынеслі святары Каўчэг Запавету Гасподняга на месца яго, у Дэвір Храма, у Святая Святых, пад крылы керуваў, II Бо кёрувы распасціралі крылы над месцам Каўчэга, і асянялі керувы зверху Каўчэг і шасты яго. // А шасты былі такія доўгія, што галоўкі шастоў бачныя былі са Свяцілішча, што перад Дэвірам, але звонку яны не былі бачныя; яны там і да сённяшняга дня. // У Каўчэгу не было нічога, апрача дзвюх каменных Скрыжаляў, якія паклаў туды Машэ пры Харэве, калі Гасподзь заключыў |Саюз| з сынамі Йісраэля пасля Зыходу іх з зямлі Егіпенкай» (3 Цсір 8:6—9). I ў Храме Саламонавым керувы выступалі як вялікія вартаўнікі Любові — як і тыя, меншыя па памерах, што былі на накрыўцы Каўчэга. Паданне кажа, што керувы, зробленыя Саламонам, маглі рухацца і, калі згода і любоў панавалі ў народзе Ізраіля, яны абдымалі адзін аднаго крыламі, а калі не — адварочваліся адзін ад аднаго, і гэта быў знак Божы, які бачыў першасвятар, уваходзячы ў Святая Святых у Йом-Кіпур. Калі Саламон асвячаў Храм, яго запоўніла імглістае воблака — Слава Гасподняя, і цар успомніў, як калісьці да таямнічай імглы, у якой Бог, падыходзіў Майсей: «Тады сказаў Шэламо: “Гасподзь сказаў, што [Ён будзе] жыць у імгле”» {3 Цар 8:12).
Як сведчыць 2-я Кніга Хронік, Каўчэг Запавету знаходзіўся ў Храме пры цары Ёшыйагу (Іосіі) у канцы VII ст.
да н. э. (2 Пар 35:3), але ён не ўзгадваецца ў пераліку скарбаў, вывезеных з Іерусаліма пасля захопу яго вавілонскім царом Навухаданосарам II у 597 г. да н. э.. а потым новага заваявання Іерусаліма ім жа ў 586 г. да н. э. і разбурэння горада і Храма (4 Цар 24:13; 25:13—17). He фігуруе Каўчэг і ў спісе свяшчэнных прадметаў, якія вярнуў у Іерусалім персідскі цар Кір пасля заваявання ім Вавілона (Эзр 1:9—11). Вядома, што ў Другім Храме, адбудаваным на месцы Першага, Каўчэга не было (Йома 216), хаця звязаныя з ім рытуалы ачышчэння і дымлення фіміяму ў Йом-Кіпур працягвалі выконвацца. Такім чынам. сляды Каўчэга губляюцца пасля разбурэння Храма Навухаданосарам. У эпоху Другога Храма складаюцца паданні, зафіксаваныя ў Талмудзе, пра тое, што прарок Іерамія, сведка гібелі Храма, схаваў святыню пад эвен шція — краевугольным каменем светабудовы, над якім знаходзілася Святая Святых Храма (Йома 536—54а). Паводле іншай версіі, Каўчэг быў схаваны пад полам Дрывяной палаты Храма (Шэкалім 6:1—2). Так ці інакш, але шукаць яго цяпер у гэтым месцы немагчыма, бо на Храмавай гары, там, дзе стаяў Іерусалімскі Храм, знаходзіцца мусульманская святыня — Купал над скалою, што ўмоўна называецца мячэццю Амара. Нягледзячы на страту Каўчэга, ён застаўся ў свядомасці яўрэйскага народа як галоўная святыня. Яго сімвалічна замяшчае ў сінагогах сінагагальны каўчэг — спецыяльная шафа для скруткаў Торы і іншых богаслужэбных кніг Танаха (так званых Мегілот — «Світкаў»), якая завецца Арон гаКодэш — Святы Каўчэг. Так у Танаху называецца і той К.аўчэг, што быў зроблены адмыслова Бецалелем паводле ідэальнага вобраза, які ўбачыў на Сінаі прарок Машэ (Зых 37:1—9).
