Цудадзейны карагод
зборнік твораў для пазакласнага чытання ў 3-м класе. У 2 ч. Ч. 1
Выдавец: Народная асвета
Памер: 264с.
Мінск 2018
I моль не точыць. Я
Зброяй баявой Бывала неаднойчы. Мной
Вырашалі сварку На доўгім перапынку. Мной
Сцёбалі па карку Хлапечым без супынку. Суседзяў мной, бывала, Дзяўчынка лупцавала — Па шчоках і па скронях, Па пальцах, па далонях. I з месца і з разгону Мной білі як хацелі — Ажно кускі кардону Ад вокладкі ляцелі.
Я думаю у скрусе, Ад клопату не спіцца: Ну як цяпер вярнуся На кніжную паліцу?
ХІТРЫ ДЗЁННІК
Адразу сцішэў I панурыўся Бронік. У Броніка зноўку пытаюць: — Дзе дзённік?
Чакае адказу Настаўніца мовы. А потым і бацька Нахмурвае бровы. He ведае хлопчык... А дзённік тым часам За шафай стаіўся 3 лінейкай сам-насам. У класе схавацца — He тое, што ў лесе... Бывае, на ўроку пад парту залезе. Цікуюць за ім, Але зноў праглядзелі: Нырнуў —
I ў чужым апынуўся партфелі. А дома
Таксама схінуцца не шкодна. А дома
Залегчы ў запечку выгодна. Згубіцца на кніжнай паліцы Пад столлю...
Гуляе у Броніка Дзённік на волі. Якія кругом ні выкідвае штукі — Блукае, ніяк не даецца у рукі.
Янка Купала
ЮРАЧКА
1
Ой ты, Юрачка, Што не вучышся?
Так да невукаў Ты далучышся.
А як вырасцеш Ты няўмекаю, Усе высмеюць Недарэкаю.
А ў нашага Юрачкі З’елі сала шчурачкі, Як пабег ён у лясок, Каб схавацца ад кніжок.
А ў нашага Юрачкі У капоце дзюрачкі, Нарабіў ён іх сабе, Як стаў лазіць па вярбе.
2
Ой ты, Юрачка, Што лянуешся, Хаткі нашае He пільнуешся?
Толькі бегаеш, Забаўляешся, Гэтак з кпінамі Напаткаешся.
Я'
А у нашага Юрачкі Пагублены гузічкі, Ен тады іх пагубляў, Як з садочку уцякаў
А з нашага Юрачкі Сталі кпіць і курачкі, Што не мыўся цэлы дзень I бубніць, як авадзень.
3
Ой ты, Юрачка, Кінь ляніціся, Ды надумайся Ты вучыціся.
Будзем цешыцца, Што ты вучышся I да невукаў He далучышся.
^алянцін Лукша
ТЭЛЕФОН
— Нараджэння дзень — як свята! — Мне з усмешкай кажа тата.
Падарыў мне сёння ён Дзіва-цацку — Тэ-ле-фон!
Ало!.. Ало!.. Ало!..
Здзіўлю я ўсё сяло.
Трубку смела я здымаю. Сябра Віцьку выклікаю.
Даручэння не міне — Верш хай вучыць за мяне.
Ало!.. Ало!.. Ало!..
Крычу на ўсё сяло.
Ганарыстай нашай Тані
Хітрае задам пытанне: — Дзе зімуюць камары?
Хай гадае да зары.
Ало!.. Ало!.. Ало!..
Прыціхла ўжо сяло.
Татка вернецца дадому, Раскажу яму, вядома,
Як я з цацкаю гуляў —
3 дому ўсімі кіраваў!
Ало!.. Ало!.. Ало!..
А шчасце адплыло.
Зазірнуў у дзённік тата:
— Цацка ў двойках вінавата... Хоць і сцюжа, і мароз, — Цацку ў краму ён аднёс.
Ало!.. Ало!.. Ало!..
Спакойна спіць сяло.
Алена Масла
ЯК З’ЯВІЎСЯ АПОСТРАФ
Было гэта даўным-даўно. Можа, толькі сівыя туманы праўду і памятаюць. Спрадвеку ахінаюць яны зямлю сваімі калыханкамі, усе яе таямніцы ім вядомыя. Захацеўшы, столькі расказаць могуць, што нават Бай мех з іх казкамі не тое што панесці — з месца скрануць не зможа.
Мы ж з вамі паслухаем толькі адну гісторыю — пра тое, як з’явіўся апостраф. Я пачну кудзелю з туманоў прасці, а вы ўважліва слухайце, як вераценца спявае, тумановыя гісторыі пераказвае...
Даўным-даўно, як ўсё на Зямлі ўжо было створана, але яшчэ не было названа, у куфэрку, размаляваным дзівоснымі кветкамі, на востраве, згубленым у моры-акіяне, жылі словы. Многа-многа іх было — не злічыць. Але куфэрак быў вялізны, словы шчыльненька туліліся адно да аднаго — вось усе і змяшчаліся пад адным вечкам.
