Чарадзейнае слова
Хрэстаматыя для пазакласнага чытання ў 3 класе
6+
Выдавец: Беларусь
Памер: 463с.
Мінск 2022
— Людзі тут ходзяць і ездзяць...
— «Людзі ходзяць і ездзяць...» Дурная ты! Ты паслухай, што кажа пра гэтых людзей старая яліна. Яны загубяць цябе, паламаюць твае рукі... А ягады твае — навошта яны ім?
— He кажы так. Mae ягады лечаць людзей... У цябе няма сэрца, і ты не ведаеш, як гэта цяжка, калі яно баліць. А людзі ўмеюць варыць з маіх ягад лекі і лечаць імі сэрца...
— «Людзі», «лекі»... Навошта яны табе здаліся! Мы з табой паляцім за мора, паляцім да такіх высачэзных гор, якіх ты і не сніла ніколі.
I ты тады забудзеш пра гэты свой лес, пра гэтую дарогу, на якую ты дзень і ноч глядзіш як утрапёная.
— I ніколі больш не вярнуся сюды?
— А чаго?
— He, я не здолею... Я высахну і памру без свайго лесу, — плакала каліна.
— Ну дык і заставайся тут! А мне няма часу з табой валаводзіцца. He спадзявайся, каб я яшчэ лятаў да цябе...
Вецер-сівер узмахваў сваім халатом, пранізваў каліну смяртэльным холадам. Каліна калацілася, дрыжала, і на зямлю чырвонымі ягадамі сыпаліся яе горкія слёзы.
— Пачакай, не пакідай мяне адну!.. — стагнала наўздагон ветру каліна. Але вецер ужо не чуў яе.
* * *
А калі настала зіма і ў лесе не было ўжо ніводнага зялёнага лісціка, ніводнай кветачкі, ішла гэтай самай дарогай, каля якой расла каліна, жанчына з маленькім хлопчыкам.
— Мамачка! — закрычаў хлопчык і запляскаў у далоні.— Зірні, зірні — ягады!
Яны спыніліся.
— Гэта каліна, сынок. Бачыш, якая яна: зіма, мароз, а яна не баіцца...
— Можна сарваць?
— Толькі асцярожна. He паламі галінак.
Хлопчык ірваў чырвоныя калінавыя ягады, клаў іх у сваю рукавічку і пяшчотна прыгаворваў:
— He бойся, калінка-малінка. Mae ручкі не злыя. Галінак тваіх не паломяць, вершалінкі не скрышаць. Толькі ягадкі сарвуць — маме на лякарства...
Так ён прыгаворваў і ўсё клаў і клаў у сваю рукавічку чырвоныя ягады. I каліна радавалася: ашукваў яе вецер і яліна-казачніца памылялася. Добрыя ў чалавека рукі, разумныя...
Вось і канец гэтай лясной казцы. Той маленькі хлопчык захацеў назваць яе казкай пра калінавую рукавічку.
Ну што ж, няхай сабе рукавічка, няхай сабе калінавая...
Гаспадарка
Змітрок Бядуля
У куце сядзіць мядзведзь, Хустку вышывае.
А лісічка-невялічка
Хатку прыбірае.
А каток пячэ аладкі, Маслам залівае.
На тапчане мышанятка Есці памагае.
А сабачка ўе вяроўкі — Пугу для хлапчыны, Дзяцел-бондар на начоўкі Длубае асіну.
Казёл лапці папраўляе, Скуратом мацуе, На акенцы павучочак Кросенкі рыхтуе.
Грыбнік
Рыгор Ігнаценка
Грыбы сёлета з’явіліся са спазненнем. Але затое — колькі! Людзі носяць кашамі, кашолкамі, вёдрамі, а іх усё не меншае.
Надышла восень. Ранкамі серабрысты іней дзе-нідзе на стрэхах забялеў а грыбы ўсё растуць. Ды якія грыбы! Найбольш баравікі і падасінавікі.
Назбіраў я гэты раз кашолку маладзенькіх падасінавікаў ды іду сабе дахаты. Бачу — бярозавы гаёк. Дай, думаю, зазірну, як там з грыбамі. Зайшоў і вачам не паверыў: баравікоў — хоць касу закладвай.
Што рабіць? Мая кашолка поўная падасінавікаў, але ж і баравікоў шкода пакідаць.
Пастаяў трохі, падумаў, потым высыпаў падасінавікі пад елачку, каб пасля забраць, ды пачаў баравікі збіраць. Пахадзіў па бярэзніку — зноў поўная кашолка.
Прыходжу назаўтра на знаёмае месца. Зірк — нехта мае грыбы на вываратні расклаў. Да таго ж — усе ўгору шапачкамі. Гэта на выпадак дажджу, каб не намоклі.
«Вось табе і на! — падзівіўся я і прысеў no634 на пень. — Хто ж гэта пагаспадарыў тут? Каму мае падасінавічкі спатрэбіліся?»
