Біялогія
Выдавец: Народная асвета
Памер: 261с.
Мінск 2016
Сацыяльная іерархія — сістэма сувязей паміж членамі групы ў выглядзе супадпарадкавання асобін адна другой.
Сімбіёз (ад грэч. symbiosis — сумеснае жыццё) — працяглае сумеснае жыццё папуляцый двух або некалькіх відаў, якія маюць узаемную або аднабаковую карысць.
Склерафіты (ад грэч. scleros — цвёрды, phyton — расліна) — расліны са зніжанай транспірацыяй і здольнасцю актыўна здабываць ваду пры яе недахопе ў глебе.
Стэнабіёнты (ад грэч. stenos — вузкі, bios — жыццё) — віды арганізмаў, якія маюць вузкія межы талерантнасці і здольны існаваць на невялікіх тэрыторыях з адносна пастаяннымі ўмовамі асяроддзя.
Суадносная (карэлятыўная) зменлівасць — змяненне якоганебудзь аднаго органа або часткі цела ўслед за змяненнем іншых частак арганізма.
Сукуленты (ад лац. succulentus — сакавіты) — шматгадовыя расліны, здольныя назапашваць ваду ў сваіх тканках і органах, а затым эканомна яе расходаваць.
Сукцэсія (ад лац. successio — пераемнасць, наследаванне) — заканамерная, паслядоўная змена адных экасістэм другімі на пэўнай тэрыторыі пад уплывам накіраванага змянення прыродных фактараў або дзейнасці чалавека.
Таксіс (ад грэч. taxis — размяшчэнне) — форма прасторавай арыентацыі арганізмаў у адносінах да крыніцы раздражнення.
Тапічныя сувязі (ад грэч. topos — месца) — сувязі паміж папуляцыямі, калі асобіны адной папуляцыі выкарыстоўваюць асобін другой папуляцыі ў якасці месцапражывання або адчуваюць іх уплыў на сваё асяроддзе пражывання.
Трафічны ўзровень — сукупнасць арганізмаў, якія ў залежнасці ад спосабу іх харчавання і віду корму складаюць пэўнае звяно харчовага ланйуга.
Трафічныя сувязі (ад грэч. trophe — ежа) — сувязі паміж папуляцыямі, калі асобіны адной папуляцыі атрымліваюць ежу за кошт асобін другой папуляцыі.
258
Слоўнік асноўных тэрмінаў і паняццяў
Умовы існавання, або ўмовы жыцця, — комплекс экалагічных фактараў, без якіх арганізм не можа існаваць у дадзеным асяроддзі.
Фабрычныя сувязі (ад лац. fabrico — вырабляць) — сувязі паміж папуляцыямі, калі асобіны адной папуляцыі выкарыстоўваюць выдзяленні або рэшткі цел асобін другой папуляцыі ў якасці матэрыялу для будаўніцтва гнёздаў, нор, сховішч і інш.
Фарычныя сувязі (ад грэч. phora — нашэнне) — сувязі паміж папуляцыямі, калі асобіны адной папуляцыі ўдзельнічаюць у рассяленні (распаўсюджванні) асобін другой папуляцыі.
Фітацэноз (ад грэч. phyton — расліна, koinds — агульны) — расліннае згуртаванне на пэўнай тэрыторыі, якое змяняецца як па сезонах года, так і па гадах.
Фотаперыяд (ад грэч. photos — святло і перыяд) — працягласць светлавога дня, якая вызначае поры года.
Фотаперыядызм (ад грэч. photos — святло і перыяд) — характэрная рэакцыя арганізмаў на сезонныя змяненні працягласці светлавога дня, якая сінхранізуе іх біялагічную актыўнасць з порамі года.
Фотатрапізм (ад грэч. photos — святло, tropos — паварот, напрамак) — роставы рух органаў раслін пад уплывам аднабаковага асвятлення.
Чалавечая раса — гістарычна складзеная група людзей з агульнымі спадчыннымі марфалагічнымі асаблівасцямі.
