Чарадзейнае слова
Хрэстаматыя для пазакласнага чытання ў 3 класе
Выдавец: Беларусь
Памер: 463с.
Мінск 2022
— I ўсё?
— Усё.
Паляцеў дрозд на ток, сеў бабе на лоб. Убачыў дзед дразда ды — трах цэпам! Але не па дразду, а па бабіным ілбе. Дрозд фыркнуў і перасеў на дзедаў лоб. Тады баба з крыкам: «А кыш!» — бах цэпам дзеду ў лоб!..
Лісіца аж качаецца са смеху, пазіраючы, як дзед малоціць бабін лоб, а баба — дзедаў.
Набілі яны сабе гузакоў, кінулі малацьбу ды пайшлі дахаты прымочкі на лбы ставіць.
А дразду хоць бы што — паляцеў сабе ў лес, пасвістваючы.
Казка пра быка і яго сяброў
Пасвіўся на лузе бык. Убачыў ён каля рэчкі туман і напужаўся: падумаў, што зямля і вада гараць.
«Пабягу я лепш адгэтуль на край свету!» — парашыў бык.
Задраў хвост і пабег.
Сустрэўся яму па дарозе казёл:
— Бык, куды бяжыш?
— На край свету.
— Чаго?
— У нас зямля і вада гараць. Баюся, каб і мне не згарэць.
— Пабягу і я з табою.
— Бяжы.
Бягуць яны, а насустрач ім парсюк:
— Куды бежыце?
— На край свету: у нас зямля і вада гараць! Баімся, каб і нам не згарэць.
— I я з вамі пабягу.
— Бяжы.
Бягуць яны ўтрох. Сустракае іх гусак:
— Куды бежыце?
— На край свету: у нас зямля і вада гараць! Баімся, каб і нам не згарэць.
— I я з вамі пабягу.
— Бяжы.
Бягуць яны ўчатырох. Сустракае іх певень:
— Куды бежыце?
— На край свету: у нас зямля і вада гараць!
— I я з вамі пабягу.
— Бяжы.
Беглі, беглі, прыбеглі ў лес. А тут і зіма надыходзіць.
Бык кажа:
— Ну, хопіць бегчы: зімою зямля не загарыцца. Давайце будзем хату рабіць ды запасы на зіму рыхтаваць.
Парсюк кажа:
— Мне хаты не трэба: я выкапаю сабе яму, нанашу туды моху на падсцілку, жалудоў на харч ды буду зімаваць. Мне і так цёпла будзе!
Казёл кажа:
— А я карою пракармлюся, у дупле пагрэюся.
— А ты, гусак? — пытаецца бык.
— У мяне пер’е цёплае, я дзюбу ў яго схаваю ды так перазімую.
— А ты, певень?
— А мне што, я і пад ялінкаю перазімую.
Што рабіць? Узяўся бык адзін хату будаваць. Нанасіў бярвення, моху, збудаваў цёплую хату і жыве сабе ў ёй без бяды.
Насталі лютыя маразы. Парсюк круціўся, круціўся ў яме, не вытрымаў ды пайшоў да быка:
— Пусці, бык, у хату: сцюдзёна вельмі.
— He, — кажа бык, — не пушчу: ты ў мох закапаешся, табе і так цёпла будзе!
— Калі не пусціш, — кажа парсюк, — дык я падкапаю лычам падрубу — твая хата абернецца, ды яшчэ і цябе самога задушыць.
Напужаўся бык: хочаш не хочаш, трэба пускаць парсюка ў хату.
— Ну, добра, — кажа, — ідзі: удвух весялей будзе.
На другі дзень прыходзіць казёл:
— Пусці, бык, у хату.
— Навошта табе хата: ты ў дупле перазімуеш!
— Ну, калі не пусціш, дык я разганюся, стукну рагамі ў сцяну і праб’ю дзірку: мароз залезе ў хату, табе холадна будзе.
Што рабіць быку — пусціў казла.
— Добра, — кажа, — хата ў мяне не малая: хопіць і траім месца.
На трэці дзень прыходзіць гусак:
— Бык, бык, пусці ў хату пагрэцца!
— He пушчу!
— Чаму?
— У цябе пер’е цёплае, ты ў яго дзюбу схаваеш ды і так перазімуеш.
— Ну, калі не пусціш, дык я дзюбаю ўсю страху расцягаю, табе холадна будзе.
Спужаўся бык — пусціў і гусака.
На чацвёрты дзень прыходзіць певень:
— Пусці, бык, у хату!
— А хіба табе пад ялінкаю не цёпла? — засмяяўся бык. — He пушчу! У мяне ўжо і так цесна.
— А калі не пусціш, дык я ўзлячу на гару і ўвесь пясок са столі зграбу: дух з хаты праз столь выйдзе, і ты замерзнеш.
Спужаўся бык — пусціў і пеўня.
Жывуць яны ў хаце ўпяцёх.
