Даведнік па літаратурнай праўцы
Пятро Жаўняровіч
Выдавец: Адукацыя і выхаванне
Памер: 448с.
Мінск 2017
f 1. Многія дыетолагі мяркуюць, што харчаванне не так моцна ўплывае на развіццё цэлюліт)і([у], як гарманальны фон, фізічная актыўнасць і нармальнае кровазабеспячэнне падскурнай тлушчавай клятчаткі. 2. Радзей сустракаецца вірус 3га тыпу — яго яшчэ называюць вірусам зостэра — прычына вятранкі ў дзяцей і апаясвальнага лішаХМХ ці міжрабрыннай неўралгіі ў дарослых.
• з’яў прыроды, стыхійных бедстваў: ветру, галалёду, смерчу, пажару; у т. л. з суфіксамі: ветрыку, марозіку;
✓ Hoc, мосцік, труба, мачта —усёзніклаўбелым шаленстве бурану (У. Караткевіч); Луг вывернуў кажух сушыць пасля дажджу (Р. Барадулін); Анатоль Сцяпанавіч падае мне тлумачальную запіску следчаму, напісаную Людмілай Мікалаеўнай пасля пажару на дачы (А. Пісьмянкоў); Зноў дожджык цёплы, дождж маёвы і грому гулкіяўдары... (Я. Каршукоў); Разпораз ад штуршкоўветру сігналілімашыны каля пад'езда, надаючы ночы трывожнуюўрачыстасць (М. Вайцяшонак).
^ 1.Я перачытваю гэтыя паэмы пад шэпт цёплага летняга ліўнХію] і стараюся ўявіць лета 1913 года ўАкопах. 2. Вось на твор мастака Гардзіенкі гляджу іразумею, чаму ён называецца «Абярэгі»: кожная травінка, кожная кветка ў полі, кожны павеў ветрыкХ\у] нараджае ў тваёй душы гарачае пачуццё патрыятызму, якое заклікае аберагаць прыгажосць, да якой мы дакранаемся ад нараджэння.
256
Частка чацвёртая. ПРАЎКА НА МАРФАЛАПЧНЫМ УЗРОЎНІ
" падзей у асабістым і грамадскім жыцці: экзамену, конкурсу, фэсту.
^ Бачыш, заўтра мае быць трохі гасцей з кірмашу (Я. Купала); Бясплатна дапушчаны да зкзамену на доктара медыцыны (ён ужо мае ступень доктара вольных навук), Скарына бліскуча здае яго (У. Караткевіч); Цікава, што ў свой час «Альтанка» пры падтрымцы ЖРЭТ была заснавальнікам уласнага фестывалю; Якія вынікі работы інстытута можна падвесці напярэдадні значнага юбілею?
S 1.У баявой праграме фэст^[у] — пешы, лучны, конны турніры, бугурты, спаборніцтва «Кіданне суліцаў» (коп'яў), інсцэніроўка бітвы за замак у XIV стагоддзі.
2 . У святкаванні юбіле)([ю] возьмуць удзел прадстаўнікі кіраўніцтва вобласці, дэпутаты, госці з суседняй Гомельшчыны ірасійскага памежжа. 3. Мама прапала ўдзень здачыЛюсяй апошняга экзамен)Ду] за восем класаў. 4. Дзяўчаты збіраліся на працяг карнавал)([у] — на танцы, па цукеркі. 5. Затым у комплексе «Курхаус» пройдзе пленарнае пасяджэнне саміт^[у].
Даволі грувасткае правіла размежавання канчаткаў можна выкарыстаць толькі тады, калі вядома значэнне слова і існуюць навыкі аднясення яго да адпаведнага разраду: бейсбола (гульня), тварагу (рэчыўны), стыку (месца), мыса (геаграфічнае паняцце), прынцыпу (абстрактны), сказа (тэрмін), ампера (адзінка вымярэння), тыражу, накладу (зборныя), цытрамону (рэчыўны), змроку (з’ява прыроды) і г. д.
4 . У беларускай мове налічваецца некалькі сотняў мнагазначных назоўнікаў і слоўамонімаў, якія маюць розныя канчаткі ў залежнасці ад значэння слова. Часта праўка канчаткаў патрабуецца менавіта ў такіх выпадках.