Я ведаў, што вавёркі любяць грыбы. Нават сушаць на зіму. Але ж яны іх чапляюць на сучках і галінках дрэў. А гэтыя ляжаць на вываратні.
Нечакана ззаду нехта затупаў. Паварочваюся, ажно з залацістага бузінніку нетаропка барсук выходзіць. Мяне ён не бачыць і шыбуе проста да елачкі, дзе засталося яшчэ некалькі маіх падасінавічкаў. Бярэ асцярожна адзін грыбок у зубы і — да вываратня. Паклаў угору шапачкай на шурпатую кару дрэва і за другім патрухаў. Носіць звярок мае грыбы ды задаволена носам сапе.
Нарэшце, на пятым ці мо на шостым заходзе, барсук падслепаватымі вочкамі зірнуў на мяне, спалохана фыркнуў, выпусціў з зубоў грыб, крутануўся — і ў хмызняк. Толькі сухое лісце зашамацела.
Пасмяяўся я з грыбніка і ціха падаўся ў другі бок. Навошта мне гэтыя грыбы? Ці ж мала іх у лесе? Пахаджу якую гадзіну-другую і назбіраю маладзенькіх баравічкоў. А падасінавікі няхай барсуку застаюцца. Халоднай зімою спатрэбяцца.
Джэк і Рыжык
(3 кнігі «Арцёмкавы канікулы»)
Зіновій Прыгодзіч
У Арцёмкі ў вёсцы ёсць хвастатыя сябры — Джэк і Рыжык.
Джэк — унікальны сабака. Немагчыма вызначыць яго пароду. Яна нейкая зборная, змешаная. Пыска — як у аўчаркі, толькі меншая,
драбнейшая. Тулава доўгае, а лапкі маленькія, кароценькія, як у таксы. Поўсць доўгая, як у ёркшырскага тэр’ера. Натура незласлівая, гуллівая, дружалюбная, як у лабрадора. А вочы заўсёды хітрыя-хітрыя, як у дварняка.
Джэк вельмі любіць сваіх суседзяў заўсёды іх прыезд сустракае шумным, радасным брэхам. Хто ведае, як ён вызначае іх машыну, але кожны раз, як толькі дзядулеў «фальксваген» зварочвае з асфальтавай дарогі на вясковую вуліцу, Джэк усё кідае і ляціць насустрач. А тады ўжо, пераняўшы машыну, бяжыць наперадзе і апавяшчае на ўсю вёску: «Прыехалі! Прыехалі!..» Пры гэтым іншы раз так захопіцца, што ніяк не можа спыніцца. Тады дзед Жэня вымушаны яго дабрадушна ўшчуваць:
— Ну-ну, хопіць ужо, хопіць...
Джэк — істота надзвычай міралюбная. Няма ў яго ніякай злосці, нікога ніколі без толку не аббрахаў, не напалохаў. А калі, бывае, і гаўкне раз-другі на таго, хто праходзіць міма двара, то такім чынам хутчэй вітаецца з чалавекам ці з цікаўнасці пытаецца ў яго, куды і дзеля чаго той ідзе. Праўда, не ўсе разумеюць яго добрых намераў і абыякава адмахваюцца.
He разумеюць Джэка і некаторыя вясковыя сабакі. Асабліва тыя, што навязаны ў двары. Калі Джэк прабягае міма, то яны ажно рвуць ланцуг, здаецца, гатовыя з’есці яго ад злосці,
ад зайздрасці, што ён вольны, можа наведвацца да любой сяброўкі...
У Рыжыка — свая гісторыя.
З’яўленне яго на дачы было арыгінальным. Аднаго разу Арцёмка і дзядуля рамантавалі ў двары веласіпед. Нечакана адтуль, дзе ў іх садок, пачулася жаласнае мяўканне.
— Гэта ў нас? — здзівіўся Арцёмка.
— Наўрад ці... — абыякава адазваўся дзядуля. — Гэта, відаць, у суседзяў. Яны завялі сабе маленькага коціка. Можа, есці просіць.
Аднак мяўканне не сціхла. Наадварот, яно рабілася ўсё больш гучным, настойлівым, адчайным.
Арцёмка і дзядуля кінулі свой занятак і пайшлі ў садок. Якое ж было іх здзіўленне, калі на плоце пабачылі маленькі рыжы камок. Кацянё неяк ускараскалася на высокі плот, а злезці назад ужо не хапала духу. I коцік у адчаі стаў прасіць дапамогі.
Арцёмка асцярожна зняў малечу з плота і ўзяў на рукі. Апе коцік, набраўшыся страху, усё яшчэ дрыжэў, ніяк не мог супакоіцца.
— Ну ціха ты, ціха, Рыжык... Дзядуля, давай яго будзем зваць Рыжыкам!
— Добра. Але ж гэта не наш каток. Што скажуць суседзі, калі мы яго забяром?