Ідзе мядзведзь. Убачыў хату.
— Хто тут жыве? — пытаецца.
— Бык, казёл, парсюк, гусак і певень, — адказваюць з хаты.
— Пусціце і мяне пагрэцца.
— He, не пусцім! Ты нам не кампанія.
Мядзведзь стукнуў лапаю ў дзверы, праламаў іх і ўвайшоў у хату.
Тут бык выставіў рогі ды прыпёр мядзведзя да сцяны. А казёл давай яму рагамі ў бок лупіць, а парсюк зубамі за жывот ірваць, а гусак у нос дзяўбці... А певень узляцеў на лаву ды давай крычаць: «Кудах-кудах! Куды-куды!» Ледзьве жывым выскачыў з хаты няпрошаны госць — мядзведзь.
Ідзе ён, кульгаючы, па лесе, сустракае ваўка.
— Дзе быў, сусед? — пытаецца ў яго воўк. — Чаму ты такі хмуры?
— Ой, — кажа мядзведзь не сваім голасам, — трапіў я да страшэнных разбойнікаў. Адзін мяне віламі да сцяны прыціснуў — не павярнуцца. Другі ражнамі ў бок таўчэ. Трэці абцугамі кішкі выцягвае. Чацвёрты спіцаю ў нос коле. А пяты, у чырвонай шапачцы, ззаду шабля крывая, на нагах шпоры, бегае па лаве ды ўсё крычыць: «Падай, падай яго сюды!» Добра, што я ўцёк, бо не ведаю, што б гэты пяты разбойнік зрабіў са мною...
3 таго часу больш ні мядзведзь, ні воўк у тую хату не заглядвалі.
Селянін, мядзведзь і лісіца
Араў селянін поле. He канём, а валом. А вол такі лянівы быў, што проста бяда. Hi голасу не слухае, ні пугі не баіцца.
Раззлаваўся селянін на вала ды як крыкне на яго:
— А ну, каб цябе мядзведзь задушыў!
Толькі ён так сказаў, аж тут і мядзведзь ідзе.
— Ну, давай, — кажа да аратага, — свайго вала. Я яго задушу.
Пачухаў селянін патыліцу. Шкада стала яму вала. Ды і араць не будзе на чым. Сам жа сахі не пацягнеш.
Вось ён і пачаў прасіцца ў мядзведзя:
— Дай, — кажа, — хоць загон дакончу. А ты схадзі тым часам за мяжу, у быльнёг, адпачні там.
— Добра, — згадзіўся мядзведзь. — Спяшацца мне няма куды.
Пайшоў ён за мяжу і лёг адпачываць.
Бяжыць з лесу лісіца, спынілася каля селяніна:
— Тру-ру-ру! Тру-ру-ру! Гэй, чалавеча, ці не бачыў ты тут ваўкоў-медзвядзёў? Стральцы едуць, пра іх пытаюцца.
Падумаў селянін: калі сказаць пра мядзведзя, ён, чаго добрага, замест вала яго самога задушыць... «Лепш прамаўчу», — парашыў селянін.
— He, лісанька, не бачыў, — адказвае ён.
А хітрая лісіца пакруцілася, пакруцілася каля воза ды зноў пытаецца:
— А што гэта там, за мяжою, ляжыць?
— Калода на лучыну, — кажа селянін.
Лісіца памахала хвастом:
— Каб гэта была калода, дык яна б на возе ляжала...
Сказала так і пабегла ў лес.
Пачуў гэта мядзведзь і просіцца ў селяніна:
— Палажы мяне на воз.
Селянін палажыў яго на воз.
Зноў прыбягае лісіца:
— Тру-ру-ру! Тру-ру-ру! Гэй, чалавеча, ці не бачыў ты ваўкоў-медзвядзёў? Стральцы едуць, пра іх пытаюцца.
— He, не бачыў...
— А што гэта ў цябе на возе ляжыць?
— Калода на лучыну.
— Каб гэта была калода, яна б вяроўкаю была прывязана.
Сказала так і пабегла ў лес.
Мядзведзь кажа селяніну:
— Прывяжы мяне вяроўкаю.
Узяў селянін вяроўку ды так увязаў мядзведзя, што той і не зварухнецца.
А лісіца тут як тут:
— Тру-ру-ру! Тру-ру-ру! Гэй, чалавеча, ці не бачыў ты ваўкоў-медзвядзёў? Стральцы едуць, пра іх пытаюцца.
— He, не бачыў.
— А што гэта ў цябе на возе ляжыць?
— Калода на лучыну.
— Каб гэта была калода, у ёй бы сякера тарчала.
Сказала і пабегла ў лес.
Мядзведзь дужа напужаўся стральцоў, просіць селяніна:
— Зрабі, каб на мне сякера тарчала.
— Добра, — кажа селянін.
Узяў ён сякеру і ўсадзіў з размаху ў мядзведзя. Мядзведзь трохі паварушыўся — ды і дух з яго вон.
