Цудадзейны карагод
зборнік твораў для пазакласнага чытання ў 3-м класе. У 2 ч. Ч. 1
Выдавец: Народная асвета
Памер: 264с.
Мінск 2018
Павярнуў я з бору ў кірунку да ракі і іду ўзлессем. Глянуў на бор — аж на ўзвышшы, на лясной прагаліне, стаіць мядзведзь ды, не раўнуючы, як фельдмаршал які, правую лапу ўгору падняў, нібы на мяне паказвае. Я спыніўся. Што рабіць? Уцякаць — самая
апошняя справа. Звер адразу за табой кінецца. «Пайду на яго. Напалохаецца ды пачне ўцякаць сам». Іду. Мядзведзь ні з месца. Прайшоў далей — мядзведзь хоць бы скрануўся. Падыходжу яшчэ бліжэй.
Мядзведзь стаіць, як скамянеў. Я тады — куды ж мне дзецца? — як гойкнуў:
— Ату, давай яго!
Мядзведзь хоць бы што. Калі я прыгледзеўся лепш — гэта гарэлы пень. Каб не тыя свежыя сляды, я на яго ўвагі не звярнуў бы.
Каму, можа, смешна, а мне страху хапіла.
Васіль Жуковіч
АДЛЯЦЕЛІ ЖУРАЎЛІ
Над балотам, над лугам, над полем над прасторам радзімай зямлі, дзе пад воблакі мкнуцца таполі, вострым клінам плылі жураўлі.
I пачуліся у песні кароткай шкадаванне і смутак такі, быццам жоравы з небам продкаў расставаліся на вякі.
I калі непрыкметна расталі ў вышыні, над смугою палёў, мне таполі нагадваць сталі пер’е шэрае жураўлёў...
Ці прытуліцца вецер да весніц, ці вяршаліны дрэў гайдане — чую зноў развітальную песню, адгукаецца смутак ва мне.
Якуб Колас
ВОСЕНЬ
Пуста ў лузе. Толькі стогі Парыжэлыя стаяць, Ды шпакі каля дарогі Цэлы дзень адно крычаць. Грэчка зжата. Гола ў полі. Жыта звезена даўно. Толькі плаваюць на волі Кучы хмар, як валакно. Дожджык сее беспрастанку; Вецер свішча так, як звер... Колькі лужын каля ганку! А гразі, гразі цяпер!.. Ссохлі травы, ўсё павяла. Слоць, плюхота, холад, цьма. Эх, хутчэй бы закрывала Зямлю чорную зіма!
Пятрусь Макаль
АСЕННЯЕ
Расу на травы ніжа Пад вечар цішыня. А сонца ніжай, ніжай, I халадней штодня. Трапеча аблачынка У белай чарадзе, Як школьніца-дзяўчынка, Што ў першы клас ідзе. Рабіна заірдзела — Нібы агнём цвіце, Ды лета адляцела У вырай на лісце. Папрацавала лета — Збірала дзень пры дні У бэрах і ранетах Скарбонкі цеплыні.
I нас цяпер, увосень, He спудзяць халады: Як сонцы, мы падносім Да губ сваіх плады. Смяёмся мы шчасліва — Да новых весніх дзён Нас будзе грэць рупліва Багаты летні плён.
Іван Навуменка
ПАДРАНЕНЫ ЖУРАВЕЛЬ
I
Сонца яшчэ гарачае, але не такое пякучае, як летам. Неба сіняе, чыстае. Рассякаючы крыламі паветра, носяцца ластаўкі. Ловяць розных птушак і мошак. На правадах сядзяць чароды шпакоў. Яны цяпер набіраюцца сілы перад адлётам у вырай.
У адзін з такіх дзён раптам чуецца ціхае курлыканне. Хлопцы задзіраюць галовы. У небе шнурочкам выцягнуўся жураўліны клін. Наперадзе кліна, відаць, вопытны журавель, які вядзе чараду. За ім ляцяць астатнія птушкі.
Сумна ад ледзь чутнага курлыкання. Хлопцы сядзяць каля вогнішча. Яны пякуць бульбу. Што смачней за печаную бульбу, якая тут, на полі, асабліва пахне і мае выдатны смак?!
Зноў даносіцца зверху курлыканне — ціхі меладычны звон. У небе ледзь бачным шнурочкам цягнецца новы жураўліны клін...
I вось далёкае курлыканне перарываецца адчайным, рэзкім крыкам. Хлопцы заўважа-
юць: адна птушка зніжаецца, вось-вось кранецца зямлі. Нарэшце журавель садзіцца на ржышча, працягвае трывожна крычаць.
Хлопцы наперагонкі кідаюцца да птушкі.
Дык вось ён які, журавель! Адно крыло ў яго звісае, цягнецца па зямлі. Яно, відаць, перабіта.
