Даведнік па літаратурнай праўцы
Пятро Жаўняровіч
Выдавец: Адукацыя і выхаванне
Памер: 448с.
Мінск 2017
/ 1. Пасля шпітал^[я] ў Арэнбургу трапіў на фронт ужо пад зімовае наступленне: Варшава, Гдыня... 2. Ніхто з членаўэкіпаж'ў[а] судна не пацярпеў. 3. Больш за тое, тыя ж «лішнія» кармы можна і абмяняць у некага на дадатковую колькасць жывёлы для свайго статкУ[а]. 4. Пастаянная камісія Палаты прадстаўнікоў беларускага парламентуўаі па праблемах чарнобыльскай катастрофы, экалогіі і прыродакарыстанні выправіцца на Магілёўшчыну.
• агульныя і ўласныя геаграфічныя і астранамічныя назвы і паняцці: мыса, берага, раёна, пасёлка, Мазыра, Нёмана, Марса;
✓ Нас перакінулі на той бок заліва, на заходні (I. Шамякін); Людзі не могуць узяць з сабою ручая — бяруць з сабою каменьчыкі (А. Разанаў); На месцы нядаўняга пагорка засталася неглыбокая яміна (У. Сіўчыкаў); Але з боку горада адзін з камп’югомаў выйшаў да ракі, круціў галавой ад непрыемных пахаў, нават спрабаваўзакрывацца рукавом (А. Наварыч); Ад Міра і да Турава дымілася зямля... (У. Мазго).
S 1. Так, у Віцебскай вобласці проціэпідэмічныя мерапрыемствы праводзяцца толькі на тэрыторыі Дубровенскага, а ў Магілёўскай вобласці — на тэрыторыі Асіповіцкага раёну[а\. 2.— Гэтае новаўвядзеннезакранае толькі веснавы час,— працягвае Тамара Анатольеўна,— калі лоўля дазволена ў светлы час сутак з берагУ\а\. 3. Марыя перажыла князя, была шчодрай праваслаўнай верніцай іўласніцай Слуцкў[а]. 4. Іўтыхкасцёлах, у Траецкай царкве інавату аблупленай і закінутай Вялікай сінагозёў засталіся старыя аздобы, ляпніна і роспісы часоў росквіту СлонімУ[а]\
• танцы і гульні: вальса, хакея, тэніса, покера, прэферанса.
✓ 3 усіх Ананікавых танцаў мне запомнілася толькі простая і страсная мелодыя вальса (Я. Брыль); Але калегіўпускаліЛося ноччу праз акно, і ён начаваўупотай, нават паспяваў снедаць разам з намі, пакуль кіраўнік адсыпаўся пасля начнога прэферанса (У. Калеснік); Пасля сённяшняй цырымоніі ў ёй [зале] значацца прозвішчы ўжо 195 чалавек, якія ўнеслі значны ўклад у станаўленне і развіццё хакея з шайбай.
/ Вось за што я люблю беларусаў! Бо можна зайсці да незнаёмага чалавека ў госці і паспытаць начлегўУ альбо далучыцца да настольнага тэнісУ[а] з іншымі — і нідзе ты не будзеш адрынуты.
3. 3 канчаткам у (ю) ужываюцца:
• рэчыўныя назоўнікі: лёду, алюмінію, аспірыну, пяску, шоўку, супу, тваражку, але: аўса, хлеба,
V Цяпер, братцы, мы з граніту, душа наша з дынаміту, рука цвёрда, грудзь акута, пара, братцы, парваць пута! (Цётка); Цесць хутка затупаў пад паветку, прынёс скрутак поліэтылену, якім накрываюць сіласныя бурты (А. Жук); Нага ступіла
Частка чацвёртая. ПРАЎКА НА МАРФАЛАГІЧНЫМ УЗРОЎНІ
253
на нешта цвёрдае — ці то на кавалак лёду, прыхаванага пад снегам, а магчыма, і на камень, які нейкім чынам трапіўся сюды, у рэчышча ракі (А. Марціновіч); Гэта святочнасць, урачыстасць пануе і ва ўтульным буфеце з вялізным самаварам, са шклянкай смачна заваранага чаю (М. Лужанін); Я чую пошум колішніх лясоў, калі бяру кавалак антрацыту (А. Зарыцкі); Толькі цяпер цяпло не ціснула зверху, а, павольна ўзнімаючыся над размяклым асфальтам, поўніла горад пахам бітуму, тапалёвай лістоты і бензіну (М. Клімковіч); Вы хочаце напою нябёсаў? (У. Гарачка); Напрыклад, для неону ў гелійнеонавым лазеры пры X = 0,6328 мкм, Т = 400 К паўшырыня лініі будзе Дй = 1,7109 Гц (I. Сташкевіч); / да матчынага дома я прынёс снапок аўса (У. Хадыка); У торбе, апроч акрайчыка хлеба, часам ляжала скварка сала ці яйка, зваранае крута, соль, кіслы агурок, бутэлька малака ці хлебнага квасу (I. Грамовіч).
