Беларуская народная інструментальная музыка
Фоназапісы, натацыя, рэд. і сістэматызацыя найгрышаў, уступ. арт. і навук. камент.
Выдавец: Навука і тэхніка
Памер: 655с.
Мінск 1989
Па словах пастуха, «калі карова згубіцца, так ёй даюць сігнал на трубе».
19. Дадому
Зап. у 1980 г. у в. Новая Ніва Чэрвеньскага р. Мінскай вобл. ад М. П. Ладуцькі, 1931 г. н.
20. Раніцай
Зап. у 1980 г. у в. Красіна Чэрвеньскага р. Мінскай вобл. ад Ф. А. Наркевіча, 1914 г. н.
Як эаўважыў пастух, «такія сігналы падаваліся на ражку, вырабленым з рогу жывёлы».
21. Як выгавяюць кароў ва пашу
Зап. у 1972 г. у г. Чэрвені Мінскай вобл. ад I. I. Лычкоўскага, 1902 г. н., вядомага майстра народных музычных інструментаў і выканаўцы на іх. Па ўспамінах музыканта, для падачы пастухоўскіх сігналаў выкарыстоўвалі не толькі трубу, але і жалейку з раструбам (фатаграфіі майстра і зробленага ім інструмента эмешчаны ў кн.: Назвна Н. Д. Белорусскве народные музыкальные внструменты. Мннск, 1979. С. 98. Рвс. 44, 45).
22. Як завуць кароў
Зап. у 1975 г. у в. Будкі Нараўлянскага р. Гомельскай вобл. ад В. Н. Кісліцкага, 1918 г. н.
23. Як выганяюпь кароў у поле
Зап. у 1985 г. у в. Іванкаўшчына Мазырскага р. Гомельскай вобл. ад Н. Ф. Мішоты, 1914 г. н.
24. Як пасуць кароў
Зап. у 1985 г. у в. Іванкаўшчына Мазырскага р. Гомельскай вобл. ад Н. Ф. Мішоты, 1914 г. н.
У рог трубяць не толькі ў полі, але і на вуліцы, як гоняць кароў, і ў лесе, як згубіцца жывёла.
25. Зоў сабак
Зап. у 1982 г. у в. Ужанец Калінкавіцкага р. Гомельскай вобл. ад К. Е. Савянка, 1928 г. н.
Трубіў у рог, да прамавугольнага муштука якога тонкая гума прывязана такім чынам, што паміж адным яе краем і доўгім бокам муштука застаецца шчылінка. Рог з язычком падобнага тыпу на тэрыторыі Беларусі зафіксаваны ўпершыню. *
26. Як людзей сабіраюпь
Зап. у 1979 г. у в. Жыровічы Слонімскага р. Гродзенскай вобл. ад Е. I. Максімчук, 1911 г. н.
Гэтым сігналам склікаюць на сход, абвяшчаюць перапынак у працы.
27. Сігнал трывогі
Зап. у 1979 г. у в. Жыровічы Слонімскага р. Гродзенскай вобл. ад Е. I. Максімчук, 1911 г. н.
ГУКАВЫЯУЛЕНЧЫЯ НАЙГРЫШЫ
28. Як пастухі трубілі ва пасьбе
Зап. у 1984 г. у г. Чашнікі Віцебскай вобл. ад В. М. Царонка, 1906 г. н.
Імітацыя пастухоўскага сігналу, які звычайна выконваўся на трубе. Узнаўляючы тыпова сігнальныя інтанацыі, скрыпач карыстаецца прыёмамі выкладання і аздаблення мелодыі, характэрнымі для яго выканальніцкага стылю ўвогуле.
29. Як дамоў гоняпь
Зап. у 1984 г. у г. Чашнікі Віцебскай вобл. ад В. М. Царонка, 1906 г. н.
30. Як трубілі пастухі
Зап. у 1977 г. у в. Рагі Слаўгарадскага р. Магілёўскай вобл. ад М. С. Шлапакова, 1924 г. н.
