Беларускі фальклор у сучасных запісах: Традыц. жанры: Мінск. вобл.
Васіль Ліцвінка
Выдавец: Універсітэцкае
Памер: 477с.
Мінск 1995
Адну любіў — шчаслівым быў, А другую стаў — ў цюрму папаў.
У цюрме сяджу, ў акно гляджу: Ці ня ідзя хто, ці ня нясе што?
Ой, ідзе мая да красавіца, А ў правай руцэ цвяток алянькі.
А ў правуй руцэ цвяток алянькі, А ў лявуй руцэ сынок малянькі.
Ой, не рад я цвятку, цвятку аламу, Ох, рад я сынку, сынку маламу.
465. Зялёны дубочак на бор пахіліўся...
Зялёны дубочак на бор пахіліўся, Малады казачэ, аб чом зажурыўся?**
Малады казачэ, аб чом зажурыўся, Ці валы прысталі, ці з дарожкі збіўся?
307
— Валы не прысталі, з дарожкі не збіўся, Ох, я маладзенькі без долі ўрадзіўся.
Ой, пайду я ў поле шукаць сабе долю. He знайшоў я долю, знайшоў быстру рэчку.
А ў той быстрай рэчке шчука-рыба йграе, Шчука-рыба йграе, сабе пару мае.
Ой я, маладзенькі, не п’ю, не гуляю, He п’ю, не гуляю, парачкі не маю.
He п’ю, не гуляю, парачкі не маю, Ох, пайду, ўтаплюся у сіням Дунаю.
— He тапісь, казачэ, бо душу загубіш, Хадзем павянчаймось, калі верна любіш.
Ох, пайшлі вянчацца — німа папа дома: — Ці тваё нішчасце, ці мая нідоля?
Забалеў казача ў зялёнай дуброве, Пракрасна дзяўчына ў мамкі на парозе.
Пракраснай дзяўчыне мёд, віно падносяць, Малады казачэ ў зямлі вады просіць:
— Зямліца-сырыца, дай вады напіцца, Няхай людзі знаюць, як з дзевай любіцца.
** Другі радок кожнай страфы паўтараецца.
466. А ў нядзелю ранюсенька...
А ў нядзелю ранюсенька Сынок мамку упроч прагнаў.
Дарожкаю раўненькаю, Травіцаю зеляненькаю.
— Ідзі, мамка, да дарожкаю, Дарожкаю раўненькаю.
Да сядзь, мамка, пад кусточкам Да накрыся хвартушочкам.
308
А ў нядзелю ранюсенька Ідзе сынок, гукаючы.
— Ідзі, мамка, дадомачку, Ў мяне дома беда стала.
Ідзе сынок, гукаючы, Сваю мамку шукаючы:
Ў мяне дома беда стала: Жонка сына да прыспала.
Яшчэ к таму і другая: Да на стайне канёк упаў.
467. А што ж гэта за свет настаў...
Спакойна J = 76
А што ж гэ_ та за свет на_ стаў, сын ма_ це_ ры жа_лець ні стаў.
А што ж гэта за свет настаў, Сын мацеры жалець ні стаў.
Сын мацеры жалець ні стаў, Узяў яе да проч паслаў!
Пашла ж яна ў роўна поля, Памаленьку ступаючы,
Памаленьку ступаючы, Дробны слёзкі раняючы.
Села ж яна пад кусточкам, Накрылася хварасточкам.
Адну ночку праседзіла, Другую — праплакала,
А на трэцю — на рассвеце. Йдзе сынок, гукаючы:
—Йдзі, мая мамка, дамоў, Ў мяне дома біда стала.
Ў мяне дома біда стала, Жана сына да прыспала.
— Гэта цябе Бог наказаў, Што ты маці упроч паслаў.
468. Цёмна хмарка наступае...
309
Цёмна хмарка наступае**, Дробны дожджык накрапляе.
Дробны дожджык накрапляе, Сын мацеру праганяе.
— Ідзі, маці, проч ад мяне, He для цябе хата ў мяне.
Пашла ж маці гаранкамі, Абліўшыся слёзанькамі.
Яшчэ маці з гор не зышла, А на сынка бяда нашла.
Больша дачка захварэла, Яго жонка памірае.
Яго жонка памірае, Сын мацеру даганяе:
— Ой, вярніся ж, мая маці, Буду цябе ж паважаці.
Пашла ж маці сцежачкаю, Сын ўстрачае із дочкаю.
— Чаго ж, маці, тады кляла, Як та зямля пачарнела?
— Доню, доню, прымі к сабе, Буду жыці я ў цябе.
— Ох, рада б жэ я прыняці, Горка доля ў мяне ў хаці.
Будзем, доню, зарабляці, Ліхой долі дагаджаці.
Падсякаці рукі, ногі — Тым дагодзім горкай долі.
** Першы радок кожнай страфы паўтараецца.
469. Ой, лецелі жураўлі...
