• Газеты, часопісы і г.д.
  • Беларуская літаратура Пазакласнае чытанне 2-4 класы

    Беларуская літаратура

    Пазакласнае чытанне 2-4 класы

    Выдавец: Юніпрэс
    Памер: 384с.
    Мінск 2016
    52.36 МБ

     

    Аўтаматычна згенераваная тэкставая версія, можа быць з памылкамі і не поўная.
    Вядома, што гэта — ... .
    I не Маша,
    I не Галя, А дзяўчына ў крыўдзе — За касу яе цягае Кожны, хто ні прыйдзе. Абмінаюць вельмі рэдка, Бо яна завецца ... .
    Гэта што за важны туз, Хвост зялёны, Чэпкі вус?
    47
    Усім вядомы Карапуз
    Пузан Пузанавіч ... .
    3 вусамі, А не стары. Зайздросныя вочы. За штонебудзь На двары Учапіцца хоча. Хопіць хітрасці На трох.
    Ну, на тое ж ён ... .
    ВІТАЛЬ ВОЛЬСКІ
    Вавёрка
    Увосень вавёркі кормяцца арэхамі і рыхтуюць сабе запасы на зіму. Арэхі і жалуды вавёрка хавае ў глыбокім дупле старога дрэва. Прынясе арэх ці жолуд і кіне ў дупло. Робіць яна кладоўкі і пад каранямі дрэў.
    У такіх кладоўках вавёрка трымае толькі добрыя арэхі. Яна ўмее адрозніваць арэх з добрым зернем пад шкарлупкай ад пустога ці чарвівага.
    48
    Вавёрка — дбайная і клапатлівая гаспадыня. На зіму яна нарыхтоўвае сабе запасы не толькі з арэхаў і жалудоў. Вавёрка збірае і грыбы.
    Вы ідзяце па лесе і раптам бачыце ў сябе над галавой апеньку на дрэве. А вось тырчыць недалёка ад яе на адзінокім голым сучку і другі грыбок!
    Якім чынам трапілі яны сюды? Грыбы ж на дрэве не растуць. Ды яшчэ так высока над зямлёй!
    Хто іх тут прымацаваў?
    Гэта работа вавёркі.
    Грыбы сохнуць на паветры і зімой спатрэбяцца гаспадыні.
    КЛАЎДЗІЯ КАЛІНА Кастрычнік
    Трэ Кастрычнік лён, аж кастрыца ляціць стаўбом. Спяшаецца ён да замаразкаў кужаль выткаць і вопратку сабе пашыць. Пачулі пра замаразкі павучкі і напалохаліся.
    — Ой, што нам рабіць? — пачалі бедаваць. — Змерзнем мы ў замаразкі, загінем без вопраткі.
    49
    I пайшлі павучкі да Кастрычніка, каб той навучыў іх ткаць кужаль.
    — Добра, навучу, — згадзіўся Кастрычнік і даў кожнаму павучочку льну па снапочку.
    — Першнаперш гэты лянок трэба вымачыць, потым высушыць, затым пацерці... — навучаў ён павучкоў, — далей трэба лянок вытрапаць і вычасаць, кудзелечку скласці і танюсенька спрасці. Нітачкі тыя ў аснову на кросенкі навіць. Нарэшце нітачку ў чаўнок — і тчыце сабе кужалёк!
    Падзякавалі павучкі Кастрычніку і ўзяліся за работу. Прадуць павучкі кужалёк, а што далей з ім рабіць, забыліся. Адны кажуць: «Трэба зноўку кужалёк мачыць!» Другія пярэчаць: «Трэба сушыць». Трэція крычаць: «Трэба часаць». А да ладу не могуць дайсці.
    Так кожненькі год і спрачаюцца паміж сабою павучкі. Напрадуць нітачак, цягнуць іх па зямлі і не ведаюць, што далей з імі рабіць. I ляціць
    50
    разам з маленькімі павучкамі над палямі беленькі кужалёк — бабіна лета.