31. Раніцай («Лізавета, йдзі сюды!»)
Зап. у 1981 г. у в. Забалацце Мазырскага р. Гомельскай вобл. ад I. Б. Каламара, 1918 г. н.
Імітацыя сігнальнага найгрышу, які I. Б. Калаяар, будучы пастухом, выконваў на розе.
32. За вуліпай
Зап. у 1981 г. у в. Забалацце Мазырскага р. Гояельскай вобл. ад I. Б. Каламара, 1918 г. н.
33. Як адстане жывёла
Зап. у 1981 г. у в. Забалацце Мазырскага р. Гомельскай вобл. ад I. Б. Каламара, 1918 г. н.
34. Калі жывёлу выганяюпь
Зап. у 1977 г. у в. Лясані Чэрыкаўскага р. Магілёўскай вобл. ад Г. Н. Маэікава, 1906 г. н.
35. Як моняць кароў
Зап. у 1977 г. у в. Лясані Чарыкаўскага р. Магілёўскай вобл. ад Г. Н. Мазікава, 1906 г. н.
36. Як трубілі на розе
Зап. у 1985 г. у в. Іванкаўшчына Мазырскага р. Гомельскай вобл. ад Н. Ф. Мішоты, 1914 г. н.
Іграючы на дудцы, пастух узнаўляе важнейшыя рысы мясцовых рагавых сігналаў — імправізацыйнасць іх стылю, паступеннасць руху і папевачнасць будовы мелодыі, але ўпрыгожвае яе мелізматыкай, выкарыстоўваючы выразныя магчымасці другога інструмента.
37. Імітадыя гучання ліры
Зап. у 1976 г. у г. Мінску ад народнага паэта Беларусі і «прыроднага музыкі» А. Г. Русака, 1904 г. н. (нарадзіўся ў в. Малінаўка Капыльскага р. Мінскай вобл.).
Скрыпач перадае характэрнае для ліры правядзенне мелодыі на фоне бурдона.
38. Як галосяць матка і дачка на вяселлі
Зап. у 1984 г. у в. Гуркі Гарадоцкага р. Віцебскай вобл. ад В. А. Груздова, 1908 г. н.
39. Цялушачка
Зап. у 1975 г. у г. Чэрвені Мінскай вобл. ад I. I. Лычкоўскага, 1902 г. н.
40. Цялушачка
Зап. у 1977 г. у в. Цітва Пухавіцкага р. Мінскай вобл. ад С. I. Стральцова, 1909 г. н.
41. Цялушачка
Зап. у 1973 г. у в. Кашаны Крычаўскага р. Магілёўскай вобл. ад Ц. Ф. Краўцова, 1915 г. н. (расказ) і П. Л. Тупіцына, 1918 г. н.
42. Цялушка
Зап. у 1977 г. у в. Палуж 1 Краснапольскага р. Магілёўскай вобл. ад М. С. Каплунова, 1906 г. н.
43. Пра валоў
Зап. у 1982 г. у в. Ячнае Калінкавіцкага р. Гомельскай вобл. ад Ц. П. Канаша, 1910 г. н.
44. Цялушачка
Зап. у 1984 г. у в. Аброва Івацэвіцкага р. Брэсцкай вобл. ад М. С. Тысевіча, 1920 г. н.
Музыкант заўважыў, што «гэта музыка пра тое, як стары згубіў цялушку і шукаў яе».
45. Як пастух пагубіў карову
Зап. у 1976 г. у в. Ботава Пінскага р. Брэсцкай вобл. ад А. Я. Нарывончыка, 1912 г. н.
Па словах выканаўцы, у музыцы расказваецца, як пастух згубіў карову, шукаў яе, а як знайшоў, так скакаў, прыпяваючы: «Дзякуй богу, што кароўку знайшоў!»
46. Як сын згубіў карову
Зап. у 1976 г. у в. Дубенец Столінскага р. Брэсцкай вобл. ад Я. Р. Валадкевіча, 1930 г. н.
