Чарадзейнае слова
Хрэстаматыя для пазакласнага чытання ў 3 класе
Выдавец: Беларусь
Памер: 463с.
Мінск 2022
— Быў на зялёным лузе, — адказаў леў. — Бачыў там самага дужага звера...
— Якога? — пытаецца воўк.
— Каня.
— Гм...— кажа воўк. — Я іх не толькі бачыў, а і з’еў нямала.
— Што ты выдумляеш! — усхадзіўся леў. — He можа быць.
— To хадзем, ваша міласць, пабачыце, як я з ім распраўлюся.
Падышлі леў з ваўком да лугу.
— Ну, дзе ж той конь? — пытаецца воўк.
— Ды вунь там, за кустамі ходзіць.
— He бачу, — кажа воўк.
Узяў леў ваўка пад лапаткі і падняў над сабою:
— Цяпер бачыш?
Маўчыць воўк як вады ў рот набраўшы.
Паглядзеў на яго леў — а той і не дыхае: задушыў яго цар звяроў сваімі лапамі.
Апусціў леў ваўка на зямлю і кажа:
— Ну вось бачыш: ты толькі зірнуў на яго і то ўжо самлеў. А яшчэ выхваляўся! Што ж было б, каб мы падышлі блізка да гэтага звера: з’еў бы ён і цябе і мяне...
Напалохаўся леў каня ды ўцёк.
3 таго часу ён і не жыве ў нас.
Дзяцел, лісіца і варона
Выдзеўб дзяцел у асіне дупло, збудаваў гняздо і вывеў дзетак — траіх дзетлянятак.
Растуць малыя, а дзяцел цешыцца. «Выгадую, — думае, — дзяцей, на старасць падмога будзе...»
Ды недарэмна кажуць: «Хто б дзятла ведаў, каб не яго доўгі нос?» He ўмеў ён радавацца
сам сабе, а раструбіў на ўвесь лес пра сваіх дзяцей. Каго ні спаткае — усім хваліцца: «Якія ў мяне слаўныя дзеткі! I разумныя, і прыгожыя. Другіх такіх няма ні ў кога...»
Дачулася пра гэта лісіца. Захацелася ёй маладых дзетлянятак пакаштаваць. Але як жа іх з гнязда дастаць? На дрэвы лазіць лісіца спрыту не мае.
Дзяцел дзяцей гадуе — корміць, поіць, а лісіца каля асіны пахаджвае, зубы выскаляе і ўсё думае, як дзетлянятак са свету звесці.
I надумалася-такі. Падыходзіць аднойчы да асіны ды давай хвастом па камлі стукаць.
Высунуў дзяцел галаву з дупла:
— Што ты, лісічка, робіш? Навошта маіх дзяцей пужаеш?
— Вось як, — кажа лісіца, — дык у цябе і дзеці ёсць?
— Ёсць, — адказвае дзяцел. — I такія ж слаўныя дзеткі!
— Ну дык выганяй іх вон, ды і сам выбірайся, бо я зараз буду дрэва секчы...
— Навошта табе гэтае дрэва? — пытаецца дзяцел.
— Як гэта навошта? На дровы папілую, у печы паліць буду!
— Ой, лісанька, ой, матанька! — пачаў прасіцца дзяцел. — Дай хоць дзяцей пагадаваць, тады і сячы сабе дрэва. Куды ж я цяпер з малымі падзенуся?
А лісіца яшчэ мацней стукае хвастом па дрэве:
— He магу я чакаць, пакуль ты дзяцей пагадуеш! Хто ж вінаваты, што ты якраз на гэтай асіне гняздо зрабіў! Мала лесу было, ці што?
— Яно-то праўда, — кажа дзяцел, — лесу нямала. Ды хто мог ведаць, што табе гэтая старая трухлявая асіна на дровы спатрэбіцца...
— Трэба было запытацца ў мяне, раней чым гняздо рабіць, — злуецца лісіца. — Сам вінаваты.
Пачухаў дзяцел сваю стракатую галаву:
— Што ж мне рабіць, лісанька? Дай раду.
Аблізнулася лісіца, пакруціла хвастом ды кажа:
— Скінь мне адно дзіця, тады не буду секчы дрэва.
Падумаў дзяцел — шкада дзіцяці, але што зробіш: хоць двое яму застануцца. I скінуў адно дзетлянятка. Лісіца схапіла яго, пабегла за куст ды з’ела.
Назаўтра зноў прыходзіць:
— Скінь яшчэ адно дзіця, a то буду дрэва секчы.
I давай хвастом па асіне барабаніць.
Як ні прасіўся дзяцел, а давялося яшчэ адно сжінуць.
Спадабаліся лісіцы дзетляняты, праз дзень зноў прыйшла. Шкада дзятлу апошняе дзіця аддаваць.