Але што без справы сядзець — не цесна, дык сумна!
— Мусіць жа, мы дзеля нечага створаныя? — шапталіся паміж сабой словы і маркоціліся, не ведаючы свайго прызначэння.
Аднаго разу пачуў гамонку слоў Вецер. А ён, як і туманы, — старэй за нас з вамі, старэй за дрэвы і траву і, можа, нават за зоркі. Хочаце, самі ў зорак запытайцеся, ці праўда гэта? Яны абавязкова пацвердзяць дакладнасць маіх слоў: якой жа пані не хочацца быць маладзейшай ад каго б то ні было...
Дык вось Вецер, які быў адзін са старэйшых на зямлі, і таму ўсё ведаў, сказаў словам:
— He ваша гэта доля — нудзіцца тут, далёка ад свету, на востраве, згубленым у моры-акіяне. Ваша доля — па зямлі рассыпацца, усяму на ёй імёны даць.
— А як жа мы даведаемся, куды ісці? — занепакоіліся словы. — Мы ж нічога, акрамя свайго куфэрка, не бачылі.
— Э, не турбуйцеся! — сказаў Вецер. — Спачатку куфэрак адчыню, а пасля падумаем.
Як сказаў Вецер, так і зрабіў. А словам боязна ў невядомы свет з утульнага куфэрка лезці, прыціхлі, маўчаць. Аж чуюць раптам — пытае нехта:
— Што рабілі? Што робім? Што будзем рабіць?
— О, дружа, цябе мы й чакалі! — радасна загуў Вецер, пазнаўшы Дзеяслова, адвечнага рупліўца. Хто-хто, а ён ведае, чым слоўцы заняць, бо сам дзеянне слоў абазначае, таму Дзеясловам і завецца.
Пакуль яго сваякі ў куфэрку нудзіліся, Дзеяслоў ужо тупаў па зямлі, работы сабе піукаючы.
— Што рабілі? У куфэрку без справы марнаваліся. Што зрабілі? Вечка куфэрка адчынілі. А што будзем рабіць — ад цябе, дружа, залежыць, — адказваў тым часам на запытанне Дзеяслова і за сябе, і за словы Вецер. — Глянь, колькі дабра ў куфэрку прападае! Прыладкаваць бы яго, па свеце разнесці!..
— Будзе зроблена! — паабяцаў Дзеяслоў.
Пасля разам з Ветрам спакаваў словы ў вялікую торбу, сеў у човен, пераплыў мораакіян і пакрочыў па зямлі. Што на сваім шляху ні сустрэне — слоўцы на тое прымярае, выбірае, каб дакладна падыходзілі жывой істоце, прадмету ці з’яве. Так вось і стала дрэва — дрэвам, рака — ракой, гара — гарой, пустыня — пустыняй, а вы, мае харошыя, — хлопчыкамі і дзяўчаткамі.
Тупаў, тупаў Дзеяслоў, паўзямлі абышоў і трапіў у тыя мясціны, дзе і сёння ёсць наша з вамі зямля — Беларусь.
А тут лясоў багата, кветкамі травы перавітыя, сінь нябесная ў рэчкі і азёры пералітая. He можа налюбавацца хараством гэтай зямлі Дзеяслоў, самыя пяшчотныя і прыгожыя словы для яе рыхтуе.
А на дварэ — ноч. Неба зоркамі ўсеяна. I бачыць Дзеяслоў, што адна з іх за ражок
маладзіка зачашлася і, адлюстраваушыся у расінках на траве, мільённа памножылася.
Прыгожа! He часта такое пабачыш! Стаў Дзеяслоў думаць, куды б гэтае багацце прыстроіць?
Надумаў і давай шчыраваць, кропелькі з адлюстраваннем месяца і зоркі збіраць ды, як завушнічкамі, словы імі аздабляць.
Як сустрэнеце цяпер, сябры, апостраф у словах, ведайце — гэта і ёсць адбіткі зоркі і месяца, сабраныя Дзеясловам і ўплеценыя ў мову.
Сталі завушнічкі ў словах звінець крышталём начной расы, пералівацца месяцовым ззяннем, клікаць за сабой у нябесную высь, да зорак. I без таго прыгожыя, сталі словы звонкімі, тужлівымі, як салаўіныя песні, на якіх начная раса замешаная.
У пару Дзеяслоў парупіўся! Неўзабаве світаць пачало — летнія ночы, ведама ж, кароткія... Зорка, пацалаваўшы месячык на расстанне, пакацілася па небе. I кажуць, што болып так і не сабралася пакалыхацца ў яго на ражку.
Дзеяслоў жа крышку задрамаў на самым досвітку і, абудзіўшыся, далей па зямлі пакрочыў. Да той пары тупаў, пакуль усе слоўцы не прыстроіў як след.
