Беларускі фальклор у сучасных запісах: Традыц. жанры: Мінск. вобл.
Васіль Ліцвінка
Выдавец: Універсітэцкае
Памер: 477с.
Мінск 1995
— Ідзём у Маскву Богу маліцца.
— А ці возьмеце мяне з сабою?
— Ну, калі хочаш, то пойдзем з намі.
Вось ідуць упецярых. Ішлі яны не мала, не многа, дарогу ім перашко-
249
дзіў глыбокі роў. Сталі яны думаць, што рабіць і як яго перайсці. Гусак падняўся, пераляцеў і пайшоў сабе далей. Мядзведзь разагнаўся -ды ў роў і ўваліўся. Воўк разагнаўся — ды ў роў таксама ўваліўся. А ліса стаіць і смяецца:
— Эх, ты, ваўчышча-дурачышча, вось як я пабягу, дык і пераскочу, не то што вы!
Разагналася яна, пабегла — ды ў роў і ўвалілася. За ёй кабанец разагнаўся — і той туды паляцеў.
Сядзелі яны, сядзелі ў рове, захацелася ім есці. А што рабіць — не ведаюць. Думалі-думалі, а ліса тут і кажа:
— Давайце, хто старэйшы за ўсіх нас, таго і з’ядзім.
Згадзіліся ўсе. Кабанец кажа:
— Мне ад роду пяць гадоў.
Воўк кажа:
— Мне ад роду чатыры гады.
Мядзведзь кажа:
— А мне ад роду тры гады.
А ліса кажа:
— А мне ад роду ўсяго два гады.
Вось сталі яны кабана есці. Пасля ўзяліся за ваўка. А лісіца хітрая бы-ла — выкапала ямачку і пахавала ў яе кішак. Калі ваўка з’елі, лісіца, седзячы на ямачцы, цягне з-пад сябе кішкі ды есць. А мядзведзь глядзеў-глядзеў ды не ўтрымаўся, папрасіў у лісы:
— Лісічка-сястрычка, дай мне хоць адну кішачку!
А ліса адказвае яму:
— Ах ты, касалапішча, ты ж бачыш, як я лапай цягаю з жывата свае кішкі, вось вазьмі ды лапай сам з сябе свае кішкі цягай ды еш!
Мядзведзь паслухаў, лапай кішкі зачарпнуў з сябе і цягне, ды сам сябе і разарваў. Лісіца і яго з’ела. Пайшла яна па дну рва. Бачыць — стаіць дуб. А на тым дубе — гняздо дзятла. Ліса і кажа:
— Дзяцел, выдаўбай мне лесвічку. Калі зробіш гэта, тады не трону тваіх дзетак, а калі не выдаўбаеш, дык узлезу і дзяцей тваіх паем.
Паслухаў дзяцел, выдаўбаў лесенку, а ліса ўзлезла па ёй, з’ела дзят-ліных дзетак і сама на зямлі апынулася.
375. Піражок
Быў дзед і баба. Абодва яны былі сляпыя і не было ў іх дзяцей, самі былі. От адзін раз кажа дзед:
— Бабка, вазьмі ты да й спячы піражок, да й пойдзем мы к валапасі-кам-канапасікам.
Спяклі піражок, ідуць. Прыйшлі, кажуць.
— Валапасікі-канапасікі, дайце нам вала, а мы вам піражка.
А тыя кажуць:
— Бярэце, дзідку.
Узялі яны таго вала і ідуць. Ідуць-ідуць і ўвайшлі ў лес. Ідзе лісічка і пытае:
— Бабка, куды вы ідзеце?
— Ой, ліска, куды ідзем? Вось хочам сабе саначкі зрабіць.
Ліса ім у адказ:
250
— Ідзіце ў вялікі лес і кажыце: «Сані, сані, рабіцеся самі з вялікага дрэва і з малога».
Тыя так і зрабілі. Пасля запраглі таго воліка і едуць. Ідзе воўк на-сустрач:
— Кумка-галубка, вазьмі мяне з сабою.
— Ой, куме-бісе, паломяцца сані.
— Кумка-галубка, ну хоць адну лапку.
— Ой, то лажы.
Паехалі, а сані патрэскваюць.
— Куме-бісе, злазь — сані трашчаць.
А ён:
— He, кумка-галубка, гэта я арэшкі кусаю. Дай я яшчэ адну лапку палажу.
— Ну, добра.
Едуць яны, а сані зноў трашчаць.
— Кумка-галубка, я гэта арэшкі кусаю. Дай я яшчэ лапку і хвост-даўгунец палажу.
— Ну, добра.
Як сеў, так сані і паламаліся. Бабка пытае:
— Што ж нам рабіць?
Воўк ім кажа:
— Прывяжэце вала да карча, а самі ідзіце ў вялікі лес санкі прасіць.
Яны пайшлі, а воўк узяў да й з’еў гэтага вала. З’еў у вала ўсё ў сярэдзіне, а ў кожу саломы напхаў. Прыйшлі бабка і дзед — стаіць вол.