— Пачакай, лісічка, хоць да заўтра, — просіцца ён. — Дай хоць трохі яшчэ з дзіцяці пацешыцца.
— Добра, — згадзілася лісіца. — Прыйду заўтра.
Сядзіць дзяцел у дупле, бядуе і ўсё думае, як яму ад лісіцы ўратавацца. Ды нічога прыдумаць не можа. Тым часам прылятае да яго ў госці кума — шэрая варона.
— Так і так, — кажа ёй дзяцел, апусціўшы нос. — He да гасцей мне, кумка: апошняе дзіця лісіца адбірае...
Варона была птушка старая і разумная, не такая, як іншыя.
— Дурань ты, — кажа яна, — не аддавай!
— Дык жа лісіца дрэва ссячэ і ўсё роўна загубіць нас.
— Гэта яна толькі страшыць цябе. Як прыйдзе заўтра, ты скажы ёй: «Сячы сабе, я цябе не баюся!»
Зарадаваўся дзяцел, падзякаваў вароне-куме за разумную параду і нават добра пачаставаў яе за гэта жукамі-караедамі.
Прыбягае назаўтра лісіца.
— Ну, дзяцел, — кажа, — скідай апошняе дзіця, a то зараз дрэва ссяку.
А дзяцел высунуў свой доўгі нос з дупла і кажа:
— Сячы сабе, я цябе не баюся!
Здзівілася лісіца: адкуль гэта дзяцел розуму набраўся?
— Хто цябе навучыў так гаварыць? — пытаецца яна.
— Сваячка мая — варона, — смела адказаў дзяцел.
Узлавалася лісіца на дзятлаву куму — шэрую варону. «Пачакай жа, — думае, — я табе не дарую гэтага». I пайшла прэч, глытаючы сліну. Думала яна, думала, як вароне адпомсціць, і надумалася-такі. Выбегла на палянку, легла і прыкінулася мёртвай.
Убачыла гэта варона з дрэва. «Эге, — зарадавалася, — нядрэнная спажыва валяецца».
Тут яна крыламі — мах, мах! I як бачыш каля лісіцы апынулася. Дзеўбанула спачатку ў хвост, каб праверыць, ці сапраўды лісіца мёртвая. А тая — нават не зварухнулася. Ляжыць, як дохлая.
Варона пасмялела, падскочыла да галавы і ўжо намерылася дзеўбануць у вока... А лісіца як усхопіцца ды цап варону за нагу!
— Ага! — зарагатала лісіца, выскаліўшы зубы.— Папалася мне на абед замест дзетляняці. Будзеш ведаць, як дзятла вучыць.
— Ну што ж, — кажа варона, — перахітрыла ты мяне. Цяпер я толькі аднаго баюся: каб ты не мучыла мяне так, як твая маці мучыла маю маці.
— А як жа яна мучыла? Нешта я не памятаю.
— Бо ты малая тады была...
— Дык раскажы хоць, — зацікавілася лісіца.
— Добра, раскажу, — згадзілася варона. — Было яно так. Твая маці злавіла маю маці. Вось як ты мяне зараз.
— Ну, вядома, — перапыніла яе лісіца. — Мая маці была не такая дурная, як твая.
— Так, так, — адказала варона. — Яна і праўда была разумная, твая маці, бо не захацела есці маю маці з пер’ем: пер’е ж нясмачнае!
— Вядома, нясмачнае, — падтакнула лісіца.
— Дык твая маці зрабіла вось як: узяла два рэшаты, усадзіла туды маю маці, потым склала рэшаты адно да аднаго ды як пусціла іх з крутой тары, дык на маёй маці ні пярынкі не засталося — усё чыста асыпалася. Бр-р! — скаланулася варона. — Гэта самая страшная пакута для нас, варон...
«Добра ж, — падумала лісіца, — не буду я дурнейшай за сваю маці».
Дастала яна два рэшаты, усадзіла туды дзятлаву куму ды пусціла рэшаты з гары. Рэшаты раз’ехаліся ў бакі, а варона ўзнялася і паляцела на дрэва.
Кот Максім
Жылі дзед і баба. Мелі яны сына і ката. Сына звалі Марцінам, а ката — Максімам.
Памерлі дзед і баба. Застаўся Марцін з катом Максімам.
Марцін гулыай быў вялікі, усё на печы ляжаў, а кот яму яду насіў: то птушку дзе зловіць, то каўбасу ці сала ў суседзяў украдзе...
Вось так жылі яны, жылі — згарэла хата, адна гліняная печ засталася.
— Што рабіць будзем? — пытаецца кот у гаспадара.— Трэба хату будаваць.
— Ат, — кажа Марцін, — навошта нам хата? Хопіць і печы.
Пажылі яны з год на печы, а тут і печ развалілася.
— Што рабіць будзем? — зноў пытаецца кот у гаспадара.
