Беларуская вёска ў міжваенны час: шляхі і формы савецкай мадэрнізацыі (1921-1939)
Выдавец: Выдавецтва БДУ
Памер: 240с.
Мінск 2014
Такім чынам, мадэрнізацыя аграрнай сферы вытворчасці перадвызначала ўскладненне сацыяльнай структуры грамадства, якая выявілася ўжо з пачаткам суцэльнай калектывізацыі вёскі.
БІБАІЯГРАФІЧНЫЯ СПАСЫЛКІ
1. БородкйнЛ. Н., МаксймовС. В. Крестьянскне мнграцнм в Росснп н вСССР в первой четвертн XX века (мпкроаналнз структуры мнграцнонных потоков) // Отеч. нсторня. 1993. № 5. С. 127.
2. Утгоф В. С. Белорусскне беженцы Первой мнровой войны в 1914—1922 гг.: автореф. днс. ... канд. нст. наук : 07.00.02 ; Рос. акал. наук, С.-Петерб. нн-т нсторнм. СПб., 2003. 23 с.
3. Саматыя В. Р. Проблема беженцев в Беларусн в годы Первой мнровой войны // Белорус. журн. междунар. права н междунар. отношеннй. 2003. № 2. http://evolutio.info/content/view/631/54/
4. Круталевйч В. А. Алмпнпстратнвно-террнторнальное устройство БССР. Мннск: Наука н техннка, 1966. 133 с.
5. Адмпннстратпвные делення СССР по данным к 15 мая 1923 года / РСФСР. Народный комнссармат внутренннх дел. Стат. отд. М.: Нзд-во НКВД, 1923. XI. 1.60 c.
6. Обшее положенне о городскнх н сельскнх поселеннях н поселках. Постановленне ВЦІ4К н СНК РСФСР от 15 сентября 1924 г. //СУ РСФСР. 1924. № 73. Ст. 726.
7. Елйзаров С. А. Формнрованне н функцноннрованне снстемы адмнннстратнвно-террнторнального деленпя БССР (1919—1991 гг.). Гомель : ГГТУ нм. П. О. Сухого, 2009. 222 с.
8. Всесоюзная перепмсь населення 1926 года. Мнструкцня по переппсн населення Белорусской ССР от 17 декабря 1926 года / СССР, БССР, ЦСУ. Ммнск : Профтехшкола, 11926?]. 15 [1] с.
9. Предварнтельные нтогн Всесоюзной перепнсн населення в БССР 17-го декабря 1926 года. Мннск : Мзд. ЦСУ БССР, 1927 (1-я гостнп. «БГН»),
10. Праферансаў. Стэнаграмадакладакіраўніка ЦСУ БССРтав. Праферансаванапасяджэнні СНК БССР 21 лістап. 1928 г. па пытанні аб выніках дэмаграфічнага перапісу 1926 г. Мінск : Выд. Кіраўн. спраў СНК : Выд. Эканам. Нарады БССР, 1928.
11. Всесоюзная перепнсь населення 17 декабря 1926 г. : крат. сводкн / Центр. стат. упр. СССР, Отд. перепнсн. М. : ЦСУ СССР, 1927. Вып. 5 : Возраст н грамотность, Европейская часть РСФСР, Белорусская ССР. 1928.
12. Всесоюзная перепнсь насслення 1926 года — Recensement de la population de Г U. R. S. S. / Центр. стат. упр. CCCP, Отд. перепнсн. М.: ЦСУ СССР, 1928. Частьтекста параллельно на русском н французском. Т. 10: Белорусская Советская Соцналмстнческая Республнка. Народность, родной язык, возраст, грамотность. 1928. VI. [1] л.
13. Всесоюзная перепнсь населенмя 1926 года — Recensement de la population de Г U. R. S. S. / Центр. стат. упр. CCCP, Отд. перепнсн. М.: ЦСУ СССР, 1928. Частьтекста параллельно на русском н французском. Т. 44 : Белорусская Советская Соцналнстнческая Республнка. Семейное состоянне, место рождення й продолжнтельность прожнвання, увечные н пснхнческне больные. 1929. 161. 203 с.
14. Естественное двнженне населення Союза ССР в 1926 г. Центр. стат. упр. СССР. Секторсоцмальной статнстнкн. Секцпя статнстпкн соцнального состава н двнженне населення. Т. 1. Вып. 2. М.. 1929. 179 с.
