Нацыянальныя пытанні: Матэрыялы III Міжнар. кангрэса беларусістаў «Беларуская культура ў дыялогу цывілізацый»
Выдавец: Беларускі кнігазбор
Памер: 224с.
Мінск 2001
pochodzenia i kultury jest Polakiem tojego obowi^zkiem jest «pracowac przede wszystkim w tym kraju, w ktorym siq urodzil». Na rozdrozach swiadomosci narodowej stal przyszly profesor Uniwersytetu Wilenskiego Marian Massonius. W czasie jednego ze swoich wykladow mowil:
17 Ссмянчук M. 1. Бсларускія палітычныя арганізацыі краю і іх дзсйнасць у ліпснікастрычніку 1917 года // Культурнанацыянальны працэс на Бсларусі ў другой паловс XIX пачатку XIX ст. Мн„ 1998. С.36.
'“ Bibliotcka Narodowa w Warszawic, akc. 8037, S. Zardecki, Mijajti lata — mijajq i ludzie. Wspomnienia. Tom Ill. Pierwsze lata po studiach — Wojna swiatowa. Rewolucja ir Rosji. Okies 1912 1918 i:, s. 155.
'“ Zjazd bialoruski, «Nowy Kuricr Litcwski», 30 111/12 IV 1917, nr 84, s. 3.
:" E. Woynillowicz, Wspomnienia (18471928), Wilno 1931, s. 211.
71 Гадлсўскі В. 3 бсларускага палітычнага жыцця ў Мінску у 19171918 гг. // Спадчына. 1998. № 5. С. 2223.
" J. Jurkiewicz, Nasze widzenie Bialorusinow w XX ir. (do 1939 r). «Dzicje Najnowszc», 1995, R. 27. nr 2. s. 70.
189
«Му Bialorusini z krwi i kosci, przez polskosc zawojowani z duina si? do tego przyznajemy» 23.
Bialoruski Komitet Narodowy wybrany 25 marca 1917 r. w swojej deklaracji «Ad Bielaruskaha Nacyjanalnaha Kamitetu» opowiedzial si? za autonomic Bialorusi w skladzie demokratycznej federacji rosyjskiej i ostro skrytykowal osoby opowiadaj^ce si? za przylaczeniem do Polski 24. Z czasem wyst^pienia antypolskie stawaly si? coraz agresywniejsze. W koncu 1917 r. z inicjatywy zarz^du Zwiazku Wojskowych Polakow Frontu Zachodniego zwolano w Minsku zebranie przedstawicieli wojskowych Polakow, Ukraincow, Bialorusinow i Tatarow w celu uzgodnienia wspolnego stanowiska wobec bolszewikow. Jak zwracali przy tej okazji uwag? polscy wojskowi porozumienie z Bialorusinami bylo bardzo trudne, gdyz za warunek wst?pny wszcz?cia pertraktacji stawiali oni «zobowi^zanie si? wojskowych polskich о uznaniu niepodleglosci Bialorusi i zrzeczenia si? w imieniu Polski wszelkich pretensji do Ziem Bialej Rusi» 25. Jedynie nieliczna grupa politykow bialoruskich widziala swoja przyszlosc w zwiazku z Polakami. Do tej grupy nalezal np. Pawel Aleksiuk.
Antypolskie nastawienie wi?kszosci dzialaczy bialoruskich tylko podsycalo i tak popularnq w wielu polskich kr?gach wrogosc wobec Bialorusinow. Zagadnienia bialoruskiego nie rozumieli zwykle uchodzcy z Krolestwa Polskiego. Ostro przeciwko uznawaniu praw Bialorusinow do samostanowienia wyst?powali uchodzcy ziemianie. Nie rozumieli oni, dlaczego ziemianie z guberni bialoruskich dobrowolnie zrzekali si? dominujacej pozycji politycznej na rzecz Bialorusinow. Wladyslaw Glinka w swoich wspomnieniachpisal m in.: «Czyz ten nieszcz?sny, dziki lud bialoruski (...) mozna uwazac za duchowego pana tej ziemi? (...) Jest to «tabula rasa», czysta tablica, na ktorej pisac nikt jeszcze nie zacz^l. (...) W jednej Polsce, w jej wplywie i kulturze znalezc moze zbawienie kraj ten i barbarzyhska ludnosc jego» 26. Michal Kossakowski piszac w grudniu 1917 r. о ruchu bialoruskim podkreslal jego slabosc i antypolskosc. Odpowiadaj^c na pytanie, dlaczego lista bialoruska do Konstytuanty zdobyla tak malo glosow, stwierdzal: «Bialorusini teraz dopiero organizuj^ si?, prowodyrzy ruchu chc^ doprowadzic w przyspieszonym tempie proces dojrzewania narodu do samodzielnosci. Odbywaj^ si? zjazd za zjazdem, na ktorych delegaci obraduj^ po rosyjsku» 27.