Назоўнікі ў розных групах могуць адрознівацца наступнымі значэннямі:
• абстрактны — канкрэтны: дагавору (дзеянне) — дагавора (дакумент), з ’езду (дзеянне, месца) — з ’езда (сход), пропуску (дзеянне) — пропуска (дакумент), пераводу (дзеянне) — перавода (дакумент), пад ’езду (дзеянне) — пад ’езда (частка дома), курсу (напрамак) — курса (навучальны год, прадмет выкладання), заводу (дзеянне) — завода (прадпрыемства), лістападу (дзеянне) —лістапада (месяц), раку (хвароба) —рака (жывёліна), тэрміну (час) — тэрміна (слова), тромбу (смерч) — тромба (згустак), току (электрарух) — тока (памяшканне) і інш.;
✓ 1. Правільны пасыл гуку забяспечвае добрую чутнасць нават пры невялікай сіле голасу (А. Каляда); У чым выяўляецца артыкуляцыйная характарыстыка гука? (А. Наркевіч). 2.1 тады мне зразумела стала: не заводу, каб ісці даўжэй, а твайго цяпла яму [гадзінніку] не стала (X. Чэрня); Вецер хвалямі набягаў з боку кансервавага завода (Б. Пятровіч). 3. Ці ж старая не выканае загаду панскага цівуна? (3. Бядуля); Мы будзем арганізоўваць паліятыўную дапамогу на падставе загада Міністэрства аховы здароўя. 4. Духавыя выціскалі з сябе да звону ў крышталёвых падвесках жырандолі скручаныя спіралямі
Частка чацвёртая. ПРАЎКА НА МАРФАЛАПЧНЫМ УЗРОЎНІ
257
гукі (М. Клімковіч); Кожны, хто хацеў, мог плюнуць тады на яго або хвастаць вяроўкай ад царкоўнага звона, што вісела побач на круку (Л. Дайнека). 5. Удзел у свяце бясплатны, але для ўваходу на тэрыторыю музея трэба будзе набыць квіток; 3 дзясятка некалі заўжды асветленых вокнаў зараз свецяцца толькі два — на доле, у куце ля ўвахода (Ф. Сіўко). 6. Звон, лістападу чароўны звон, ты і пяшчота і плён (А. Лягчылаў); А ў 998 годзе (ці ў ЮЗОг.) было ўведзена яшчэ адно свята — дзень памяці памерлых (2 лістапада). 7. Вывезці ўсё гэта з таго тупіка — немагчыма, бо няма пад'езду для тэхнікі; Бабуля з пад'езда: усё цяжэй ёй спускацца па лесвіцы, усё цяжэй падымацца, усё цяжэй заставацца дома (А. Разанаў).
^ 1. «Чаргавікі» выплачваюць крэдыт шляхам раўнамерных узносаў на працягу ўсяго тэрмінф[у] пагашэння. 2. — Калі вярнуцца да абмеркавання гэтага тэрмінўЦа], то прапаную выдумаць цалкам свой, напрыклад не «курорт», а «турорт» — у дачыненні да Расоншчыны альбо Ц[п]оўначы Беларусі,— прапанаваў спецыяліст па кіраванні праектамі інфармацыйнаасветнай установы «Новая Еўразія» Усевалад Рагойша. 3. Цяпер гэта цэнтр і праваслаўнага прыходўўа] з некалькімі дзясяткамі вёсак і трыма тысячамі прыхаджан, а таксама і знаная турыстычная славутасць, якая прыцягваелюдзей (прыход:‘дзеянне, паступленне грошай' — у; 'абшчына вернікаў'а). 4. Раней даследчыкіў сваіх работах паказалі сувязь паміж уздзеяннем штучнага асвятлення і частатой развіцця palely] грудзейужанчын. 5. На адкрыцці форум^[у\ намеснік міністра эканомікі Андрэй Тур адзначыў... (форум:‘сход, з'езд'— у;'плошча, рынак'—а). 6. Форма дагаворўіа], указанага ў п. 33, не была зацверджана як тып^[а]вая (лексічная памылка выклікана неадрозненнем паронімаў тыповы — тыпавы). 7. Акрамя традыцыйнай парады «весці здаровы лад жыцця», метэапатам рэкамендуецца кожную раніцу пачынаць з лёгкай гімнастыкі і душ\[у] (душ: 'працэдура'у, 'прыстасаванне'—а). 8. Скарыстаўшы гэтую акалічнасць, генерал Чапліц аддае загад з марш&[у] атакаваць варожую кавалерыю (марш: 'спосаб хадзьбы, пераход войскаў'— у;'музычны твор, частка лесвіцы'—а). 9. Гэта прадпрыемства — генеральны заказчык будаўніцтва падземнага пераходў[а], і яго кіраўнік мае поўнае права ацаніць, наколькі паспяхова перазімаваў вядомы магілёўскі аб'ект (пераход: 'дзеянне' — у; 'тунэль'а). 10. Моцна абгарэлае цела хлопчыка пажарныя знайшліў дымў[е] за тры метры ад выхадУ(а]... (праўка канчатка можа падацца суб'ектыўнай, бо СБМ падае толькі у, аднак яна абгрунтоўваецца наяўнасцю ў гэтым жа слоўніку антоніма ўваход з двума канчаткамі: 'дзеянне' — у;'месца, праз якое ўваходзяць'а, ды і кантэкст падказвае, што знаходзіцца за тры метры можна толькі ля чагонебудзь канкрэтнага).