— Ты, — кажа Марцін, — як сабе хочаш, а я надумаўся жаніцца: вазьму багатую жонку, яна мне пабудуе хату.
— Хто за такога гультая пойдзе замуж?! — смяецца кот. — Ты ж толькі любіш ляжаць на печы, у цябе і выгляд нечалавечы.
— Пойдзе! — кажа Марцін. — Няма чаго смяяцца! Сама царэўна пойдзе. Ідзі, Максім, да цара. Скажы яму — так і так, пан Марцін, па прозвішчу Глінскі-Папялінскі, сватаецца да тваёй дачкі. Ну і зрабі ўсё як трэба: нагавары яму, што багацейшага за мяне пана ва ўсім царстве не знайсці...
— Цяжкую ты загадаў мне службу, пан Марцін Глінскі-Папялінскі, — кажа кот.
— Нічога, ідзі, a то папругі дастанеш! — пагразіў яму гаспадар.
— Ну што ж, папрабую шчасця.
Нанасіў кот гультаю Марціну яды ў запас, каб той з голаду не памёр, а сам выправіўся ў далёкую дарогу.
Ідзе ён, ідзе, прыходзіць у лес. Бяжыць насустрач заяц.
— Куды, кот, ідзеш? — пытаецца ён.
— Да цара.
— Чаго?
Кот падумаў і кажа:
— На суд...
— На які суд?
— Праўды хачу дайсці.
— Якой праўды?
— А вось якой. Дзе што кошка ўкрадзе або нашкодзіць — усё на ката звальваюць. Кот, кажуць, смятану злізаў, кот сала ўкраў... А ката там і блізка не было. He магу я цярпець такога паклёпу на сябе.
— Пайду хіба і я з табою! — кажа заяц.
— Чаго?
— Таксама на суд. Дзе што зайчыха зробіць — усё на зайца кажуць. Хто ў садзе прышчэпы папсаваў? Заяц! Каго сабакі ганяюць? Зайца! А там зусім і не заяц быў, а зайчыха. He магу я такой няславы цярпець. Пайду да цара на суд.
— Дык што ж ты — адзін пойдзеш? — кажа кот. — Хто табе аднаму на судзе паверыць? Там трэба сведак мець.
— А ты чаму адзін ідзеш?
— Ну, у мяне іншая справа. Там у мяне дзядзькі, бацькі, дзяды, браты жывуць. Усе па слову скажуць, мне і павераць. Вось каб ты набраў сотні тры сведак, тады можна смела ісці.
Тут як бачыш з усіх бакоў пасыпаліся зайцы.
Назбягалася іх цэлая чарада.
Прывёў кот Максім зайцоў да царскіх палацаў. Бачыць — на двары вялікі хлеў стаіць. Ён і кажа зайцам:
— Пачакайце вы ў гэтым хляве. Скончыцца мой суд, тады я вашу скаргу падам цару.
Зайцы паскакалі ў хлеў, а кот — бразь! — ды і зачыніў іх там на засаўку.
Ідзе ён да царскіх палацаў, падскакваючы, у ладкі плешчучы.
Узыходзіць на ганак, стукае ў дзверы:
— Адчыніце!
Адчыніў яму салдат-вартавы.
— Чаго трэба? — пытаецца.
— Пакажы, дзе цар жыве.
Салдат паказаў.
Увайшоў кот Максім у вялікі пакой, а там цар сядзіць.
— Добры дзень, ваша вялічаства-вымператарства!
— Добры дзень, каток! — адказвае цар. — Што скажаш?
— Ды вось прыслаў табе мой гаспадар пан Марцін Глінскі-Папялінскі гасцінчыка.
— Дзе ж той гасцінчык?
— У хляве.
Прыйшоў цар у хлеў, паглядзеў, а там поўна зайцоў, як зачыніць.
— Мусіць, дужа багаты твой гаспадар, калі гэтулькі зайцоў прыслаў? — дзівіцца цар. — Мусіць, у яго яшчэ болыл ёсць.
— Ён, панок-царок, такі багаты, што дай ты рады. Усяго ў яго многа, няма толькі гаспадыні ў пакоях. Прыслаў мяне тваю дачку сватаць.
Павёў цар ката ў палацы, накарміў, напаіў ды яшчэ і на дарогу ў торбу даў. А пра дачку змаўчаў.
Вярнуўся кот Максім дахаты. А яго гаспадар ледзьве дыхае: усе катовы запасы даўно паеў.
Развязаў кот торбу, дастаў адтуль усё, што з дарогі засталося, і пачаў карміць гаспадара.
Акрыяў сяк-так пан Глінскі-Папялінскі ды пытаецца ў ката:
— Ну, што табе цар сказаў?
— Нічога цікавага, — кажа кот.
КНІГІ ОНЛАЙН