II
У гэты час па пыльным шляху гоніць статак цялят Тлля Звон. Ен забірае жураўля.
У цялятніку Ілля, які зімой працаваў даглядчыкам, абсталяваў для падраненага жураўля закутак на кармакухні. Тут цёпла, утульна. Карміўся журавель тым, што і цяляты. Ахвотна еў бульбу, буракі, бручку, прызвычаіўся піць цялячае пойла.
Усю восень і зіму хлопцы перадавалі адзін аднаму навіны пра жураўля. А вясной Ілля паклікаў іх да сябе на калгасны двор, сказаў:
— Трывожыцца журавель. Крычыць, ірвецца некуды. Відаць, жураўлі прылятаюць.
Ен адчыніў дзверцы. I адразу з катушка выскачыў журавель. Сапраўдны прыгажун — цёмна-шэры, з пышным хвастом, моцнымі нагамі. Дзівіліся хлопцы: журавель нібы пад музыку пачаў перабіраць нагамі — быццам танцаваў. Затым узляцеў, падняўся над хлявамі, хатамі, зрабіў тры-чатыры кругі і неўзабаве знік з вачэй.
ПАЧЫНАЛАСЯ ВОСЕНЬ
Пачыналася восень. Яшчэ горача свяціла сонца. Зусім па-летняму дрыжала сіняватая смуга над пыльнай дарогай. У кустах крушыны свісталі вясёлыя дразды. Буяла яшчэ на лугавінах зялёная атава. У палісаднічках наперагонкі хваліліся сваёй прыгажосцю жоўтыя вяргіні і астры. Але ўсеўладная восень неадступна цікавала за гэтымі апошнімі праявамі летняга жыцця. Яна ўжо заслала суцэльным залацістым абрусам палі збажыны. Злёгку рассерабрыла шаты разгалістых прыдарожных бяроз. Паветра напаіла той празрыстасцю і чысцінёй, якая бывае толькі цёплай лагоднай восенню.
Высока ў сінім бязвоблачным небе плыве яркае сонца. Шчодра лье на зямлю сваю цеплыню і святло. Сагрэтая яго ласкай зямля адказвае буяннем жыцця.
Цёпламу яснаму дню радуецца кожная жывая істота. Над маёй галавой, на бярозе, цінькаюць сініцы. Прабуюць моц сваіх крылаў прыгожыя ластаўкі. На маленькім лапіку зямлі ідуць свае клопаты і турботы. Некуды спяшаецца цягавітая мурашка. Уверх па сцяблінцы паўзе спакойная божая кароўка.
Над Прыпяццю сінее лес. Адтуль нясе густым водарам, сатканым з пахаў хвоі, прэлай зямлі, грыбоў і багуну. Шырокая
лугавіна прымешвае свайго да гэтай багатай і разнастайнай гамы: пахне аерам, мурагом, салодкай медуніцай.
Я думаю пра восень. Мабыць, памыляюцца тыя пісьменнікі, якія бачаць у восені толькі заміранне жыцця. Здаецца, усё якраз наадварот.
Жыццё ў гэтую пару не замірае, а нараджаецца. Яно проста стаіць перад пачаткам новага, яшчэ шырэйшага круга. Бяроза адшумела зялёным лісцем і паслала ў свет, можа, мільёны новых бярозак, схаваных у яе лятучым насенні.
Дайце гэтаму насенню пульхную глебу, трошкі святла і цеплыні — і народзіцца новы бярозавы гай...
Восень — гэта ростані на вечных дарогах старога і новага жыцця. Няхай прыгрэе сонца, і тады за цёплым летам адразу пачнецца вясна, без ніякай восені і зімы, без ніякага перапынку. Хіба ўвосень не расцвітае прыгажуня яблынька, зведзеная ў зман здрадлівай ласкай бабінага лета? Нездарма, відаць, нашы далёкія продкі кожны новы год жыцця пачыналі з восені...
Язэп Пушча
ЗАЛАТАЯ ПАРА
Верасень у госці Болей не запросіць; Маладой бярозцы Павязала восень
Жоўтую хусцінку
3 белай павуцінкай.
Лета на прысадзе
Пад зялёнай кронай;
На рабіне ў садзе Плашч гарыць чырвоны, I нясуць з даліны Спелы сок каліны.
Дрэвы ў пазалоце, Вокліч жураўліны; Восень на балоце Сее журавіны.
Быццам песня тая, Восень залатая.
Цётка
ЧАМУ ПТУШКІ АДЛЯТАЮЦЬ
(урывак з апавядання «Пералётныя птушкі»)
Тыя птушкі, якія мусяць жыць вясну і лета ў адным краі, а восень або толькі часць восені і зіму у другім краі, называюцца пералётнымі.