А яго падарунак — прыгожую спеўную мову, аздобленую апострафамі-завушнічкамі — мы да гэтай пары маем.
м іхась Пазнякоу
МАЯ БІБЛІЯТЭКА
Я ніколі не сумую — Моцна з кнігамі сябрую. Рады вам я пахваліцца, Што ў мяне іх тры паліцы. Ёсць Купала, Багдановіч, Колас, Цётка, Броўка побач, Караткевіч, Маўр, Лынькоў, Пушкін, Прышвін, Міхалкоў. Ёсць Маршак, Біянкі, Волкаў, Ліндгрэн, Твен, Радары, Толкін. Ёсць і казкі ўсіх народаў, Ёсць фантастыка, прыгоды.
На паліцах кніг палова Пазнавальна-навуковых.
I калі часінку маю — 3 асалодаю чытаю, I сярод сяброў маіх Шмат герояў гэтых кніг.
Дзень надарыцца няўдачны — He бядую і не плачу, Супакой мой не ў аптэцы, А ў маёй бібліятэцы.
Прануза
ЦЯЖКАЯ ДАРОЖКА
Ох і цяжкая дарожка, Што дамоў вядзе Сярожку.
Ен прыпыніцца, марудзіць, Спачувальна кажуць людзі:
— Можа, захварэў хлапчына?
Можа, іншая прычына?
Твар сумотны і няветлы, Хоць і дзень вясновы, светлы.
Нават плечы узмакрэлі: Двойку ён нясе ў партфелі.
Адам Русак
МОЙ СЯБРА
3 ім я ў працы, ў адпачынку, 3 ім на ўроку, перапынку.
3 ім я ў полі, з ім у школе,
3 ім не сумна мне ніколі.
3 ім вандрую я па свеце,
3 ім лятаю у ракеце.
Чаго сам не адгадаю, У яго я запытаю.
Ён усё на свеце знае, Мне ва ўсім ён памагае.
3 ім я гутарку вяду, 3 ім нідзе не прападу.
— Хто ж ён гэтакі, скажы? Нам яго ты пакажы.
— Нездагадлівы ты, Мішка...
Сябар мой, вось бачыш, — кніжка.
Ласіль Хомчанка
КОСКА
Захарка сеў рыхтаваць урокі. Трэба было выканаць практыкаванне: перапісаць сказы і паставіць, дзе трэба, коскі. А рабіць Захарку нічога не хацелася. Ен падпёр далонямі галаву і задумаўся. Захарка толькі што прачытаў кніжку пра прыгоды капітана карабля.
Цікавае, гераічнае жыццё ў марскіх капітанаў. He тое, што ў яго, Захаркі. Вучы граматыку. Захарка ўздыхнуў і сказаў уголас:
— Навыдумлялі ўсялякіх прадметаў. I ўсе іх вучы. Коскі там розныя, пытальнікі...
Пачуў гэта старэйшы брат Янка і спытаў:
— А ты б што хацеў вучыць?
— Хай бы адразу вучылі на касманаўтаў, капітанаў, шафёраў. A то вучаць, дзе коскі ставіць. Хіба без іх нельга жыць?
Янка даўно ведаў, што Захарка марыць стаць капітанам далёкага плавання. Ён трохі падумаў, хітра ўсміхнуўся і сказаў:
— Кажаш, і без косак можна пражыць? Мы зараз праверым. Бяры аловак і пішы.
— Што пісаць?
— Будзем лічыць, што ты ўжо капітан карабля. Табе трэба даць пісьмовы загад сваім матросам.
— Гэта я змагу, — абрадаваўся Захарка. Такі занятак усё ж цікавей, чым урокі рабіць. — Які загад, кажы!
— Ты хворы ці паранены ў бойцы з піратамі. Ляжыш у бальніцы.
— Нічога ты не разумееш у марской справе, — паправіў Янку Захарка. — Піратаў даўно ўжо няма.
— Добра, згодзен. Ты захварэў, ляжыш у бальніцы, а карабель стаіць у гавані. У моры шторм. Я твой памочнік, чакаю ад цябе пісьмовага загаду. Ты кажаш: плыві.
— Ну і плыві.
— He, ты напішы мне загад, — патрабаваў Янка.
Захарка рашуча падсунуў аркуш паперы, узяў аловак.
— Пісаць?
— Пішы, пішы.
I Захарка пад дыктоўку Янкі напісаў: «Плысці не дазваляю стаяць у гавані».
Прачытаў Янка і паціснуў плячыма:
— Нічога не разумею.
— Усё ясна, — сказаў упэўнена Захарка. — Я загадваю плысці.
— He, не ясна. Ці плысці не дазваляеш і трэба стаяць, ці трэба плысці і стаяць не дазваляецца ў гавані. He хапае коскі.
Захарка зморшчыў лоб і пачаў думаць,
дзе б гэту самую коску паставіць. I паставіў пасля слоў «не дазваляю».
КНІГІ ОНЛАЙН
