Нацыянальныя пытанні: Матэрыялы III Міжнар. кангрэса беларусістаў «Беларуская культура ў дыялогу цывілізацый»
Выдавец: Беларускі кнігазбор
Памер: 224с.
Мінск 2001
е было польских школ. В результате принятых мер эти школы вскоре появились и их количество непрерывно росло. Так, в 1925/26 учебном году таких школ было уже 98, в 1926/27 учебном году— 111, в 1927/28 учебном году— 138. Одновременно увеличилось количество белорусских школ, в которых как предмет преподавался польский язык. В 1926/27 учебном году этих школ было 79, в 1927/28 учебном году — 93.
Были приняты меры для обеспечения школ преподавателями польского языка. В этих целях в 1923 г. был в Минске открыт Польский педагогический техникум, в 1926/27 учебном году — 2х годичные курсы учителей польского языка, в 1927/28 учебном году — еще одни такие курсы. С 1925/ 26 учебного года в Белорусском педагогическом техникуме (г. Минск) было введено преподавание польского языка как предмета с целью подготовки учителей польского языка для работы в белорусских школах с преподаванием польского языка.
В Минске, Витебске работали два польских клуба, в сельской местности — 24 польские избычитальни. С 1926 г. начала выходить на польском языке республиканская газета. В Минске работало польское книгоиздательское общество «Культура». В 192728 гг. с образованием Института белорусской культуры (Инбелкульта) при нем был создан польский сектор, проводивший значительную научную работу, получившую широкое признание во всей стране 23.
Польская общественность постоянно уделяла большое внимание вопросам развития национальной политики, о чем может свидетельствовать выдвинутая в марте 1926 г. Съездом крестьянполяков программа. Съезд счел необходимым продолжить организацию польских сельских Советов; увеличить сеть польских школ, обеспечив их учебниками и школьными пособиями. обеспечить новые польские школы соответствующими постройками;
21 Практычнас вырашэннс нацыянальнага пытания . С. 22.
22 Статыстычны ппоголим; Статистический ежегодник. 1924 1925. Мн., 1926. С. 169.
23 По материалам кн.: Практычнас вырашэннс... Ч. I; Практическое разрешение. .4. 2.
200
принять на содержание окружных отделов просвещения те польские школы, которые содержатся населением; стремиться к созданию в каждом округе польской семилетки с интернатом; преобразовать польские сельские школы из двух в четырехкомплектные; принять энергичные меры к увеличению числа учителейполяков и повышению их квалификации; в белорусских школах по требованию населения и по мере надобности вводить польский язык как предмет; организовать польскую сельскохозяйственную школу для крестьянской молодежи, а также зимнюю краткосрочную школу для взрослых крестьян. В последующие годы эта программа была выполнена.
Жизнь польского национального меньшинства в Беларуси 192030х годов — благодарная тема для исследований, в том числе и для совместных исследований польских и белорусских историков.
Іран Багданаў (Мінск)
ТАТАРЫ I БАШКІРЫ:
«Чышма» запрашае да супрацоўніцтва
Міжнародны фонд развіцця татарабашкірскай духоўнай спадчыны «Чышма» быў створаны ў чэрвені 1998 г. і аб’ядноўвае татараў і башкіраў, якія пражываюць у Рэспубліцы Беларусь і Расіі (фонд мае сваіх прадстаўнікоў у Татарстане, Башкортастане і іншых рэгіёнах Расіі).
Галоўнымі мэтамі і задачам! фонду «Чышма» з’яўляюцца:
• замацаванне сяброўскіх зносін паміж народамі, ажыццяўленне дзейнасці, накіраванай на адраджэнне духоўных, нацыянальных, культурных каштоўнасцей і традыцый татарскага і башкірскага народаў;
• усталяванне сувязей з суайчыннікамі за мяжой для арганізацыі і правядзення сумесных мерапрыемстваў па развіццю культурных каштоўнасцей народаў;
• арганізацыя аздараўлення дзяцей за мяжой;
• развіццё культурных, сямейных, эканамічных, навуковых і іншых абменаў паміж Рэспублікай Беларусь і іншымі краінамі;
• абарона правоў і законных інтарэсаў членаў дыяспары і фонду;
• аднаўленне гістарычных і архітэктурных помнікаў татараў у Рэспубліцы Беларусь, стварэнне нацыянальнага музея гісторыі і культуры;
• стварэнне і развіццё ўласных сродкаў масавай інфармацыі.