Na pozycji negowania znaczenia i sily rozwijajacego si? ruchu bialoruskiego stala narodowa demokracja. Endecy ostro zwalczali twierdzenia, ze bialoruscy
23 Archiwum Polskicj Akadcmii Nauk w Warszawic (dalcj APAN), sygn. Ill 4. Diariusz Michaki Stanislawa Kossukowskiego, t. 2, s. 222.
24 Турук Ф. Белорусское движение. M.. 1921. С. 9098.
25 CAW, Relacjc, sygn. 400.2189.10, Sprawozdanic z dzialalnosci Zwiazku Wojskowych Polakow Frontu Zachodniego, s. 78.
26 W. Glinka, Pami^tnik z wie/kie/ w ojny, t. II. cz. I, Warszawa 1937, s. 68.
APAN, sygn. Ill 4. Diariusz..kossukowskiego, I. 2, s. 482.
190
Polacy to spolonizowani Bialorusini. Twierdzili, ze jesli nawet tak bylo, to stracilo to juz znaczenie, gdyz najwazniejsza jest obecna wola czlowieka 2S. Endecka gazeta «Placowka» w grudniu 1917 r. komunikowala z oburzeniem fakt «niebywaly». Bylo nim prowadzenie przez ksiQzn^ Magdalen^ Radziwillowa agitacji przeciwko polskim wojskom wsrod chlopow bialoruskich 29. Wczesniej w «Nowym Kurierze Litewskim» ukazal siQ artykul ostro atakujacy Polakow, ktorzy uznaja si$ jednoczesnie za Bialorusinow. Jego autorzy twierdzili, ze Polacy mog^ popierac ruch bialoruski, ale tylko jako Polacy 30. Jak trafnie zauwazaia bialoruska gazeta «Wolnaja Bielarus», wielu Polakow nie moglo zrozumiec, ze demokraci z Bialorusi mogli nie chciec przy^czenia swojego kraju do odrodzonego panstwa polskiego31. Adolf Zaleski w liscie zamieszczonym w «Dzienniku Minskim» oskarzal dzialaczy bialoruskich о ulatwianie rusyfikacji ludnosci katolickiej przez wprowadzenie do kosciolow j^zyka bialoruskiego 32.
Wydarzeniem, ktore mialo olbrzymi wplyw na rozwoj stosunkow polskobialoruskich, bylo zaj^cie Mihska w lutym 1918 r. przez oddzialy polskie i bialoruskie. Wladyslaw Glinka w swoim pami^tniku stwierdzil, iz po powstaniu 1 Korpusu Polacy rzeczywiscie nosili siQ z zamiarem obj^cia wladzy na Bialorusi i przylaczenia jej do Krolestwa Polskiego 33. Planow tych, jak zauwaza Wiktor Sukiennicki, szybko zaniechano. Wiele krytycznych uwag zglaszala cz^sc polskiej spolecznosci Miriszczyny wobec I Korpusu Polskiego, gdyz jego dowodca gen. Jozef DowborMusnicki nie chcial sprowadzic polskiego wojska do roli policji pilnuj^cej polskich maj^tkow. Cz^sto tez podkreslal, ze Korpus przebywa na tych ziemiach czasowo, a jego celem nadrz^dnym jest powrot do Polski34.
19 lutego 1918 r. wojska radzieckie zacz^ly opuszczac Minsk. W zaistnialej sytuacji zarowno Polacy, jak i Bialorusini postanowili pokusic siq о opanowanie miasta glownie w celach propagandowych. Obie strony przysta,pily do akcji niezaleznie od siebie, a wr^cz konkuruj^c z sob^, zglaszaj^c aspiracje do podporz^dkowania sobie drugiej strony. Okazalo siQ, ze Bialorusini posiadajq slabsze sily i sa wypierani przez oddzialy polskie z zaj^tych wczesniej stanowisk, bye moze doszlo nawet do stare pomi^dzy obydwiema stronami35. Juz 20 lutego 1918 r. wypracowano przynajmniej formalne porozumienie. Tego dnia ukazal siQ wspolny rozkaz zjednoczonych komendatur, polskiej i bialoruskiej, w ktorym
2K Co stanowi о narodowosci czlowieka, «Na Strazy», IV 1918, s. 1112.
2" Niebywale'. «Placowka», 16/29 Xll 1917, nr 2, s. 1.
'° О polskosc na kresach, «Nowy Kuricr Litcwski», 26 IV/9 V 1917, nr 104, s. 2.
31 Анціпольская агітацыя «Гоману»// Вольная Беларусь. 1917. № 8. 21 жн.