Следам за ўказаннем змайстраваць Каўчэг Запавету Гасподзь запаведуе Майсею зрабіць асаблівы стол, на які трэба ўскладаць свяшчэнныя хлябы: «I зрабі стол з дрэва шыцім, два локці даўжыня яго і локаць шырыня яго, і паўтара локця вышыня яго. // I абкладзі яго золатам чыстым, і зрабі да яго вянец залаты наўкола» (Зых 25:23—24). Стол таксама пераносіўся з дапамогаю шастоў, працягнутых праз кольцы па вуглах стала. Гэты стол, які стаяў справа ад увахода ў Святая Святых — своеасаблівы ахвярнік, на якім Усявышняму прыносіліся дванаццаць хлябоў ад дванаццаці
каленаў Ізраілевых: «1 ўскладай на гэты стол хлеб прапанавання перада Мною пастаянна» (Зых 25:30). Нагадаем. што ў арыгінале стаіць лэхем панім — «хлеб твару», г. зн. хлеб, пакладзены перад тварам Божым, нібыта «прапанаваны» Усявышняму. Больш падрабязна пра гэты хлеб кажа далей Кніга Левіт: «I вазьмі тонкай пшанічнай мукі, і спячы з яе дванаццаць хлябоў; дзве дзесятых [эфы11 пойдуць на адзін хлеб. // 1 пакладзі іх у два рады, па шэсць у рад, на чыстым стале перад Госпадам. // I пакладзі на кожны рад чыстай леваны, і будзе гэта пры хлебе на памяць, у ахвяру Госпаду. // У кожны дзень Суботні трэба раскладваць іх перад Госпадам, пастаянна: |гэта] ад сыноў Йісраэля ў Запавет адвечны» (Лев 24:5—8).
Дванаццаць хлябоў сімвалізуюць гатоўнасць дванаццаці каленаў Ізраілевых самаахвярна служыць Госпаду. Цікава, што ў Кнізе Левіт хлябы вызначаныя словам халот — халы (адзіночны лік — хала). Слова хала ўвайшло ў розныя мовы, у тым ліку ў беларускую і рускую, як абазначэнне смачнага пшанічнага хлеба, заплеценага ў коску. Такі хлеб традыцыйна выпякаўся і выпякаецца ў яўрэйскіх сем’ях да Суботы, бо сказана ў Торы, што халы выкладаліся ў Скініі, а потым у Храме на стол прапанавання менавіта ў Суботу. У Храме хлябы заставаліся на сваім месцы да наступнай Суботы, калі іх замянялі новымі. Агада распавядае, што пры гэтым здзяйсняўся пастаянны цуд: хлябы не толькі не псаваліся за тыдзень, але заставаліся свежымі і цёплымі, нібы іх толькі што спяклі. Як высвятляецца далей з Кнігі Левіт, гэтыя хлябы прызначаліся Аарону і яго сынам, наогул — усім нашчадкам Аарона, святарам: «1 будзе [гэта] для Агарона і сыноў яго, і яны павінныя есці яго на святым месцы, бо гэта — святая святых для яго з ахвяраў Гасподніх, пастанова вечная» (Лев 24:9). Такім чынам, хлеб, безумоўна, патрэбны не Богу, а чалавеку. Людзі, што прыносяць хлеб у Храм, выказваюць сваю велізарную ўдзячнасць Усявышняму за той хлеб жыцця, хлеб надзённы, які Ён дае ім. Асвячоны ж хлеб служыць ежаю святарам, падтрымлівае сілы служыцеляў Божых. Паводле падання,
1 Эфа — мера аб’ёму вадкіх і сыпкіх рэчываў, якая адпавядала дзесяці омэрам (омэр — 4 літры) і складала прыкладна 40 літраў. Такім чынам, дзве дзесятых эфы — 8 літраў (у дадзеным выпадку — пшанічнай мукі).
хлябы клаліся на дзве асаблівыя «шасціпавярховыя» падстаўкі, па шэсць хлябоў на кожнай, адзін супраць аднаго. Кожны такі «рад» вянчаўся келіхам з белаю водарнаю смалою — ладанам, які ў арыгінале перадаецца словам левона («белая»; у рускім Сінадальным перакладзе — лнван). Ладан, які мае вельмі моцны і прыемны водар, а таксама белы колер, сімвалізуе чыстае і праведнае жыццё перад Богам, бо гэта і ёсць самы прыемны для Яго «водар», а таксама «водар» чыстых і шчырых малітваў, што ўзносяцца да Яго. Ладан, як і свяшчэнны хлеб, нагадвае, што найвышэйшая мэта жыцця народа Божага і кожнага чалавека — самаадданае служэнне Госпаду. Таму сказана: «...і будзе гэта пры хлебе, на памяць, у ахвяру Госпаду...» Вельмі важна і тое, што «хлябы прапанавання» павінныя прыносіцца ў Суботу, якая сама даецца на вечную памяць пра пачатак свету, пра першапачатковую гармонію, якую мусіць адраджаць чалавек, вывучаючы Закон Божы і паводзячы сябе ў адпаведнасці з ім.
КНІГІ ОНЛАЙН