47. На птушыным двары
Зап. у 1976 г. у г. Драгічыне Брэсцкай вобл. ад М. П. Лінкевіча, 1904 г. н.
48. Як крычыпь певень і кудахчуць куры
Зап. у 1976 г. у г. Мінску ад народнага паэта БССР і скрыпача А. Г. Русака, 1904 г. н.
49. Як вецер у полі гуляе
Зап. у 1977 г. у г. Мінску ад П. Д. Жаканава, 1927 г. н. (нарадзіўся ў в. Вярбоўка Чавускага р. Магілёўскай вобл.).
У гэтай мастацка яркай п'есе скрыпач для перадачы «гульні» ветру выкарыстаў цікавы прыём — імклівае «вярчэнне» папеўкі на фоне квінтавага бурдону, які гучыць амаль бесперапынна.
ПЕСЕННЫЯ НАЙГРЫШЫ
А БР А Д A В А П Р Ы М ЕР KA В AH Ы Я НАПГРЫШЫ КА ЛЯНДА РНА -ЗЕМЛЯРОБЧЫЯ
50. Каляда жаночая
Зап. у 1982 г. у в. Глушкавічы Лельчыцкага р. Гомельскай вобл. ад Г. М. Шкадун, 1938 г. н. і М. А. Шкадуна, 1915 г. н.
Гэту калядку жанчыны спяваюць традыцыйна ў суправаджэнні скрыпкі ў час рытуальнага абходу двароў. Пры інтанацыйна-меладычным і рытмічным адзінстве вакальнай і інструментальнай партый уражвае іх яркая тэмбрава-рэгістравая кантрастнасць.
51. Каляда мужчынская
Зап. у 1982 г. у в. Глушкавічы Лельчыцкага р. Гомельскай вобл. ад М. А. Шкадуна, 1915 г. н.
Гэту каляду спяваюць пад скрыпку 10—15 мужчын, ходзячы са эвяздой і званком па вёсцы.
52. Каляда
Зап. у 1979 г. у в. Барсукі Магілёўскага р. Магілёўскай вобл. ад М. С. Храптовіча, 1897 г. н.
Інструментальная версія каляднага напеву абходнага прызначэння. Маючы агульную з песенным прататыпам ладава-меладычную аснову, найгрыш характарызуецца большай рытмічнай узорыстасцю і арнаментальнасцю меладычнай лініі.
53. Каза
Зап. у 1982 г. у в. Ячнае Калінкавіцкага р. Гомельскай вобл. ад Ц. П. Канаша, 1910 г. н.
У час абрадавага ваджэння «казы» найгрыш гучыць адначасова з песняй. Публікуемыя ўзоры паказваюць непасрэднае ўзнікненне танцавальнай музыкі ў калядным ігравым абрадзе ў цеснай сувязі з песняй і пантамімай.
54. Каза
Зап. у 1982 г. у в. Карчаватка Жыткавіцкага р. Гомельскай вобл. ад М. С. Глушаня, 1924 г. н.
Выкарыстоўваючы прыём хуткага чаргавання штрыхоў, выканаўца добра перадае ігравы характар найгрышу, заснаванага на паўторнасці аднаго меладычнага звароту.
55. Цярэшка
Зап. у 1971 г. у в. Празарокі Глыбоцкага р. Віцебскай вобл. ад A. А. Аксяновіча, 1905 г. н.
Іграюць на каляды, калі жэняць Цярэшку.
56. Цярэшка
Зап. у 1971 г. у в. Верацеі Глыбоцкага р. Віцебскай вобл. ад К. У. Вершылоўскага, 1892 г. н.
57. Цярэшка
Зап. у 1973 г. у в. Будачы Докшыцкага р. Віцебскай вобл. ад М. Ц. Тарана, 1900 г. н.
58. Цярэшка
Зап. у 1985 г. у в. Макараўшчына Лепельскага р. Віцебскай вобл. ад П. В. Ханяка, 1910 г. н.