15. Сольц А. Аборт н алнменты // Труд. 1937. 27 апр. № 97.
16. Семашко Н. Какой замечательный закон! (Котмене абортов вСССР) // Медмцннскнй работннк. 1937. 16 нюля.
17. Голотйк С. Н., Мйнаев В. В. Населенне н власть: очеркн демографнческой нсторнн СССР 1930-хгодов. М„ 2004.
18. Гернет М.Н. Самоубнйства в 1925 й 1926 гг. [Электронный ресурс] // Самоубнйства в СССР в 1925 н 1926 гг. М.: ЦСУ, 1929. 57с. URL: http://demoscope.ru/weekly/knigi/polka/gold_fund07.html (дата обрашення: 14.11.2013).
19. Перспектнвный план развнтмя сельского н лесного хозяйства БССР на 1925/26-1929/30 г. (Утвержден Правнтельством). Мннск : Наркомзем БССР, 1927. 945 с.
20. Поляков Ю.А., Жйромская В. Б., Кйселев Н. Н. Полвека молчання: Всесоюзная перепнсь населення 1937 г. // Соцмол. нсследовання. 1990. № 6—8; Нтога перепмсн населенмя 1937 г. // Вестн. статнстнкн. 1990. № 7.
21. Всесоюзная переппсь населенпя 1937 г. : краткне нтогн. М. : Нн-т нсторнн CCCP AH СССР, 1991. 239 с. (Сб.док.).
22. Всесоюзная перепнсь населення 1939 года : основные шогн / Рос. АН, Науч. совет по нст. демографнн н нст. географнн, Нн-т рос. нсторян, Упр. статнстнкп населенпя Госкомстата ; сост.: Ю. А. Поляков |н др. 1 ; авт. коммент.: Н. А. Араловец [н др.]. М.: Наука, 1992. 256 с.
23. Помесячные данные о рождаемостн н смертностн населення РСФСР, УССР н БССР за 1932, 1933,1934 гг [Электронныйресурс]. URL: http://istmat.info/node/18141/(датаобрашення: 21.10.2013.).
24. Докладная запнска т. Гйкало о волненнях в гор. Борнсове в связн с уменьшеннем норм выдачн хлеба н снятнем частн населення co снабженпя // Голод в СССР. 1929—1934: в 3 т. М.: МФД, 2011. Т. 1 : 1929 — нюль 1932. Кн. 2. 560 с. (Россня. XX век. Документы).
25. Попов В. П. Паспортная снстема в СССР (1932-1976 гг.)// Соцнолог. нсслед. 1995. № 8. С. 3— 14, №9. С. 3-13.
26. Трагеднясоветскойдеревнн. Коллектнвнзацня н раскулачнванне. 1927-1939 : в 5 т. / под ред. В. Даннлова [ндр.] ; отв. ред. Н. РІвнййкнй ; сост. : Н. Мвнмцклй [н др.]. М. : РОССПЭН, 2000. Т. 2 : Ноябрь 1929 — декабрь 1930. 927 с.
27. Трагедня советской деревнн. Коллектнвнзацмя н раскулачнванне. 1927—1939 : в 5т./подред. В. Даннлова [н др.J ; отв. ред. Ю. Мошков ; сост. : В. Даннлов, Ю. Мошков [н др.]. М. : РОССПЭН, 2002. Т. 4: 1934-1936. 1056 c.
28. Жйромская В. Б., Кйселев Н Н., Поляков Ю. А. Полвека под грнфом «секретно». Всесоюзная перепнсь населення 1937 г. М. : Наука. 1996. 152 с.
29. Жйромская В. Б. Всесоюзная перепнсь населсння 1939 г. в нсторнографпм: оценка достоверностн // Россня в XX в.: судьбы нсторнческой наукн. М., 1996. С. 469—477.
30. Борйсов А. Б. Большой экономнческнй словарь. М.: Кнпжный мнр. 2003. 895 с.
31. Довнар-Запольскйй М. В. Нсследованпя н статьн. Т. 1 : Этнографня н соцнологня, обычное право, статастнка, белорусская пнсьменность ІЭлектронный ресурс]. Кнев, 1909. Электронная коллекцня «Россня н Беларусь: этнокультурный дналог». С. 14. U RL: http: //books, google, com (дата обрашення: 10.09.2013).