    Паглядзіце ў кастрычніку на палі, лугі, лясы... Колькі таго серабрыстага кужалю павучкі напралі!
    ПРЫКАЗКІ I НАРОДНЫЯ ПРЫКМЕТЫ
    Увосень — работ восем.
    Увосень і верабей багаты.
    Багата вясна кветкамі, а восень палеткамі.
    Садок пасадзіў — добрую справу зрабіў.
    Журавы ляцяць высока — зіма яшчэ далёка.
    Вялікія мурашнікі ўвосень — на суровую зіму.
    Шмат жалудоў на дубах — на цёплую зіму.
    51
    Тэматыка чытання:
    ШТО Ў НАРОДЗЕ СКАЖУЦЬ — ЯК ВУЗЕЛ ЗВЯЖУЦЬ...
    Доўга скарб збіралі гэткі I матулі, I дзядулі, Каб яго пачулі дзеткі, Каб дарослыя пачулі.
    П. Макаль
    КАЛЫХАНКІ
    Люлілюлі
    Ой, люлілюлі, Ветры ў полі загулі. Ехаў каток ды па дровы, Загарэлася дуброва.
    Пайшоў каток ваду насіці, Стаў дубровачку тушыці.
    Ехаў каток ды па сена, Забалела калена.
    Трэба катка ў хату ўзяці, Каб пеў баінькі дзіцяці.
    Ой, люлілюлі, Ветры ў полі загулі.
    — 52 —
    Ходзіць сон каля акон
    Ходзіць сон каля акон, А дрымота каля плота.
    I пытае сон дрымоту:
    — Дзе мы будзем начаваць?
    — Дзе хацінка цяпленька, Дзе дзетачка маленька, А мы пойдзем начаваць I дзіцятку калыхаць.
    Люлі, люлі, ўсе паснулі...
    Люлі, люлі, ўсе паснулі, А сыночак (дачушка) спаць не хоча. Люлі, люлі, люлі. Люлі, люлі, люлі. Засынаюць кураняткі Пад крыламі сваёй маткі.
    Люлі, ЛЮЛІ, люлі. Люлі, ЛЮЛІ, ЛЮЛІ. Шэры коцік спіць у куце, I сабачка спіць у будзе.
    Люлі, люлі, люлі. Люлі, люлі, люлі. А па сенцах ходзіць бай — Спі, сыночак (дачушка), засынай! Люлі, люлі, люлі. Люлі, ЛЮЛІ, ЛЮЛІ.
    53
    ЗАБАЎЛЯНКІ
    Чыкі, чыкі, сарока
    (Той, хто забаўляе, бярэ ў сваю левую руку ручку дзіцяці і трымае яе далонькай уверх. Пальцам сваёй правай рукі стукае ў далоньку дзіцяці і расказвае забаўлянку.)
    Чыкі, чыкі, сарока Прыляцела здалёка, Села ў пана на таку, Меле крупы на муку. А пан кажа: «Засяку! Ў мяне шабля пры баку». «Хоць і шабля пры баку, Ад цябе я ўцяку!»
    (Пры апошніх словах дарослы лёгенька ўзмахвае рукамі дзіцяці і кажа:«Паляцела!»)
    Гопгоп, ігага...
    Гопгоп, ігага.
    На буланцы едзець Янка, Паўтараста рублёў санкі, Пяцьдзясят рублёў дуга, А кабылка паўрубля.
    Гопгоп, ігага!
    54
    Мышка, мышка, дзе была...
    — Мышка, мышка, дзе была?
    — Была ў пана караля.
    — Што рабіла? — Лыжкі мыла.
    — А што далі? — Кусок сала.
    — Дзе паклала? — Пад лаўкаю. — Чым накрыла? — Халяўкаю. — Дзе падзела? — Кошка з’ела.
    ЛІЧЫЛКІ
    ***
    Атыбаты, йшлі салдаты, Атыбаты, на базар.
    Атыбаты, што купілі?
    Атыбаты, самавар.
    Атыбаты, колькі стоіць?