^ 1. Але як вызначыць, ці апраўдана эканомія пры набыцці больш таннага прэпарагпф[у\зулікам больш нізкай яго эфектыўнасці? 2. Так Васілеўскія сустрэлі тысяча дзевяцьсот сорак сёмы год у новай кватэры з талеркаю смачнага халадц^[у]. 3. 3 прыбалтыйскай краіны мужчына арганізаваў канал пастаўкі гэтага наркотык^[у] і збываў яго па 50100 грамаў дылерам для продажу на дыскатэках Гомеля. 4. У снег^\у] позірк маіх надзей, у снег#[у] маіх летуценняў голас. 5. Кажуць, што французы не пакутуюць ад нырачнакаменнай хваробы таму, што кожны дзеньужываюць па шклянцы сідрф[у]. 6. Тамузакупачныя цэны да канца гэтага года павышаць не плануецца. За выключэннем некалькіх пазіцый (у прыватнасйМ льнотрасты, ячменю і аўсўўа]).
• зборныя назоўнікі: калектыву, натоўпу, багажу, посуду, агрэсту,лесу, гаю, бярэзніку, чабору, бэзу (але з суфіксамі: лясок — ляска, гаёк — гайка);
✓ Ну, а калі ад кухоннага посуду дух ваш папросіцца ў высь Перунову — лепшага век вы не знойдзеце спосабу, як акунуць сябе ў родную мову (Н. Гілевіч); А з якой фразы пачынаецца кансалідацыя злектарату? (С. Панізнік); Сярод гэтых мерапрыемстваў заслугоўвае адабрэння правядзенне конкурсу на лепшае збіранне фальклору (Э. Іофэ); Паэт малюе вобраз Скарыны шырока, панарамна, з багатым ахопам гістарычнага матзрыялу (Ф. Шумчык); I, заглушаючы калёсаўляскат, над цішынёю бору векавога нясецца рэха песні партызанскай (М. Танк); Ніколі не ехаць хлапцу маладому да блізкага гаю, да роднага дому (М. Сурначоў); Маладзік пагнуўся кветкай бззу паглядзеў,стуманіўсяізнік... (С. Фамін);У самым гушчары, у засені старой калматай елкі, адчула халодны подых восені і ціхая сям'я берасклету (М. Паслядовіч); Пад бурымі леташнімі травамі, пад амярцвелым лямцам сіўцу прарастаў малады шаўкавісты падшэрстак (В. Карамазаў); Мо выйдзе зараз з ляска? (Б. Стральцоў).
^ 1. Таму кожны з нашага аўтобуснага соцыум^[у] даваў дзяўчынцы нейкія грошы.
2. Але на вяршыні ўсяго гэтага кангламерат^[у] — сістэма кіравання якасцю.
3. Морквуне сеюць пасля кропу, сельдэрэ)([ю], пятрушкі, пастўіМрнак^у], фенхел)([ю], кмену, каляндры. 4. Калі пасмажыць корань дзьмухаўц)([у], то атрымаецца цудоўны напой: нешта накшталт кавы, але без кафеіну. 5. А Лявон лётаў, доўга кружляўу паветры. Вяртаўся, сядаў на ўскрайку лесф\у], апранаўся і ішоў дадому без грыбоў.
254
Частка чацвёртая. ПРАЎКА НА МАРФАЛАПЧНЫМ УЗРОЎНІ
• абстрактныя назоўнікі са значэннем:
« паняццяў, якасцяў, прымет: абавязку, гіпнозу, блакіту, ідэалу, настрою;
^ 3 яснага блакіту знікаюць хварбы, знікаюць бліскі дня, і чыстым золатам заліта ціхіх палёў далечыня (Н. Арсеннева); — Янка,—узмаліўся Берасневіч,— пакінь, не трэба, не псуй майго настрою! (У. Караткевіч); Мэта гэтага рашэння — захаванне і прымнажэнне гістарычных традыцый службы штабоў ва Узброеных Сілах, выхаванне і натхненне ваеннаслужачых наўзорнае выкананне свяшчэннага абавязку па абароне Айчыны, адзначылі ў прэсслужбе; I вось пасля нядоўгага роздуму вырашыўусёжтакі апрануць сінія джынсы, чорны світар, «прышпільныя» карычневыя туфлі і такога ж колеру лёгкую куртку.
/1.3 кантэкст^іу] ліста вымалёўваўся даволі адмоўны вобраз гэтай жанчыны. 2. Між іншым, упершыню за апошнія 5 гадоў прагнозны паказчык тэмпф[у\ росту платных паслуг не ўдалося выканаць.