32. Доклады, обзоры, справкн, ннформацмн о состояннн партлйно-массовой н культурно-просветнтельной работы в совхозах м колхозах БССР // НАРБ. Ф. 4п. Bon. 1. Спр. 4215.
33. Прышчэпаў Зьм. Дыферэнцыяцыя беларускай вёскі // Савецкае будаўніцтва. № 11. С. 13—25.
34. Стрельцов М. Е. Соцнальные группы в крестьянстве Белорусснн к концу восстановлтельного пернода : докл. конф. секцнй Научного совета по проблеме «йсторнн БССР». Мннск, 1969. 572 с.
35. СЗ СССР. 1928. № 24. Ст. 212; СЗ СССР. 1929. № 34. Ст. 301; СЗ СССР. 1933. № 32. Ст. 1886; СЗ СССР. 1933. № 32. Ст. 1886.
36. СЗ СССР. 1928. № 24. С. 212; СЗ СССР. 1929. № 12. С. 103; СЗ СССР. 1930. № 37. Ст. 399.
37. СЗ СССР. 1934. № 40. Ст. 321, № 48. Ст. 370, № 49. Ст. 380.
38. Зеленйн Н. Е. Коллектнвлзацня н едннолнчнлк (1933-й — первая половнна 1935 г.) // Отеч. нстормя. 1993. № 3. С. 35—55.
39. Мазур Л. М. Зажнточное н колхозное крестьянство: парадоксы соцнально-экономнческой днфференцнацнн (по матерналам Среднего Урала 1950—1960-х гг.) // Зажнточное крестьянство Росснн в лсторнческой ретроспектмве : матерналы XXVII сесснн Снмпознума по аграрной нсторнн Восточной Европы. Вологда : ВГПУ, нзд-во «Русь», 2001. 432 с.
40. Доклад комнсснн ЦК КП(б)Б, выехавшей в Полоцкнй район по проверке правнльного нсключення колхозннков нз колхоза // НАРБ. Ф. 4п. Воп. 3. Спр. 60.
41. Безнйн М. А.. Дймонй Т. М. Соцнальные классы в росснйской колхозно-совхозной деревне 19301980-х гг. Ц Соцнс. 2011. № 11.
42. Безнйн М. А.. Дймонй Т. М. йнтеллектуалы в сельском хозяйстве Росснн 1930— 1980-х гг. // Ярослав. пед. вестн. 2013. № 1. Т. I: Гуманнт. наукл. С. 29—41.
43. Постановленне CTO СССР от 21 сентября 1933 г. № 827 [Электронный pecypc], URL: www.cawmix.ru/SSSR/15555 (дата обрашення: 10.12.2013).
44. Безнйн М.А.,Дймонй Т. М. Становленне«зарплатного»способаэксплуатацннтрудавросснйской деревне 1930—1980-х гг. // Проблемы развнтня террнторнн. 2013. № 4 (66). С. 102—109.
45. Зажнточное крестьянство Росснн в лсторнческой ретроспектнве : матерналы XXVII сссснн Снмпознума по аграрной нсторнн Восточной Европы. Вологда : ВГПУ, нзд-во «Русь», 2001. 432 с.
3.2. ФОРМЫ ВЯСКОВЫХ ПАСЕАІШЧАў I ЗЕМАЕКАРЫСТАННЯ. ТРАНСФАРМАЦЫЯ ТРАДЫЦЫЙНЫХ СЯАЯНСКІХ ІНСТЫТуТАў
Напрыканцы другога дзесяцігоддзя XX ст. на тэрыторыі былой Расійскай імперыі адбыліся падзеі, якія пераўтварыліземлеўладальнікаўу землекарыстальнікаў. Згодна з энцыклапедычным слоўнікам Бракгаўза і Ефрона «землекарыстанне — карыстанне зямлёю ваўстаноўленым звычаем ці законам парадку, а землекарыстальнік — юрыдычная ці фізічная асоба, якая атрымала зямлю ў бестэрміновае, доўгатэрміновае ці часовае карыстанне» [ 1, с. 426—438]. Важнейшае месца ў гэтым працэсе мае Дэкрэт II Усерасійскага з’езда Саветаў аб зямлі, прыняты 26 кастрычніка (8 лістапада) 1917 г. «Асноўным стрыжнем кастрычніцкага перавароту з’яўляецца зямельны голад сялянства», — пісаў у 1925 г. Антон Міхайлавіч Бальшакоў [2, с. 8].