— Ну-у-у, волік, паехалі, бо дамоўка далёка, а ты ўжо начаў салом-каю ср...
А як тая саломка ўпала — а вала нет. Ідуць, галосяць:
— А што нам рабіць? I воліка няма, і піражка няма.
Ну, усё. Больш няма казкі.
376. Дзед і воўк
Жылі дзед і баба. Жылі добра яны. Баня была. Так дзед у суботу баню выпаліў, выбрыўся. А грыбоў было, дык гэта ж многа, дык ён рана і пайшоў у грыбы. Набраў кошык грыбоў, ідзець. Гэта ж стаіць воўк.
— Го, дзедзька,— кажыць,— я цябе з’ем.
— Дык, а як ты,— кажыць,— будзеш мяне есці?
— А чаму ж ты во які,— кажыць,— стройны, а я касматы?
— Дык ты ж прыхадзі ка мне, і я цябе пабрыю.
— А калі?
— У суботу, і баня будзіць.
Ну, воўк у лесе паждаў, прыйшоў яшчэ завідна. А ён кіпятку накі-пяціў, чалавек, і крошку саломай заслаў.
— Ну, вот, хадзі, садзіся,— кажыць.
Нешта ён пачуў цяпло, гэты воўк, кажыць:
— Мусіць, горача.
— He,— кажыць,— і я во які, упадабаў жа і ты, пабрыўшыся.
251
Гэты воўк як шукнуў задам. Ен яшчэ папхнуў яго. Дык пакуль ён з бані выскачыў, дык аблез (ну, вар) і паляцеў.
Дзед яшчэ пасля яго памыўся: быў цэбар вады.
А назаўтра ж — свята. Пайшоў дзед у грыбы. Нясець, дык стаіць гэты воўк голы. Кажыць:
— Го, дзедзька, во цяпер я цябе з’ем.
— А як жа ты будзеш есці: старыя косці і свянцоныя? Ідзі, навастры зубы.
— А аб што?
— Аб камень.
Вот ён лётаў, лётаў (у лесе ж не надта гэтых камней), найшоў-ткі нейкі камень і стаў вастрыць. А дзед грыбы паставіў і на сасонку ўзлез. Воўк прыляцеў: грыбы ёсць, а дзеда няма. Тады глядзіць ён на сасну — як завыў, дык сто ваўкоў прыляцела. I воўк на ваўка станець, каб дастаць дзеда. А воўк голы — пад самым нізам. I аднаго ваўка не хапіла. Дзед відзіць, што могуць дастаць, дык ён як крыкнуў:
— Баба, вару, вару!
А гэты голы знаіць у вары ўжо смак. Як скочыў з-пад нізу — як абрыліся, і пакалечыліся, і на смерць пазабіваліся.
Ну, дзед злез, у яго нож быў, палупіў з гэтых ваўкоў скур (а даўней скуры ваўкоў былі дорага), дык багата надта жыў і жывець і цяпер.
377. Каляда
Быў дзед і баба. Была козачка ў іх. Дзед выйшаў, карміў скаціну, і козачка выскачыла. Выскачыла козачка і лётала да вечара. А дзед і баба забыліся запёрці.
Козачка лётала, лётала, а воўк, як сцямнелася, і прыляцеў па яе. Каза ўбачыла воўка і схавалася на вербу і сядзіць. Воўк падышоў пад вербу, кажыць:
— Каляда, злезь, козачка, пагукаім, каляда.
А каза, седзючы:
— Каляда, чаму ў цябе, воўча, вочы вялікія, каляда?
А воўк кажыць:
— Каляда, я ў караля ўсю ночку пакоі асвяшчаў, каляда. Каляда, злезь, козачка, пагукаім, каляда.
А каза:
— Каляда, чаму ў цябе, воўча, зубы вялікія, каляда?
Воўк ужо казе кажыць:
— Каляда, я ў караля ўсю ночку парасяткі калоў, каляда. Каляда, злезь, козачка, пагукаім, каляда.
— Каляда, чаму ў цябе, воўча, лапы вялікія, каляда?
А воўк:
— Каляда, я ў караля ўсю ночку перапечкі пляскаў, каляда. Каляда, злезь, козачка, пагукаім, каляда.
— Каляда, чаму ў цябе, воўча, хвост вялікі, каляда?
— Каляда, я ў караля ўсю ночку пакоі падмятаў, каляда. Каляда, злезь, козачка, пагукаім каляда.
Падманяваў, падманяваў, алі стала віднецца, і ні падманіў воўк. I ўсё-такі каза засталася на вербе. Гэта каляда.
252
378. Дзве дачкі
Жылі-былі дзед да баба. У дзеда была дачка, і ў бабы была дачка. Баба вельмі любіла сваю кравіначку, рабіць нічагуткі не давала, спаць позна дазваляла. А дзедаву дачку неўзлюбіла.