■ дзеянняў, працэсаў, стану, адчуванняў, пачуццяў: адпачынку, штурму, набору, працэсу, перапісу, апетыту, сну, спакою;
✓ Зацымбалілі цымбалы, забубнелі бубны, як вярталіся з паходу, з бойкі вельмі труднай (Я. Купала); Няўрымслівы прыліў гневу і рашучасці падхоплівае мяне з месца і штурхае да расчырванелага потнага Гарбацюка (В. Быкаў); Як чужыя, рассталіся ўранку: без пагляду, без поціску рук (Н. Гілевіч); Яшчэ ёсць пот халодны, пот баязліўца, вынікстраху... (С. Дзяргай); Праз многія стагоддзіархеолагі будуць углядацца ўзнакі на ганчарных донцах і гадаць, што яны азначаюць: месца вырабу, сонца, прыналежнасць князю ці ганчарнаму цэху (С. Тарасаў); Мільёны дзён мяне кахаў, мільёны дзён ішоўзнябыту, з'явіўсяўрэшце ісказаў: «Як дзіўна, мною ты забыта» (Р. Баравікова); адышоўмой анёл спакою/пачакаю — сказаў (М. Лукша).
/ 1. Зараз жа інтэрнат чакае толькі тых дзяцей, для якіхувогуле не было ніякага шанц)Ду] знайсці другую сям'ю. 2. Дзень пачнецца са святочнага малебнўДу] аб лепшым жыцці краснапольцаўу СвятаУспенскай царкве. 3. А Павел цяпер штодня, ад сняданкў([у\ да вечара, быў пад прыцэлам некалькіх nap кплівых вачэй. 4. Акрамя бо)([ю] за тытул чэмпіёна Еўропы ў сталічным Палацы спорту пройдуць рэйтынгавыя васьміраўндавыя паядынкі з удзелам чэмпіёна нашай краіны сярод прафесіяналаў Сяргея Гулякевіча і сярэбранага прызёра АлімпіядыўАфінах, чэмпіёна Беларусі сярод прафесіяналаў Магамеда Арыпгаджыева, якія памераюцца сіламі з егіпецкім і нігерыйскім баксёрамі.
■ напрамкаў у прасторы, месца і недакладнага часу: верху, маршруту, краю, лугу, свету, фармату, часу, молшнту; але з суфіксамі: лужка, вяршка; ✓ Злева, бліжэй да ручая, што аддзяляў лес ад лугу, сосны саступалі месца дубамасілкам, якіх нямнога засталося ў нашыхлясах (I. Шамякін); Ахапіўшы падковай вышыню, рота спрабавала ўварвацца ў траншэю на самай вяршыні, але не дайшла нават да палавіны схілу (В. БыкаўУДзяўчына, уякой падсудны адабраўсумачку, сядзела ў зале налаўцы з самага краю (Л. Арабей); Маўчанне гор — маўчанне
Частка чацвёртая. ПРАЎКА НА МАРФАЛАПЧНЫМ УЗРОЎНІ
255
мудраца, што спасцігае часу таямніцы (А. Грачанікаў); У часантрактуя нікуды не пайшоў, хоць і хацеўубачыць дзяўчынуў чырвонай спадніцы (М. Клімковіч).
/ Вакол сядзібы ляжыць нешырокая палоска поплав^у], якілетам — быццам абрус, сатканы прыродай з розных кветак і траў.
• грамадскіх фармацый, навуковых тэорый, мастацкіх плыняў (звычайна з суфіксам ізм): феадалізму, рэалізму, гуманізму;
✓ Ой, ці не ёсць гэта толькі погляд бацькоў сентыменталізму, што, уміляючыся над жыццём сялянскім, бачыліў ім адны толькі радасці (Я. Купала); Праявы такога індывідуалізму насцярожваюць, хоць выяўляецца ён у дачкі і сына супрацьлегла, парознаму (I. Шамякін); Нішто не спыніць — гэты час настане: жыццё змяце капіталізму бруд! (К. Кірэенка); МішкаМайкл быў малады, верыўуідэалы камунізму і ў непазбежнасць перамогі дабра над злом (Л. Маракоў); Дарэчы, яго [А. Родзіна] фантастычныя, з элементамі сюррэалізму творы нагадваюць касмічныя пейзажы вядомага беларускага мастакавандроўніка Язэпа Драздовіча.
« захворванняў: інфаркту, радыкуліту, скаліёзу, грыпу;
ч/ Тыя, што заставаліся на волі, калаціліся кожную ноч, сушылі сухары, даходзілі да псіхозу (С. Грахоўскі); He вярнуўся з партызан і Бальшакоў: памёр ад тыфу ўлагеры кутузаўцаў пад Ямскім (I. Пташнікаў); Адам Ягоравіч рабіўусё што мог, каб вылечыць дзяцей ад туберкулёзу (Н. Ватацы); Бываюць тры стадыі ў працяканні амфадантозу (Ю. Мятліцкі, К. Перкаль); Калі вірус птушынага грыпу сустрэнеццаўарганізме чалавеказвірусам чалавечагагрыпу, з пэўнай доляй верагоднасці можа з'явіцца мутант, патагенны для чалавека.
КНІГІ ОНЛАЙН