Агульнавядомы факт, што балыпавікі перахапілі ініцыятыву ў эсэраў і прапанавалі іх праект (складзены на аснове 242 мясцовых сялянскіх наказаў, які быў апублікаваны да прыходу бальшавікоў да ўлады — у газеце «Нзвестня» № 88, 19жніўня 1917 г.). Важнаўсёжнагадацьнекалькіпалажэнняўгэтагадакумента. Па-першае, адмянялася права прыватнай уласнасці на зямлю, зямля абвяшчалася «ўсенародным здабыткам». У большасці пунктаў пазначаюцца толькі два суб’ек-
ты ўласнасці — «абшчына» і «дзяржава». Права карыстання зямлёю атрымоўвалі ўсе грамадзяне, якія жадалі апрацоўваць яе сваімі сіламі, права прыватнай уласнасці адмянялася. Пры гэтым сядзібная зямля захоўвалася ва ўласнасці селяніна. Наёмная праца забаранялася, калі абшчыннік працягла хварэў, то абшчына дапамагала яму апрацоўваць зямлю. Землекарыстанне прапаноўвалася ўраўняльнае, абмяжоўваліся, але ўсё ж захоўваліся перадзелы. На той час мала хто звярнуў увагу на загадкавы пяты пункт дакумента, які ў супярэчнасць іншым дэклараваў што землі бяднейшага сялянства і шэраговых казакаў не канфіскуюцца [3, с. 17].
Пакідаючы па-за разглядам зямельную палітыку савецкай улады на працягу 1918—1920 тт., падкрэслім, што бальшавікі напачатку ўсё ж рухаліся ў фарватары сялянскіх патрабаванняў. Пазней У. I. Ленін сцвярджаў, што такім чынам «мы стварылі зямельны лад, найболып спрыяльны ў сэнсе пераходу да сацыялізму» [4, с. 326]. Між тым гэта было, па сутнасці, вяртанне абшчыны. Дык ці меў рацыю М. А. Бярдзяеў, калі сцвярджаў што «бальшавікі не накіроўвалі рэвалюцыю, а былі толькі яе паслухмяным сродкам»? [5] Да лета 1918 г., а ў шэрагу выпадкаў і пазней значны ўплыў на палітыку ў дачыненні вёскі мелі левыя эсэры. Вядома, што пасля Уладзіміра Паўлавіча Мілюціна на пачатку снежня 1917 г. народным камісарам земляробства РСФСР быў прызначаны левы эсэр Андрэй Лукіч Калягаеў. На месцах уплыў партыі эсэраў быў яшчэ больш істотным. 1. А. Кірылаў сведчыў, што ў гэты перыяд сельская грамада нярэдка праводзіла праз зямельныя аддзелы рашэнні аб тым, што «ўсе хутары і адрубы як на надзельнай, так і купленай зямлі пераходзяць у абшчыны. Пры гэтым заможныя хутаране павінны былі перанесці свае пабудовы за свой кошт» [6, с. 86]. Прыняты 19 лютага 1918 г. па ініцыятыве левых эсэраў «Асноўны закон аб сацыялізацыі зямлі» хоць і ўключыў асобныя прапановы бальшавікоў па меркаванні I. А. Кірылава, усё ж адлюстраваў ідэалогію партыі сацыял-рэвалюцыянераў. Колькасць зямлі абмяжоўвалася спажывецка-працоўнай нормай, панаваў выключна «ўраўняльны фетышызм», ствараецца Інструкцыя для ўстанаўлення спажывецка-працоўнай нормы землекарыстання на землях сельскагаспадарчага прызначэння |6, с. 95, 96], Мэта «Асноўнага закона аб сацыялізацыі зямлі» была дасягнута да канца 1918 г. «Сялянства захапіла ўсю зямлю і ўраўняльна яе захапіла, — пісаў 1. А. Кірылаў. — Мара цэлага шэрагу пакаленняў ажыццявілася, але вынікі гэтай усерасійскай дзялёжкі сталі значна меншымі, чым чакалі многія» [6, с. 112].
КНІГІ ОНЛАЙН