59. Цярэшка
Зап. у 1985 г. у в. Вострава Лепельскага р. Віцебскай вобл. ад A. В. Ганчаронка, 1906 г. н.
60. Цярэшка
Зап. у 1984 г. у г. Чашнікі Віцебскай вобл. ад В. М. Царонка, 1906 г. н.
61. Валачобная
Зап. у 1985 г. у в. Копцевічы Чашніцкага р. Віцебскай вобл. ад I. В. Мадрыда, 1912 г. н.
У данай мясцовасці валачобныя песні спяваюць пад скрыпку або гармонік.
62. Валачобная
Зап. у 1985 г. у в. Свядзіца Лепельскага р. Віцебскай вобл. ад М. У. Шалкоўскага, 1905 г. н.
63. Валачобная
Зап. у 1974 г. у в. Гуркі Гарадоцкага р. Віцебскай вобл. ад В. А. Груэдова, 1908 г. н.
64. Валачобная
Зап. у 1972 г. у в. Валынцы Верхнядзвінскага р. Віцебскай вобл. ад Ф. У. Руслевіча, 1926 г. н.
65. Валачобная
Зап. у 1980 г. у в. Высокая Гара Бярэзінскага р. Мінскай вобл. ад У. I. Ладуцькі, 1912 г. н.
66. Валачобная
Зап. у 1979 г. у в. Слабодка Шклоўскага р. Магілёўскай вобл. ад М. I. Печанькова, 1923 г. н.
Па сведчанню музыканта, у іх мясцовасці валачобныя песні здаўна спявалі пад балалайку.
67. Валачобная
Зап. у 1979 г. у в. Барсукі Магілёўскага р. Магілёўскай вобл. ад М. С. Храптовіча, 1897 г. н.
У найгрышы асобныя меладычныя звароты песні зазнаюць ладавыя і рытмічныя змены, аздабляюцца мелізматыкай.
68. Маслевіда
Зап. у 1985 г. у в. Свядзіца Лепельскага р. Віцебскай вобл. ад С. А. Шалкоўскай, 1905 г. н. (песня) і М. У. Шалкоўскага, 1905 г. н. (найгрыш).
69. Вясна
Зап. у 1976 г. у в. Суткі Драгічынскага р. Брэсцкай вобл. ад Д. М. Сідорчыка, 1900 г. н.
Песню, мелодыю якой скрыпач паўтарае амаль «даслоўна», дзяўчаты спявалі ранняй вясной.
70. Вясва
Зап. у 1972 г. у в. Празарокі Глыбоцкага р. Віцебскай вобл. ад A. А. Аксяновіча, 1905 г. н.
71. Вясва
Зап. у 1977 г. у г. п. Лельчыцы Гомельскай вобл. ад Я. С. Маркевіча, 1910 г. н.
Інструментальная версія карагоднай песні, вызначанай музыкантам, як «Вясна».
72. Карагодвая
Зап. у 1973 г. у г. Мсціславе Магілёўскай вобл. ад Б. А. Дзмітрыева, 1923 г. н.
Інструментальная версія карагоднай песні «Пасеялі дзеўкі лён», якую выконвалі вясной.
73. Тровца
Зап. у 1976 г. у в. Ботава Пінскага р. Брэсцкай вобл. ад A. А. Харушкі, 1903 г. н.
74. Тровца
Зап. у 1976 г. у в. Ботава Пінскага р. Брэсцкай вобл. ад А. Я. Нарывончыка, 1912 г. н.
Інструментальная версія лакальнага тыпавога напеву.
75. Тройца *
Зап. у 1976 г. у в. Купяцічы Пінскага р. Брэсцкай вобл. ад I. К. Пекуна, 1917 г. н.
76. Тройца
Зап. у 1976 г. у в. Махро Іванаўскага р. Брэсцкай вобл. ад Н. Я. Пятрыніча, 1906 г. н.
КНІГІ ОНЛАЙН