    Атыбаты, тры рубля.
    Атыбаты, хто выходзіць?
    Атыбаты, гэта я.
    Раз, два, тры, чатыры, пяць — Я іду шукаць.
    Хто перада мной стаіць, Той у агні гарыць.
    Раз, два, тры —
    Гэта, верна, будзеш ты.
    55
    ЗАГАДКІ
    Без станка і без рук, а кросны тчэ.
    Маленькі шарык пад лаўкай шарыць, збірае крошкі, баіцца кошкі.
    Маленькія лапкі, на лапках царапкі, мякка ступае, мышак выглядае.	{шо%)
    Прыйшла чорная маці, усіх паклала спаці.
    Поле не змерана, авечкі не лічаны, пастух рагаты.
    {hvDdw ‘pidos ‘пдэн)
    Два браты глядзяцца ў ваду, а ніколі не сыдуцца.	(i2vda^)
    Стукае, грукае, а нідзе яго не відаць.	(wodj)
    Я засцілаю дол ігліцай, спрадвеку слаўлюся жывіцай.	(vhdvj)
    Стаяць слупы бялёныя, на іх шапкі зялёныя.	(i^sod^q)
    Адзін лье, другі п’е, трэці расце. (ndvdui	‘жджо^
    56
    Белячоктаўсцячок пад кустом лёг на бачок.	(Mwndng)
    На агні не гарыць, у вадзе не тоне.
    Ляцяць птушкі без крыл, на дрэвы садзяцца без ног. (/лмўчжкнэ)
    Без голасу, а вые, без рук, а абрусы сцеле.
    Цякло, цякло і лягло пад шкло.
    {lACVQdv gnu niind)
    Вясна прыгрэе, шубу надзене; зіма наступае, шубу скідае.
    (ndedg 9V9dhDigf)
    Сядзіць пані ў жупане, хто жупан здзірае, той слёзы пралівае. (тгіідіч'п)
    Лата на лаце і шва не відаці.
    (muDfhinyi)
    Скрыначка на тры вуглы, поўныя мукі.	(mrhedj)
    Сама пані ў каморы, а яе косы на
    двары.	(v9Mdoj\[)
    Малы малышак упаў з вышак, не так забіўся, як шапкі пазбыўся. (еагож)
    57
    Без языка жыве, не есць, не п’е, а гаворыць.	(awgvd)
    He доктар, а дрэвы лечыць.
    He агонь, а пячэцца. (nmundyi)
    ПРЫКАЗКІ I ПРЫМАЎКІ
    He той друг, хто мёдам мажа, а той, хто праўду кажа.
    Кожнаму мілая хатка, дзе радзіла яго матка.
    Хто за Радзіму гарой, той сапраўдны герой.
    Няма смачнейшай вадзіцы, як з роднай крыніцы.
    У сваім краі, як у раі.
    Для ўсякай птушкі сваё гняздо міла.
    Чалавек без працы, што птушка без крылаў.
    Кожная сасна свайму бору песню спявае.
    Адным пальцам і гузік цяжка зашпіліць.
    58
    Сёння зробіш — заўтра як знойдзеш.
    Узяўся за гуж — не кажы, што не дуж.
    Рэшатам вады не наносіш.
    Хто позна ўстае, той хлеба не мае.
    Ляжачага хлеба нідзе няма.
    Гультай за работу — мазоль за РУку.
    Ранняя птушка дзюбку цярэбіць, а позняя — вочкі працірае.
    Ласкавае слоўка, як сонейка, грэе.
    Птушцы воля — чалавеку мір.
    Добрая слава даражэйшая за багацце.
    Ласкавае слова — што дзень ясны.
    Добрае жалеза не ржавее, добры чалавек не забываецца.
    Пры сонейку цёпла, пры мамачцы добра.
    У няўмечкі не баляць ні ручкі, ні плечкі.
    59
    Колас, што зярнят не мае, угору лоб задзірае.
    Чалавек без сяброў — што дрэва без каранёў.
    Чалавек без друга — што яда без солі.