32 A. Zaleski, J^zyk bialoruski w koscio/ach katolickich, «Dzicnnik Mihski», 19 X/1 XI 1917, nr 92, s. 2.
33 W. Glinka, op di.. I. 3, s. 179180.
u Напыянальны архіў Беларусі ў Мінску. ф. 60, воп. 3, с. 759, арк. I.
55 О. Latyszonek. Bialoruskie formaeje wo/skowe 1917 1923, Bialystok 1995. s. 71 72.
191
zapowiadaly one pilnowanie porzadku w Minsku 36. Polacy nie liczyli si? jednak ze strong bialoruska, о czym swiadcz^ chociazby slowa Kossakowskiego. Wedlug niego Bialorusini nie stanowili zadnej liczacej si? sily. Radii Bialoruska natomiast wydawata bron rozbrajanym przez Polakow bolszewikom 37. Nieuznanie przez Polakow prawa do sprawowania wladzy na Bialorusi powstalego 21 lutego 1918 г. Sekretariatu Ludowego znacznie ochlodzilo i tak nienajlepsze stosunki z przedstawicielstwem bialoruskim 38. W lutym 1918 r. w «Dzienniku Minskim» ukazal si? artykul prostuj^cy pogloski о pol^czeniu si? RPZMin. z Sekretariatem Ludowym. Wyrazono w nim nast?pujqc4 opini?: «Uznaj^c Biaiorusinow za gospodarzy kraju Polacy przy pelnym zastrzezeniu swych praw narodowych i kulturalnych, wejda w porozumienie z wlasciw^ i kompetentnq ich reprezentacj^. Dzisiejsza rada bialoruska пцnie jest» 3’.
Przedstawicielom RPZMin. udalo si? osiqgn^c wst?pne porozumienie tylko z prawicq bialoruska w sprawie powolania wspolnego organu administracji, w ktorego sklad mialo wejsc: 4 Biaiorusinow, 3 Polakow i 2 Zydow. Ze strony polskiej mieli to bye: Edmund Iwaszkiewicz, Zygmunt Nagorski i Czeslaw Krupski. Kazdy z nich byl reprezentantem innego kierunku polityeznego obecnego w RPZMin. Utworzenie w oparciu о te porozumienie sprawnego rz^du polskobialoruskiego bylo malo prawdopodobne, gdyz Aleksiuk, jak i inni zwolennicy orientaeji propolskiej nie cieszyli si? szerszym poparciem wsrod ludnosci bialoruskiej 40. Po wkroezeniu do Minska Niemcow doszlo do zerwania kontaktow RPZMin. z bialoruskim Sekretariatem Ludowym. Strona polska nie chciala pogodzic si? z szukaniem przez Biaiorusinow protektoratu Niemiec, a nie Polakow oraz uznaniem za bialoruskie Wilenszczyzny i Grodzienszczyzny. Porozumienia z bialoruska grup% kierowan^ przez Pawla Aleksiuka i Romana Skirmunta, szukala nadal jedynie cz?sc polskich ziemian z Woynillowiczem na czele 41. W marcu porozumialy si? one i zlozyly na r?ce niemieckiego gen. Falkenheyna memorial w sprawie utworzenia pod niemieckim protektoratem buforowego panstwa bialoruskiego. Falkenheyn odrzucil go jednak jako nierealny 42.
Ogloszenie 25 marca 1918 r. niepodleglosci Bialoruskiej Republiki Ludowej wzburzylo wielu Polakow, nawet tych wczesniej szukaj^cych porozumienia mi?dzy obydwoma narodami. Bialorusini niby odrzucali oto ostateeznie ide? federaeji z Polskq.
“ Rozkaz, «Gonicc Minski», 21 II 1918, nr 12, s. 1.
” APAN, sygn. 1114, Diariusz ...Kossakowskiego, t. 3, s. 186.
34 W. Sukicnnicki, О oddiwiyk w sewn, «Zcszyty Historycznc», 1976, nr 38, s. 9798.
'" Faiszywe pogloski. «Dzicnnik Minski», 26 II 1918, nr 34. s. 3.
411 APAN, sygn. 1114, Diariusz... Kossakowskiego, t. 3, s. 187.
41 /hid., s. 186: Рудовіч С.С.Аляксюк Павел /7 Энцыклапсдыя гісторыі Бсларусі. Мн.. 1993.
Т I. С. 112 113.
,: BUJ, sygn. 9818 III. J. Osmotowski. Wspomnienia..., s. 329 330.
192
Chociaz pozniej Feliks Hilchen w artykule «Polska i Bialorus», przedstawiajac slabosc idei narodowej wsrod Bialorusinow, twierdzil, ze «mo
КНІГІ ОНЛАЙН