Дзверы фонду адчынены для кожнага грамадзяніна, які падзяляе статутныя мэты і заданы незалежна ад нацыянальнасці, веравызнання, месца нражывання і нараджэння.
201
На дадзены момант створаны Культурны цэнтр «Чышма», пры ім працуюць нацыянальны вакальнахарэаграфічны ансамбль «Чышма», музычныя студыікласы гітары, баяна, духавых народных інструментаў (курай). Фарміруецца нацыянальная бібліятэка і фонавідэатэка. Ладзяцца і ўмацоўваюцца цесныя кантакты з дыяспарамі за мяжой.
Наладжаны дзелавыя сувязі з міністэрствамі і ведамствамі Рэспублік Татарстан і Башкортастан, іх Нацыянальнымі бібліятэкамі. Разглядаецца пытанне аб адкрыцці ў Рэснубліцы Беларусь філіялаў надрыхтоўчых аддзяленняў для абітурыентаў прэстыжных ВНУ Татарстана і Башкортастана, філіяла Татарскага рэспубліканскага вучылішча культуры нры Культурным цэнтры «Чышма».
Пра адну са спраў фонду «Чышма» нам хочацца расказачь падрабязней. У маі гэтага года ў Беларусі, якая першая приняла на сябе напад ворагаў у 1941 г., праходзілі мерапрыемствы, прысвечаныя 55годдзю Перамоп ў Вялікай Айчыннай вайне. Актыўнымі ўдзельнікамі гэтых памятных падзей былі Фонд развіцця татарабашкірскай духоўнай спадчыны «Чышма» (г. Мінск: прэзідэнт фонду— Іран Багданаў, віцэпрэзідэнт— Валерий Яляеў, старшыня праўлення фонду — Джон Нігматулін, дырэктар Культурнага цэнтра — Нариман Гайфулін, актывісты — Халіда Стромух, Кірыл Гром) і Казанскі татарскі дзяржаўны маладзёжны тэатр на чале з мастацкім кіраўніком, рэжысёрам гэтагатэатра, заслужаным дзеячам мастацтваў Рэспублікі Татарстан Фаритам Хабібуліным. 47 мая тэатр паказаў гледачам Гродна і Мінска на татарскай мове спектакль паводле п’есы вядомага татарскага пісьменніка Ш. Ракіпава «Зорныя ночы» аб лётчицах 46 авіяцыйнага Таманскага гвардзейскага палка. У цэнтры спектакля — вобразы дочак татарскага народа Магубы Сыртланавай і Вольгі Санфіравай, якая загінула і пахавана ў Беларусі (Гродна). Пасля кожнага спектакля адбываліся незабыўныя сустрэчы з татарамі і башкірамі — членамі фонду «Чышма», ветэранамі, якія былі вельмі ўдзячны за выдатную ігру, за тое, што ўпершыню за 600 год нражывання татараў на зямлі Беларусі яны пачулі са сцэны родную татарскую мову. Сустрэчы заканчваліся песняй «Туган тэль» у выкананні артыстаў Маладзёжнага тэатра і ўдзячных гледачоў.
Эстафету, прысвечаную 55годдзю Перамогі, прадстаўнікі Татарстана і фонду «Чышма» працягнулі ў горадзегероі Брэсце, усклаўшы вянкі да Вечнага агню на тэрыторыі Мемарыяла «Брэсцкая крэпасць герой».
На ўрачыстым шматтысячным мітынгу, што адбыўся ў Брэсцкай крэнасці, Ф. Хабібулін ад імя народа Татарстана і Прэзідэнта Рэспублікі Татарстан Мінцімера Шайміева павіншаваў ветэранаў, гасцей з краін СНД і далёкага замежжа са святам Перамогі і падзякаваў беларускаму народу і кіраўніцтву краіны за іх адданасць ідэалам братэрства і захаванне памяці аб тых, хто аддалі жыццё ў барацьбе з фашызмам.
Пасля мітынгу каля Вечнага агню ва ўрачыстых абс і авінах ветэранам вайны — членам фонду «Чышма» С. Абдуліну, А. Гарыфуліну, Н. Мусіну,
202
Ф. Нугуманаву, Я. Гайфуліну і іншым была ўручана спецыяльна выдадзеная фондам да юбілею Перамогі кніга «Навекі разам» — аб сынах і дочках татарскага і башкірскага народаў, якія абаранялі зямлю Беларусі ад нацыстаў.