    Трашчыць сарока — чуваць далёка.
    Старога паважай, малога павучай.
    Хто многа абяцае — рэдка слова трымае.
    Хто баіцца, таму ў вачах дваіцца.
    Баязліваму і свой цень страшны.
    Кіем галавы не дастанеш.
    Меней гавары, болей рабі. У чужых руках пірог вялікі.
    КАЗКІ
    Зайкава хатка
    Жылібылі ў лесе лісічка і зайчык.
    Жылі яны непадалёку адзін ад другога. Прыйшла восень. Холадна
    60
    стала ў лесе. Надумаліся яны хаткі на зіму пабудаваць. Лісічка збудавала сабе хатку з трускусняжку, а зайчык з трускупяску. Перазімавалі яны ў новых хатках. Настала вясна, прыгрэла сонца. Лісічкіна хатка растала, а зайкава стаіць, як стаяла. Прыйшла лісіца ў зайкаву хатку, выгнала зайку, а сама ў яго хатцы засталася. Пайшоў зайка са свайго двара, сеў пад бярозкаю ды плача. Ідзе воўк. Бачыць — зайка плача.
    — Чаго ты, зайка, плачаш? — пытае воўк.
    — Як жа мне, зайку, не плакаць? Жылі мы з лісічкаю блізка адзін каля аднаго. Пабудавалі мы сабе хаты: я з трускупяску, а яна з трускусняжку. Настала вясна. Яе хатка растала, а мая стаіць, як стаяла. Прыйшла лісічка, выгнала мяне з мае хаткі і сама ў ёй жыць засталася. Дык вось я сяджу ды плачу.
    — He плач, зайка. Пойдзем, я Ta66 памагу, праганю лісічку з твае хаты.
    61
    Пайшлі яны. Прыйшлі. Воўк стаў на парозе зайкавай хаткі і крычыць на лісічку:
    — Чаго залезла ў чужую хату? Злазь, ліса, з печы, a то скіну, паб’ю табе плечы.
    He спалохалася лісічка, адказвае воўку:
    — Ой, воўк, сцеражыся: мой хвост, як дубец, — як дам табе, дык будзе канец.
    Перапалохаўся воўк ды наўцёкі, і зайку аднаго пакінуў. Сеў зноў зайка пад бярозкай ды горка плача. Ідзе праз лес мядзведзь. Бачыць — зайчык сядзіць пад бярозай і плача.
    — Чаго, зайка, плачаш? — пытае мядзведзь.
    — Як жа мне, зайку, не плакаць? Жылі мы з лісічкаю блізка адзін каля аднаго. Пабудавалі мы сабе хаты: я — з трускупяску, а яна — з трускусняжку. Настала вясна. Яе хатка растала, а мая стаіць, як стаяла. Прыйшла лісічка, выгнала мяне з мае хаткі і сама там жыць засталася. Дык вось я сяджу ды плачу.
    62
    — He плач, зайка: пойдзем, я Ta66 памагу, праганю лісічку з твае хаты.
    Пайшлі яны. Прыйшлі. Мядзведзь стаў на парозе зайкавай хаткі і крычыць на лісічку:
    — Нашто адабрала ў зайкі хатку? Злазь, ліса, з печы, a то скіну, паб’ю табе плечы.
    He спалохалася лісічка, адказвае мядзведзю:
    — Ой, мядзведзь, сцеражыся: мой хвост, як дубец, — як дам, дык будзе табе канец.
    Спалохаўся мядзведзь ды наўцёкі, і зайку аднаго пакінуў. Зноў пайшоў зайка са свайго двара, сеў пад бярозкаю ды горка плача. Аж бачыць — ідзе праз лес пеўнік. Угледзеў зайчыка, падышоў і пытае:
    — Чаго, зайка, плачаш?
    — Ды як жа мне, зайку, не плакаць? Жылі мы з лісічкаю блізка адзін каля аднаго. Пабудавалі мы сабе хаты: я — з трускупяску, а яна — з трускусняжку. Настала вясна. Яе