Птушкі на халодны час пералятаюць у цёплы край, бо яны ўсе жывяцца рабакамі, кузюркамі, жучкамі і т. п., а ўсе гэтыя страшэнныя ворагі нашых дрэў і раслін на зіму гінуць, дык птушкам не было б чым жывіцца.
Каб мог здарыцца такі год, што птушкам дзеля якой прычыны нельга было б вярнуцца да нас, якім жа страшным, глухім і спустошаным праз гэта стаўся б наш край: замест мілага шчэбету, замест песняў звонкіх толькі голыя веткі і галіны шапацелі б, замест багатых рознакалёрных ніў — поле ляжала б, як чорны папар, і т. д., бо ўсё багацце нашага краю зніштожылі б, аб’елі б жукі, рабакі, мошкі.
Станіслаў Шушкевіч
ЛІСТАПАД
Пэўна, сонца знебылося, Адпачыць пайшло за хмары, I паўзе павольна восень Праз іржышчы і папары.
I ад холаду рабіна Чырванее, нізка гнецца, Паляцелі гусі клінам, Каб ў выраі пагрэцца.
Сыплюць лісцікі бярозы, Стала ветрана і суха, — Недалёка ўжо марозы, Люты вецер, завіруха.
Чалавек без Радзімы — што салавей без песні
Эдзі Агняцвет
ЗЯМЛЯ 3 БЛАКІТНЫМІ ВАЧАМІ
Зямля з блакітнымі вачамі — Святло азёр, прастор лугоў! Тут называюць Васількамі На Беларусі хлапчукоў.
Звіняць крыніцы, як цымбалы, Сцяжынкі свецяць у лясах.
Палі, узгоркі, перавалы — Прасторны шлях, далёкі шлях!
Краіна славы партызанскай, Краіна міру і даброт!
Ты — наша гордасць, Наша казка,
Як сонца, добры твой народ.
Твае сыны, твае унукі, Мы любім гул тваіх бароў.
I рэкі цягнуцца, як рукі, Да чыстых рэк тваіх сяброў.
Алесь Бадак
МАЛЕНЬКІ ЧАЛАВЕК У ВЯЛІКІМ СВЕЦЕ
(урыўкг)
Дарагі дружа!
А ці ведаеш ты, дзе ты жывеш? «Ну, вядома ж ведаю, — напэўна, адкажаш ты, — дома!» Але што такое «дом»? Правільна, гэта кватэра ці хата (для тых, хто жыве ў вёсцы), дзе ты спіш, гуляеш, ясі, глядзіш тэлевізар, — гэта твой дом. Там яшчэ жывуць твае мама, тата, брацікі, сястрычкі, там у цябе ёсць шмат цацак і кніжак.
Але вось ты з татам і мамай паехаў у іншы горад ці вёску, у госці. Паехаў, а назаўтра ўжо назад хочацца. Туды, дзе засталіся твае цацкі, кніжкі, мульцікі, дзе засталіся твае сябры, твая школа. «Мама, — просіш ты, — паехалі дадому, — у Мінск». Вось яно што, аказваецца! Значыць, твой дом не толькі твая кватэра, але і ўвесь Мінск, цэлы горад! Калі ты, вядома, у ім жывеш. А нехта іншы жыве ў іншым горадзе. Значыць, і яго дом — цэлы горад! Толькі іншы. А нехта жыве ў вёсцы. Значыць, яго дом — цэлая вёска...
А цяпер паглядзі навокал. Бачыш вунь той лес? Гэта твой лес, таму што ты можаш разам са сваімі татам і мамай у любы час пайсці ў яго па грыбы ці ягады. Але гэта адначасова лес і ўсіх тваіх сяброў. I Валеркі, і Наташкі, і Марынкі, і Сяргейкі. Бо яны таксама могуць у любы час са сваімі татам і мамай пайсці ў яго.
I рэчка, на якой ты дапамагаў старэйшаму брату лавіць рыбу, таксама агульная, наша. I кожны, хто захоча, можа прыйсці і пакупацца ў ёй.
А ўсё гэта — і лес, і рэчка, і зямля, па якой ты ходзіш, і горад, у якім ты жывеш, і вёска, у якой жывуць твае бабуля і дзядуля — усё гэта разам называецца адным словам — Радзіма. У яе і імя ёсць — Беларусь. Прыгожае імя, праўда?
Ну, а людзі, якія жывуць у Беларусі, гэта значыць мы з табой, называюцца беларусамі. На хлопчыка гавораць беларус, а на дзяўчынку — беларуска альбо беларусачка.
Ты яшчэ маленькі, і пакуль вельмі мала чаго пабачыў у сваім жыцці. Ты яшчэ нават і не здагадваешся, якая вялікая і прыгожая твая Радзіма — Беларусь. Вялікая-вялікая, прыгожая-прыгожая! I столькі ж у ёй ёсць цікавага, незвычайнага, нават казачнага!
КНІГІ ОНЛАЙН