Ой, лецелі жураўлі**, Селі-ўпалі на раллі.
Да й гавораць пра раллю, Каторая ралля лепш.
Каторая ралля лепш — Ці ранняя, ці позня?
А на раннёй пшаніца, А на пузнёй ветліца.
Сабраліся удоўцы
Да й гавораць пра жонкі.
Каторая жонка лепш Ці первая, ці друга?
Я з перваю дзеці маў, А з другою гадаваў.
А з другою гадаваў, А з трэцёю разганяў.
310
— Йдзіце, дзеткі, ў цёмны лес, Нехай вас там звір паесць.
— Хадзем, братка, ў дуброву Да й скіньмося травою.
Прыдуць дзеўкі цвет ірваць Да й будуць жа ўспамінаць.
А што ж гэта за цвяток —
I сястрыца і браток?1
** Першы радок кожнай страфы паўтараецца.
1 Пра кветку «Іван-да-Мар’я».
ЛЮБОЎНЫЯ П ЕС Н I
Сярод вялікай колькасці любоўных песень, якія бытуюць на Міншчыне, сустракаюцца сапраўдныя жамчужыны народнага песеннага мастацтва: «Чаму не прыйшоў, як месяц зышоў?», «Вецер з поля, туман з мора», «А ў полі, полі зеляненькім», «Кукавала зязюленька ў лузе на пакосе», «За туманам нічога не відна» і многія іншыя.
Песні пра каханне характарызуюцца эмацыянальна-духоўнай напружанасцю ў перадачы інтымна-лірычных пачуццяў і перажыванняў. Яны ўвабралі ў сябе цэлы комплекс чалавечых узаемаадносін з іх этычнымі і эстэтычнымі праб-лемамі. Адсюль разнастайнасць іх тэматыкі.
Галоўныя героі любоўных песень — дзяўчына і юнак. Дзяўчына прыго-жая не толькі сваёй знешнасцю, але і працавітасцю; яна прыгожая ў працы, і тым звяртае на сябе ўвагу хлопца. Маці раіць свайму сыну браць у жонкі не багатую дзяўчыну, у якой «валы да каровы», а бедную сіраціначку, у якой «толькі чорныя бровы». Хлопец марыць пра разумную, верную і пяшчот-ную сяброўку, і тады іх сумеснае нялёгкае жыццё не будзе такім цяжкім. Дзяўчына марыць пра сустрэчу з хлопцам, чакае любага, ёй «часок ды здаец-ца, Ой. да за дзянёчак». Яна марыць выйсці замуж за такога «пана, як сама». Але жыццё складанае і цяжкае. I ў песнях дзяўчына скардзіцца, што мілы яе бо.іьш не любіць, хоць яна і не горшая за сваю саперніцу.
Матыў долі распаўсюджаны ў любоўных песнях («Зялёны дубочак, куды пахіліўся?», «Ты, ранняя кукулячка», «Ой, я хаджу да пахаджаю» і інш.).
Часта дзяўчыну наперадзе чакае разлука з каханым. Вінаватыя ў гэтым родныя, і чужыя людзі. Але ніхто не можа разлучыць тых, хто любіць адзін аднаго: «Ніхто нас не разлучыць: Hi свет, ні зара, Hi блізкія суседзі. Hi маці мая. Hi сыра зямліца. Hi вада-вадзіца».
Вялікае пачуццё дзяўчыны нярэдка прыводзіць яе да бяздумнасці, за што яна горка расплачваецца: «Ой, Божа, мой Божа, што я нарабіла, Усяму свайму роду неславу зрабіла». 1 невыпадкова маці папярэджвае нявопытную дачку ад паспешных і неабдуманых учынкаў, каб дачка не падманулася ў пачуццях.
У іншых песнях маці папракае сына ў тым, што быў лёгкадумны і кахаў адразу трох, за што і быў жорстка пакараны адной з іх.
Сюжэты і матывы любоўных песень можна працягнуць, але ўсе яны раз-біваюцца на два полюсы: матыў светлага і радаснага кахання ў матыў горычы і смутку.
Калі звярнуцца да паэтыкі любоўных песень Міншчыны, то знойдзеш у іх тыя ж сродкі і прыёмы вобразнай выразнасці, якія характэрны для ўсёй любоў-най лірыкі беларусаў. Вось некаторыя з іх: эпітэты, якія раскрываюць і вызна-чаюць якасці і ўласцівасці прадмета адлюстравання («сухі дуб», «рання куку-
31 1
«Мая беларусачка...» (майстрыца з Маладзечна В. Чыр-ванцова).