А лісіца зноў тут.
— Ну, цяпер дай мне гасцінца за вала, — кажа да селяніна.
— Якога?
— Мяшок курэй.
— Добра, — кажа селянін, — дам табе гасцінца. Пачакай трошкі.
Пайшоў селянін дахаты па курэй, а тут і сапраўды наехалі стральцы з сабакамі. Убачылі сабакі лісіцу ды за ёю.
Лісіца і ад курэй адраклася. Ледзь да сваёй нары дабегла.
Ускочыла ў нару, задыхалася.
А сабакі стаяць, лісіцу вартуюць, з нары не выпускаюць.
Надакучыла лісіцы ў нары сядзець, парашыла яна ад сабак адкупіцца.
— Вочы, вочы, — кажа лісіца, — што вы рабілі, як я ад сабак уцякала?
— Глядзелі, куды табе бегчы.
— А вы, вушы?
— Слухалі, ці блізка сабакі.
— А вы, ногі?
— Хутчэй беглі, цябе ратавалі.
— А ты, хвост, што рабіў?
— А я ўсё то за пень, то за калоду чапляўся.
— Ну, хвасцішча-дурнішча, аддам жа я цябе сабакам!
I выставіла хвост з нары:
— Наце вам, сабакі, хвост!
Сабакі ўхапіліся за хвост ды і лісіцу разам з ім выцягнулі.
Як лісіца ваўка судзіла
Пайшоў адзін чалавек у лес па карчы. Накапаў смалякоў і пачаў іх у мяшок складваць. Аж бачыць — бяжыць воўк.
— Ратуй ты мяне, чалавеча! — просіцца воўк. — За мною стральцы гоняцца. Я табе за гэта добра аддзякую — лісіцу на каўнер прыцягну.
— Як жа я цябе выратую? — кажа чалавек.
— Схавай у мяшок і нясі замест карчоў.
Чалавек так і зрабіў. Узваліў на плечы ваўка ў мяшку і пайшоў дарогаю.
Пад’ехалі стральцы, пытаюцца:
— Што нясеш, дзядзька?
— Карчы...
— А ваўка тут не бачыў?
— He, не бачыў...
Стральцы і памчаліся сваёю дарогаю.
Зняў тады чалавек мяшок з плячэй, развязаў.
— Ну, вылазь! — кажа ваўку.
— А стральцоў блізка няма?
— Няма.
Вылез воўк з мяшка і кажа да чалавека:
— А цяпер я цябе з’ем!
— Што ты, воўча! — здзівіўся чалавек. — Я цябе ад смерці выратаваў, а ты мяне з’есці хочаш... He, гэта не па закону!
— Як не па закону? — злуецца воўк. — Гэта наш, воўчы, закон.
— Дык хіба ж няма праўды на свеце? — не згаджаецца чалавек.
— Няма! — кажа воўк.
— He, — кажа чалавек, — праўда ёсць! Давай папытаемся ў каго хочаш.
— Давай! Толькі хутчэй!
Пайшлі яны разам дарогаю. Сустракаюць сабаку — старога, худога, скура ды косці.
— Сабака, — спыніў яго чалавек, — рассудзі ты нас.
— А які ў вас суд? — пытаецца сабака.
— Ды так і так, — пачаў расказваць чалавек.
Выслухаў сабака і кажа:
— Няма праўды на свеце! Пакуль я быў малады і шустры, гаспадар мяне карміў, даглядаў.
А як састарэў, дык зусім з двара прагнаў. Цяпер вось іду ў лес — можа, які галодны воўк з’есць, каб не мучыцца доўга.
— He, не, — перабіў яго воўк, — спачатку я чалавека з’ем!
Ляснуў ён зубамі і кінуўся да чалавека.
— Чакай! — сказаў чалавек. — Сабака судзіць не папраўдзе — ён сам пакрыўджаны. А такі суддзя несправядлівы. Пойдзем далей, папытаемся яшчэ ў каго-небудзь.
— Добра, — згадзіўся воўк, — ну пойдзем. Толькі хутчэй! Мне няма калі з табою судзіцца.
Пайшлі далей. Сустракаюць лісіцу.
— Рассудзі нас, лісічка, — просіць чалавек.
— А што ў вас за суд?
— Ды вось справа якая. Капаў я карчы ў лесе. Бачу — бяжыць воўк. «Ратуй мяне ад стральцоў, — просіцца. — Я табе за гэта лісіцу на каўнер прыцягну». Я і выратаваў яго — у мяшок схаваў. А як мінула бяда, дык ён мяне з’есці хоча. Скажы сама: ці ж гэта па закону? Хіба ж няма праўды на свеце?
Падумала лісіца і кажа:
— He магу я вас рассудзіць, не бачыўшы, як яно ўсё было. Трэба на месцы дазнанне зрабіць.
КНІГІ ОНЛАЙН