Аднойчы баба пазвала да сябе дзеда і кажа яму гэтак:
— Вязі, дзед, сваю дачку ў лес на снеданне ваўкам. А не завязеш, то і цябе са свету звяду!
Заплакаў дзед ад гора, але не стаў пярэчыць ліхой бабе. Рана-ра-нюсенька, калі яшчэ не ўзышло нават красна сонейка, калі толькі на небе расступіліся хмаркі, запрог дзед каня, пасадзіў на воз сваю любіміцу і павёз у цёмны гушчар. Але не змог стары кінуць дачку ў лесе адну, не прывязаў да тоўстага дуба, як наказвала баба перад дарогай. Ен знайшоў сярод елак невялічкую хатку, куды і прывёз сваё дзіця. На развітанне сказаў:
— Ты гатуй, дачка, мне вячэру, а я паеду ў лес далей па дровы.
А сам направіў каня дамоў. Каб дачка не магла зразумець пра хлусню, дзед прывязаў палена да дрэва. Вецер — «шух-шух», палена — «тук-тук». Вецер — «шух-шух», палена — «тук-тук» — нібыта дзед дровы сячэ.
Асталася дзяўчына адна-адзінёшанька ў цёмным лесе. Нанасіла сухіх елачак, распаліла печ, пачала гатаваць вячэру. Хуценька ўправілася з гэтай работай. Выйшла на ганачак, гукае:
— Татуль, татуль, ідзі есці — вячэра ўжо гатова!
Але не пачуў яе бацька, не прыйшоў на вячэру. А палена ўсё «тук» да «тук». Агледзела яго дзяўчына, усё зразумела. Выйшла ізноў на ганачак, гукае:
— Хто ў лесе, хто ў цёмным — ідзі ка мне на вячэру!
Пачуў пра гэта мядзведзь, адказвае з цёмнага гушчару:
— Я ў лесе, я ў цёмным — іду к табе на вячэру!
Пачаставала дзяўчына мядзведзя кашай і зноў стала клікаць:
— Хто ў лесе, хто ў цёмным — ідзі ка мне на вячэру’
Пачуў пра гэта воўк, адказвае:
— Я ў лесе, я ў цёмным, іду к табе на вячэру!
Пачаставала дзяўчына і ваўка. Выйшла трэці раз на ганак, пачала зноў гукаць. Прыйшлі да яе на вячэру кабан, заяц, ліса, вожык, вавёрка. Усіх пачаставала дзедава дачка смачнай вячэрай. Выскачыла з норкі і мышка, просіць кашкі:
— Дзявіца-руса касіца, дай ложачку кашкі!
А мядзведзь кажа:
— Дай, Маша, па лабашы, каб і лоб трэснуў!
He паслухала Маша мядзведзя, дала мышцы кашкі.
Стала зусім цёмна. Час і спаць класціся. Мядзведзь кажа:
— Дзявіца-руса касіца, сцялі пасцель: рад камення, рад палення і ступу пад галаву. Спаць будзем класціся. А ты не спі — танцуй па хаце. Вось табе ключыкі, звані імі!
Палажыла дзяўчына ўсіх спаць, а сама не спіць — танцуе па хаце. Зробіць крок дзяўчына, ключыкі — «дзінь-дзінь», а мядзведзь — «бух» каменем. Ключыкі — «дзінь-дзінь», а мядзведзь — «бух» каменем. Раз-губілася Маша. А тым часам мышка з норкі выскачыла, шэпча:
253
— Лезь, дзявіца-руса касіца, у маю нару, а я за цябе званіць буду. Я маленькая, мяне цяжка апоўначы злавіць, а цябе заб’юць яшчэ.
Гэтак і зрабілі. Мышка — «дзінь-дзінь», мядзведзь — «бух» каменем.
Усю ноч званіла мышка, але не ўдалося звярам забіць яе. Раніцай мышка паказала дзяўчыне дарогу дамоў і дала клубочак нітак, каб не заблудзілася, яшчэ і поўны мех золата з сабою дала.
Прыйшла Маша дамоў, з радасцю сустрэў яе бацька. А злая мачаха аж ад зайздрасці нагамі затупала, рукамі замахала:
— Вязі і маю, дзед, дачку ў лес! Хачу і я, каб у яе было многа золата!
He стаў і на гэты раз пярэчыць дзед бабе. Запрог каня, пасадзіў бабіну дачку на воз. Ледзьве конь здолеў з месца крануцца ад тых клункаў, што дала баба з сабой у дарогу дачцэ.
Прывёз дзед на тое самае месца і бабіну дачку. Нічога гультайка не стала рабіць. Села, склаўшы рукі, а як есці захацела, пачала шарыць па гаршках і місках, што на прыпечку стаялі. Знайшла кашку, што зварыла Маша. Стала есці, запаліўшы лучыну. На агонь сталі збірацца звяры. Але нічым не частавала бабіна дачка гасцей. Пачалі самі звя-ры аблізваць міскі.
КНІГІ ОНЛАЙН