• зборны — канкрэтны: апарату (органы) — апарата (прыбор), дому (сям’я) — дома (будынак), саду (дрэвы) — сада (установа), парку (дрэвы, сукупнасць транспарту) — парка (месца стаянкі, прадпрыемства); народу (у зборным значэнні са словамі многа, мала, шмат) — народа (у іншых выпадках), інструменту (сукупнасць прылад) — інструмента (адна прылада) і інш.;
258
Частка чацвёртая. ПРАЎКА НА МАРФАЛАГІЧНЫМ УЗРОЎНІ
✓ 1. Сабралася шмат народу, што і клуб не змясціўусіх (А. Мрый); Купала асвяціў выхад беларускага народа на арэну гісторыі (У. Гніламёдаў). 2. Няма дастойнага выбару гардэробу і ў людзей з пышнымі формамі; I мы маўкліва стаім каля гардэроба (В. Быкаў). 3. Каля будкі валяецца некалькі паленняў дроў, куча лому і каля яе патухшае вогнішча... (К. Чорны); Калісьці ў маім савецкім дзяцінстве вельмі папулярнай была прымаўка: «Супрацьлома няма прыёму». 4. Сярод дрэваў старога парку — дзівосная ўсыпальніца СвятаполкМірскіх ды люстэрка замкавай сажалкі; «Павышаць культуру» паабяцалі і ўдзельніцы хору 3га тралейбуснага парка — яны здольныя, калі што, хоць кожны дзень спяваць у тралейбусах сваіх маршрутаў.
/ 1. Работнікі anapam)([y] кіравання Навагрудскага лясгаса працавалі на добраўпарадкаванні тэрыторыі Курачкінай гары ў Налібоцкай пушчы — месцы ўвекавечання памяці чырвонаармейцаў, якія загінулі ў «Навагрудскім катле» ўліпені 1941 года. 2. Як высветлілася, за гэтыя грошы начальнік браўся станоўча вырашыць пытанне па выдачы адной са сталічных камерцыйных структур дазволу на размяшчэнне складў[а\ ў памяшканні, якое не адпавядала патрабаванням пажарнай бяспекі (склад: 'памяшканне'а; у іншых значэнняху). 3. Рамеснай дзейнасцю прызнаецца дзейнасць па вырабе і рэалізацыі тавараў, выкананні работ, аказанні паслуг з прымяненнем ручной працы і інструмент^іу] (у тым ліку электрычнага), накіраваная на задавальненне побытавых патрэбаў грамадзян. 4. Жыхар Слоніма звярнуўся ў міліцыю, бо з домУ[а] яго бабулі ў в. Вялікая Лотва, што пад Ляхавічамі, нехта выкраў палову меха цукру і балон зпад газу. 5. У такіх умовах вялікае значэнне набывае ўкараненне найноўшых тэхналогій будаўніцтва, рэканструкцыі і ўтрымання аўтамабільных дарог, абнаўленне тэхнічнага паркф[у] (СБМ падае два значэнні назоўніка парк: 'зялёныя насаджэнні' — у, 'месца стаянкі транспарту'а; але ў ТСБЛМ пададзена значэнне'сукупнасць машын, механізмаў'з канчаткам у, гэтым і трэба кіравацца падчас праўкі). 6. Многія з іх [дзяржаўных узнагарод] з цягам часу пераўтварыліся ў прадмет нятаннага калекцыйнага сувеніра, a то і болей — лом#[у} каштоўных металаў.
• рэчыўны — канкрэтны: бастону (тканіна) — бастона (танец, гульня), каменю (як матэрыял) — каменя (асобны кавалак пароды, каштоўны выраб), клёну (матэрыял) — клёна (дрэва), індыкатару (рэчыва) — індыкатара (прыбор), бялку (рэчыва) — бялка (белая абалонка вока або частка яйка), тамату (паста) — тамата (адзін памідор) і інш.
✓ 1. у каменя імя/знікае замак/імгненні — вокны/раюся з травой (А. Разанаў); Большасць зброі і прылад працы жыхары Беларусі ў бронзавым веку паранейшаму выраблялі з каменю. 2. Узровень бялку падымаецца і апускаецца на працягу дня, дасягаючы пікуўвечары і падзення ноччу; Ясна, што перад тым трэба было пакінуць яйка без змесціва — бялка і жаўтка. 3. Поліўка беларуская. 50 г жытняга хлеба, 25 г сушаных грыбоў, 1 морква, 1 цыбуліна, 1 cm. лыжка тлушчу, 1 ч. лыжка таматупюрэ, 1,2 л мяснога булёну, 0,5 шклянкі смятаны, соль; Звесткі аб паходжанні тамата і яго ранняй гісторыі вельмі бедныя, аднак
КНІГІ ОНЛАЙН