— А мы не будзем забіраць назаўсёды. Хай проста прыходзіць да нас у госці.
— Ну дык скажы яму гэта.
— А як?
— Вельмі проста. Пачастуй чым-небудзь смачным, і ён будзе прыбягаць да цябе кожную раніцу.
Арцёмка наліў у сподачак падагрэтага малака і паставіў перад Рыжыкам. Той тыцнуўся пыскай у сподачак раз, другі і, рассмакаваўшы, пачаў ахвотна хлябтаць.
— Падабаецца! Падабаецца! — цешыўся Арцёмка.
Рыжык дапіў малако і акуратна вылізаў сподачак язычком. Арцёмка зноў узяў яго на рукі і стаў гладзіць. Коцік ад задавальнення заплюшчыў вочы і салодка замурлыкаў.
Дзядуля назіраў з цёплай, задаволенай усмешкай. Калі Арцёмка нагуляўся з коцікам, сказаў:
— А цяпер мы ў плоце зробім для Рыжыка дзірачку, каб ён больш не лазіў праз верх.
I Рыжык сапраўды стаў прыходзіць да іх амаль кожны дзень.
Лета, аднак, мінула вельмі хутка, і Арцёмка, развітаўшыся з Джэкам і Рыжыкам, паехаў у горад, зноў пайшоў у школу. Але ўсю зіму ўспамінаў сваіх верных сяброў, з нецярпеннем чакаў новай сустрэчы з імі.
Азбука птушак (Скарочана)
Авяр’ян Дзеружынскі
Вось вам азбука I птушак, Любых змалку Вясялушак.
Арол
Арол Адолеў Буры сілу, Ляцеў Асілак Быстракрылы. Акінуў позіркам Прасторы, Агледзеў Лес наўкольны, Горы.
I на гняздо, На дуб высокі Цар птушак Прыляцеў Здалёку.
Бусел
Бусел, Буська, Бацянок,
Белы-белы Кафтанок.
Басаногі ён, Без ботаў, Ходзіць, Бродзіць Па балотах. Жабкі Бусліка Баяцца: У чарот Бягуць хавацца.
Варона
Варанятка Птушку-матку Кліча, кліча ў сваю хатку. Вечарэе, Вецер зябкі, Птах галодны, Зябнуць лапкі. А варона ўсё Вароніць — Дзіцяняці He пакорміць.
Вечарам, Нарэшце, Матка Успомніла
Пра варанятка... Накарміла, Спаць паклала, Калыханку Варкавала.
Доўга-доўга Іх гукаў.
Драчаняткі,
Як пачулі, I прыбеглі Да татулі.
Елавік-крыжадзюб
Шышку крыжадзюб
Гуска
— Дзе была ты, Гуска?
— На балоце грузкім, Там хадзіла я, Гуляла, Траўку Гэткую шчыпала, Нашую, Гусіную, 3 мяккай Сэрцавінаю.
Дзяўбаў
Зерні Елкі Даставаў Зерні Елавік Дастаў Сваёй моцнай Дзюбкай, Ежу
Дзеткам раздаваў: — Ешце, Крыжадзюбкі!..
Драч
Горла
Драў На лузе
Драч:
Журавель
Журавель, Жураўка, Жораў
Драчанят няма, Хоць плач... Драчанятак Драч чакаў,
Mae ціхі, Добры нораў. На балотах Жураўліных
Ён збірае Журавіны... У трубу — Жаленку — Трубіць, Танцаваць Жураўка любіць. Жураўліха 3 ім ласкава, Скача Жыва, Скача Жвава.
Заранка
Яшчэ свеціць Зорка, Зараніца Ранкам, А пяе ўжо Звонка Ранняя Заранка. I чуваць Выразна Срэбны Звон-званок, Быццам Звоняць Нівы, Травы, Гай-лясок.
Івалга
Ілі-цілі, Ілі-цілі,— Івалга Пяе над рэчкай. Лес шуміць Лісцём вясновым I ўкрывае Ім гняздзечка.
Каня
Каня Канькае, Кігіча: — Кігі, Кігі,— Дожджык Кліча,— Кігі, Кігі,— Хоча піць... Над азёрамі ляціць, Ловіць Кропелькі-дажджынкі, Як празрыстыя расінкі. I ўсё Кружыць, I ўсё Кружыць, Канькае, Кігіча, Тужыць.
Ластаўка
Золак Ледзь-ледзь
Дрэў вяршыні Кранае, ЛастаўкаЛаскаўка
Лугам Лятае. Ранкам
I днём Напявае, Шчабеча
I заціхае Ў хацінцы Пад вечар.
Мухалоўка
Мухалоўка Мух лавіла, Мохам, Мурагом Хадзіла, Трохі Прытамілася, Супачыць Спынілася... Села, Пасядзела, Хутка паляцела
Ў ціхі гай, Дзе траўка, Мяккая Мураўка, Многа-многа Мушак
КНІГІ ОНЛАЙН