лячка» «удалыя малайцы», «сосна тонкая», «доля ліхая», «коні вараныя» і г. д.); сімволіка, якая дазваляе замяніць жыццёвую з’яву ці паняцце ўмоўным абазна-чэннем (у песні «Зарадзілі чорныя ягады ў бары»— перавоз праз раку — дзяўчыну «за жоначку ўзяць»; «А ішлі, ішлі валы да палавыя»); такі прыём паэтычнай мовы, калі з’явы прыроды супастаўляюцца з момантамі і з’явамі чалавечага жыцця; увасабленне, калі з’явы прыроды, жывёльны свет надзя-ляюцца пачуццямі і думкамі чалавека («Ты, палоса, ты, палосанька мая»); метафара — паэтычны троп з яго пераносным значэннем; таўталогія, якая паўтарае адно і тое ж меркаванне рознымі словамі («стукаціць, гракац'ць», «горад-гарадо-чак», «след-слядочак») і г. д. Усе гэтыя паэтычныя сродкі ўзбагачаюць народ-ную мову ў любоўных песнях.
Кампазіцыйна песні пра каханне ў асноўным будуюцца ў форме манало-га. дыялога, маналога-дыялога. Іншы раз сустракаюцца песні ў апавядальнай форме, якая даецца ад трэцяй асобы.
Выканаўцамі любоўных песень з’яўляюцца ў большасці жанчыны, пачы-
312
наючы з маладых, якія засвоілі традыцыйную любоўную песню ад сваіх род-ных, і канчаючы старымі. Кожная жанчына валодае індывідуальнай манерай выканання. Жыццё і песня атаясамліваюцца выканаўцамі, таму што любоўная песня праўдзівая, што робіць яе блізкай і зразумелай, жывучай і папуляр-най.
470. Зарадзілі чорныя ягалы ў бары...
J = 90
Зарадзілі чорныя ягады ў бары, Заблудзіла красная дзевіца ў лесу.
Заблудзіла красна дзевіца ў лесу, Прыблудзіла і к Дунаю-берагу.
Ля Дунаю перавозчык маладой:
— Перавязі быстру рэчку і Дунай!
— Во, што ж ты мне перавознага дасі?
— Нету ў мяне срэбра-злота на руке.
Нету ў мяне срэбра-злота на руке, Вот, каб табе перавознага аддаць.
— He хачу я перавознага, ой, браць, А хачу цебе да й за жоначку узяць!
313
471. Ой, бяроза мая раскудравая...
^^^^^^^
Ой, бя_ ро_ за ма_ я рас куд ра ва_я,
ой, ка_ лі ж ты ўзы_шла, ка_ лі вы_ рас_ ла?
— Ой, бяроза мая раскудравая, Ой, калі ж ты ўзышла, калі вырасла?
— Я вясною ўзышла, летам вырасла, На высокій чарот пахілілася.
Там гуляла Маша позна звечара, Зажыгала свячу з воску ярага.
Зажыгала свячу з воску ярага, Прыжыдала дружка разудалага.
Стукаціць, грукаціць ўсёй па вулушкі, Ой, ці вор там гручыць, ці разбойнічак?
— Я ні вор, ні па-вор, ні разбойнічак, Я да Машы-душы палюбоўнічак.
Я й да Машы-душы распрасіціся, Ці пазволіш, Маша, мне жаніціся?
— Ой, жанісь, маладзец разудаленькай, Вазьмі сабе жану — дачку царскую.
Вазьмі сабе жану — дачку царскую.
— Мне ня нада жана — дачка царская,
А мне нада жана — доч хазяйская, Каб рабіла дзела гаспадарская.
472. Із-пад гор-гары едуць мазуры
314
Умерана скора J = 120
WWffWW
Е_ дуць, е_ дуць ма_эу_ ро_ чкі, вя_зуць, вя_зупь нам вя но чкі.
Із-пад гор-гары едуць мазуры.
Едуць, едуць мазурочкі, Вязуць, вязуць нам вяночкі, Вянок залаты**.
Прыехаў мазур к мазурцы на двор, Стук-бразь у вакенца:
— Выйдзі, сэрца, на крылечка, На крылечка.
Прыехаў мазур к мазурцы на двор: Стук-бразь у другое: — Выйдзі, сэрца дарагое, Дай каню вады.
— He магу я ўстаць, каню вады даць. А мне матка прыказала, Штоб я з панам не стаяла.
Я маткі баюсь.
— Маткі не бойсь, сядай на мой воз. Мы паедзем у чыста поле, На шырокае раздолле, Там мы зажывём.
Селом ехалі — людзі дзівіліся:
— Ой, што ж гэта за дзяўчына, Харошая, чарнабровая, 3 панам ехала?
Лесам ехалі, дрэўя скланяліся: — Ой, што гэта за дзяўчына Харошая, чарнабровая, 3 панам ехала?
** Апошні радок кожнай страфы паўтараецца.
315
473. У полі вярба, пад вярбой вада...
J = 90
там ха_ дэі_ ла, там гу_ ля_ ла дзеу_ ка ма_ ла_ да.
КНІГІ ОНЛАЙН