Завяршылася свята сумеснымі канцэр гамі вакальнага ансамбля «Чышма» і артыстаў Казанскага татарскага дзяржаўнага маладзёжнага тэатра ў сценах Брэсцкай крэпасці і ў гарадскім парку культуры.
Бясспрэчна, усё тэта садзейнічала замацаванню ўзаемаразумення і сяброўства паміж народам! Татарстана і Беларусі, далейшаму развіццю татарскай дыяспары Беларусі, кантактаў са сваёй гістарычнай радзімай.
Пераклад з рускай Вольгі Мазуровой
Ібрагім Канапацкі (Мінск)
БЕЛАРУСКІЯ ТАТАРЫ
ЯК СКЛАДОВАЯ ЧАСТКА АГУЛЬНАЙ СУПОЛЬНАСЦІ
Апошні перапіс насельніцтва (1999 г.) засведчыў, што ў Рэспубліцы Беларусь пражывала 10 089татараў 1. Натэрыторыі Беларусі, гэтаксама як і ў суседніх Літве і Польшчы, татары расселены дысперсна.
Найбольшыя абшчыны татараў знаходзяцца ў Мінску і Мінскай вобласці — 3 841 чал., у Гродзенскай вобласці — 2 155 чал., Віцебскай вобласці — 1 258 чал., Гомельскай вобласці — 1127 чал., Брэсцкай вобласці — 933 чал., Магілёўскай вобласці — 775 чал. 8 327 татараў жывуць у гарадах і 1 762 — у сельскай мясцовасці. 44% ад агульнай колькасці ўсіх татараў складаюць жыхары Мінска і Мінскай вобласці, 23% — Гродзенскай вобласці, па 9% —Віцебскай і Гомельскай абласцей, 8%— Брэсцкай і 7%— Магілёўскай вобласці.
Вылучаюццадзве трупы татараў — калі не лічыць крымскіх (36) і сібірскіх (21): «традыцыйныя», беларускія (або літоўскія — па назве БеларускаЛітоўскай дзяржавы — Вялікага Княства Літоўскага), якія пасяліліся тут у выніку некалькіх хваляў спачатку з Залатой Арды, а пасля яе падзення ў канцы XV ст. пераважна з Крымскага ханства, і «пазнейшыя» татары (з Волгі, Урала, Сібіры і Крыма), перасяленне якіх пачалося пасля далучэння Беларусі да Расійскай імперыі ў выніку падзелаў Рэчы Паспалітай
1 За аношняс діссянігодчс колькасць татараў скарацілася ў Рэспубліцы Беларусь болын чым на 2,5 тыс. чалавск.
203
і захопу Крыма. Даволі многа пераехалататараў на Беларусь пасля таго. як пачаліся гюшукі радовішчаў нафты і яе пераанрацоўка на нафтаперапрацоўчых прадпрыемствах Беларусі.
У расійскіх і савецкіх перапісах (гэтаксама, як і ў апошнім перапісу 1999 г. у Рэспубліцы Беларусь) беларускія татары не вылучаны асобна — як, напрыклад, згаданыя крымскія і сібірскія татары і нават жзагычныя для Беларусі нагайцы (14) або туркіасманы (35), хоць вядома, што беларускія татары адрозніваюцца ад астатніх татараў па мове і звычаях. Хутчэй за ўсё, тут спрацавала недастатковая навуковая дасведчанасць, нераспрацаванасць метадалогіі ў вызначэніі тэрміналогіі нры перапісах.
Думаю, меў рацыю нрафесар М. Піліпенка, які ў артыкуле «Роля татараў у беларускім этнагенезе» заўважыў, што «роля татараў у беларускай нацыянальнай гісторыі высветлена недастаткова. Да гэтага часу не пераадолены да канца погляд, які атаясамлівае ролю татараў у вялікарускай і беларускай гісторыі. Між тым для такога атаясамлівання няма падстаў»2.
У практыцы грамадскай дзейнасці на ніве нацыянальнакультурнага адраджэння беларускіх татараў прыходзіцца сустракацца з рознымі недарэчнасцямі. Недзе ў сярэдзіне
КНІГІ ОНЛАЙН