Чыстая прадукцыя згуртавання — частка прадукцыі экасістэмы, якая можа быць выкарыстана ў межах самой экасістэмы для развіцця або можа быць узята чалавекам без урону для экасістэмы.
Штучны адбор — працэс выбару чалавекам найбольш каштоўных у гаспадарчых адносінах арганізмаў і выкарыстанне іх ддя далейшага развядзення.
Экалагічная пластычнасць, або экалагічная валентнасць, — уласцівасць відаў адаптавацца да таго ці іншага дыяпазону змянення сілы ўздзеяння фактараў асяроддзя.
Экалагічны крызіс — неадпаведнасць растучых маштабаў дзейнасці чалавека для задавальнення сваіх жыццёвых патрэб аднаўленчым магчымасцям прыроды.
Экалагічны максімум, або верхняя мяжа трываласці, — максімальнае значэнне сілы ўздзеяння фактару, пры якім спыняецца жыццядзейнасць арганізма.
Экалагічны мінімум, або ніжняя мяжа трываласці, — мінімальнае значэнне сілы ўздзеяння фактару, пры якім пачынаецца праяўленне жыццядзейнасці арганізма.
Экалагічны оптымум (ад лац. optimus — найлепшы) — канкрэтнае значэнне сілы ўздзеяння фактару, найбольш спрыяльнае для жыццядзейнасці арганізма.
Слоўнік асноўных тэрмінаў і паняццяў
259
Экалагічныя фактары — уласцівасці і кампаненты асяроддзя пражывання, якія ўздзейнічаюць на арганізм і выклікаюць у яго адказныя рэакцыі.
Экалогія (ад грэч. oikos — дом, жыллё, logos — навука, вучэнне) — навука, якая вывучае біясістэмы рознага ўзроўню арганізацыі (ад арганізма да біясферы) і заканамернасці іх узаемадзеяння.
Экасістэма — любы комплекс са згуртавання жывых арганізмаў і нежывых кампанентаў асяроддзя іх пражывання, звязаных паміж сабой абменам рэчыва і энергіі.
Эндэмікі (ад грэч. endemos — мясцовы) — віды, якія маюць вельмі вузкі арэал распаўсюджвання ў межах невялікага рэгіёна.
Эрозія глебы — разбурэнне ўрадлівага слоя глебы пад уздзеяннем ветру і вады.
Эўрыбіёнты (ад грэч. eurys — шырокі, bios — жыццё) — віды арганізмаў, якія маюць шырокія межы талерантнасці і здольны засяляць шырокія тэрыторыі са значнымі ваганнямі ўмоў асяроддзя.
Змест
Ад аўтараў ...................................................................... 3
Раздзел 1. Арганізм і асяроддзе
§ 1. Узроўні арганізацыі жывых сістэм. Экалогія як навука........................ 4
§ 2. Фактары асяроддзя і іх класіфікацыя ........................................ 7
§ 3. Заканамернасці ўздзеяння фактараў асяроддзя на арганізм ................... 11
§ 4. Узаемадзеянне экалагічных фактараў. Лімітуючы фактар ...................... 15
§ 5. Святло ў жыцці арганізмаў.................................................. 18
§ 6. Тэмпература як экалагічны фактар .......................................... 22
§ 7. Вільготнасць як экалагічны фактар.......................................... 27
§ 8. Паняцце аб асяроддзі жыцця. Воднае асяроддзе .............................. 32
§ 9. Наземнапаветранае і глебавае асяроддзі жыцця.............................. 39
§ 10. Жывы арганізм як асяроддзе жыцця ........................................ 43
Раздзел 2. Від і папуляцыя
§11. Паняцце віду. Крытэрыі віду ............................................. 48
§ 12. Уласцівасці папуляцыі .................................................... 53
§ 13. Структура папуляцыі ...................................................... 56
§ 14. Дынаміка колькасці папуляцый і яе рэгуляцыя .............................. 61
Раздзел 3. Экасістэмы
§ 15. Біяцэноз і біятоп. Сувязі папуляцый у біяцэнозах.......................... 66
§ 16. Відавая структура біяцэнозу............................................... 70
§ 17. Прасторавая структура біяцэнозу ......................................... 72
§ 18. Экасістэма. Біягеацэноз. Структура экасістэмы............................. 76
§ 19. Ланйугі і сеткі харчавання. Экалагічныя піраміды ......................... 79
§ 20. Прадукцыйнасць экасістэм ................................................. 85
§21. Біятычныя ўзаемаадносіны папуляцый у экасістэмах.......................... 90
§ 22. Дынаміка экасістэм ....................................................... 94
§ 23. Аграэкасістэмы і іх асаблівасці .......................................... 98
Раздзел 4. Эвалюцыя арганічнага міру
§ 24. Асноўныя гіпотэзы паходжання жыцця ..................................... 102
§ 25. Агульная характарыстыка тэорыі эвалюцыі Чарлза Дарвіна.................. 105
§ 26. Тэорыя штучнага адбору.................................................. 110
§ 27. Рухаючыя сілы і асноўныя вынікі эвалюцыі паводле Чарлза Дарвіна......... 115
§ 28. Агульная характарыстыка сінтзтычнай тэорыі эвалюцыі .....................119
§ 29. Папуляцыя — элементарная адзінка эвалюцыі. Перадумовы эвалюцыі ..........122
§ 30. Рухаючыя сілы эвалюцыі ................................................. 126
§31. Прыстасаванні — асноўны вынік эвалюцыі...................................130
§ 32. Відаўтварэнне. Фактары і спосабы відаўтварэння ..........................135
§ 33. Прагрэс і рэгрэс у эвалюцыі. Шляхі дасягнення біялагічнага прагрэсу..... 140
§ 34. Спосабы ажыццяўлення эвалюцыйнага працэсу .............................. 144
§ 35. Макраэвалюцыя. Асноўныя доказы эвалюцыі................................. 147
ЗМЕСТ
261
§ 36. Класіфікацыя арганізмаў. Прынцыпы сістэматыкі. Сучасная біялагічная сістэма 154
§ 37. Вірусы ............................................................... 156
Раздзел 5. Паходжанне і эвалюцыя чалавека
§ 38. Фарміраванне ўяўленняў аб эвалюцыі чалавека. Месца чалавека ў заалагічнай сістэме .................................................................... 163
§ 39. Папярэднікі чалавека. Старажытныя і выкапнёвыя людзі сучаснага тыпу.... 167
§ 40. Роля біялагічных і сацыяльных фактараў у эвалюцыі чалавека............ 172
§41. Чалавечыя расы. Эвалюцыя чалавека на сучасным этапе ..................177
Раздзел 6. Паводзіны як вынік эвалюцыі
§ 42. Паводзіны як форма адаптацыі арганізмаў............................... 183
§ 43. Інстынктыўныя і грамадскія паводзіны жывёл ........................... 188
§ 44. Паводзіны чалавека ................................................... 191
Раздзел 7. Біясфера — жывая абалонка планеты
§ 45. Паняцце біясферы. Межы біясферы ...................................... 196
§ 46. Кампаненты біясферы. Функцыі жывога рэчыва ............................200
§ 47. Кругаварот рэчываў у біясферы .........................................204
§ 48. Асноўныя этапы развіцця біясферы ......................................211
§ 49. Уплыў гаспадарчай дзейнасці чалавека на біясферу.......................214
§ 50. Пагроза экалагічных катастроф і іх папярэджанне .......................219
§51. Запаведная справа і ахова прыроды ....................................223
§ 52. Рацыянальнае прыродакарыстанне ........................................230
Дадатак А. Рашэнне задач на складанне і аналіз ланнугоў харчавання ..........235
Дадатак Б. Рашэнне задач на аналіз ператварэння рэчыва і энергіі ў ланцугу харчавання, правіла 10 % ................................................240
Дадатак В. Рашэнне задач на балансавую роўнасць у экасістэме.................244
КНІГІ ОНЛАЙН
