КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Аднаго разу, змакрэлы ад расы і ссінелы ад холаду, узрадаваўся я вызірнуўшаму з-за лесу сонейку, прыткнуўся на пляскаты камень і прыгрэўся. Па целе распаўзлася салодкая млявасць. Сам сабе ціхенька гавару пад нос: — Толькі б не заснуць... Не-е, я спаць не буду... Толькі на хвіліначку закрыю вочы...толькі наадну хвіліначку...—Закрыў вочы, і ўсё некуды адплыло — і каровы, і поле, і лес, і сам. Падхопліваюся, а сонца — высока. Прыпякае, высушыла мяне. Кароў — анідзе. Даўно гэта было, амаль паўвека назад. Закруціла жыццё, замітусілі падзеі і клопаты. Няма калі прыпыніцца, агледзецца, асэнсаваць зробленае і нязробленае. А каб і здолеў прыпыніцца — новыя клопаты і падзеі штурхануць і прымусяць прытрымлівацца агульнага рытму жыцця і навакольнай неразбярыхі. Сёння, прыпамінаючы радоўку, разумееш, што шмат прыемнага і карыснага для ўласнага самаадукавання было ў ёй. Колькі рознага цікавага і нечаканага перадумаеш за доўгі дзень сяродлетняй прыгажосці! Колькі песень пераспяваеш наўвесь голас! Колькі чыстых і светлых мараў народзіцца ў трапяткой душы! Цяпер з сумам адзначаеш, што разам з апошняй колішняй радоўкай знікла нешта роднае, далёкае, непаўторнае. ІКАЎКА Рашыў я неяк пасля вечарынкі заначаваць у свайго сябра, каб не ісці з апошніх сіл у няблізкі свет. Дакладней, не начаваць я сабраўся, а дняваць, бо танцы скончыліся на досвітку і хутка павінна было ўзысці сонца. Ціхенька, каб не разбудзіць астатніх, леглі мы з ім на адным ложку і толькі сабраліся задаць храпака, як на мяне ўссела ікаўка. Дае мне пад дых, ажно падкідвае з ложка. Ды каб хоць ікалася ціха — няхай бы сабе ікалася. A то як ікнецца, аж рэха мітусіцца па хаце. А ў гэтай жа хаце, на другіх ложках, адпачываюць і маці, і бацька, і сястра майго сябра. Гэта ж не горад, што сям’я распаўзаецца па розных пакоях,— храпі сабе ды ікай на здароўе. Што мне рабіць? Куды дзецца? Заціскаю далонямі рот, a ікаўка выскаквае з-пад далоняў яшчэ званчэйшая — нібы стрэл з ружжа. Хацеў апрануцца і цягнуцца дахаты, як чую голас сябравай маці: — Сяргей! Ці не ты ўкраў у нас шаршатку, як мінулы раз заставаўся ў нас пасля вечарынкі? A то майму гаспадару няма чым валёнкі падшываць... Кроў ударыла мне ў скроні. Я ўскочыў, як пружына, і сеў на ложку. Які сорам! У вачах людзей, што прытулілі мяне, я выглядаю злодзеем. — Цётачка! He браў я шаршатку! — як магчыма пераканаўча, дрыготкім голасам выдыхнуў я.— Ды я магу паклясціся, цётачка... У майго таты свая шаршатка ёсць... Ці ж я... Тут на ўсю хату грымнуў рогат. Смяяліся ўсе, бо не спалі не толькі з-за маёй ікаўкі, а таму, што развіднела і трэба было ўставаць, даглядацца. Я лыпаў вачыма, не разумеючы прычыны такога дружнага смеху. Сябрава маці ласкава супакоіла мяне: — Ды не браў ты шаршатку, супакойся! Я ж пажартавала, каб прагнаць тваю ікаўку... Туттолькі я заўважыў, што не ікаю і не цягне болей ікаць. Як рукой зняло! Аказваецца; каб адпугнуць ікаўку, трэба «ікаўшчыка» схамянуць, рэзка пераключыць на нешта іншае. ІІІто і казаць — моцнае лякарства, калі запомнілася на ўсё жыццё. ГРЫБНЫЯ «СНЕЖКІ» He ведаю, як цяпер, а калісьці леснікі займаліся і такой працай, як прачыстка лесу. Каму яна патрэбна, тая прачыстка,— цяжка сказаць, бо лес тым, што трухнявее і згнівае,— сам сябе ўгнойвае. Чаму, напрыклад, сасна ў гарадскіх умовах дрэнна расце? Таму, што ёй не хапае такога натуральнага ўгнаення... Ішлі леснікі ў лес, рэзалі паваленае гніллё, забівалі калкі і паміж імі складвалі гэты хлам у «раўметры». Ссякалі дробны сушняк, падбіралі рознае ламачча. Ачышчалі лес невядома ад чаго і для чаго, быццам гэта парк, па якім будуць шпацыраваць модныя паненкі — хаця б капронавыя панчохі не разадралі! Дык вось, лесу многа, а леснікоў менш, чым таго нячышчанага лесу. Што рабіць? Гукалі леснікі дапаможцаў з усіх бакоў. Бывала, і калгас дапамагаў чалавекам-другім. Знаходзіліся і добраахвотнікі, сярод якіх аказаўся і я з Пятром Сліжуком. Авось ды якую капейчыну летам заробім! Узялі мы з Пятром пілу, сякеры, прыгатавалі з дому метровую палку-мерку, каб тыя раўметры падлічваць, і пашыбавалі ў лес, які нам даручыў ляснік. Рэжам усякую трухляціну ды сушняціну, забіваем калкі і выкладваем раўметры, як нас і вучылі. Азарт забірае — грошы ж «закалачваем»! Стараемся паміж бярвенцамі сучкоў ды смецця пакласці, каб вышэй было. Будзе вышэй — будзе болей раўметраў, больш грошай... А грыбоў у лесе — няма дзе нагу паставіць! Асабліва многа перастарэлых, счарнелых чашчавікоў, у якіх галовы і пахіліліся, і пазвальваліся зусім. Нахіліўся я, каб пілу ўзяць, чую — шлёп мне нешта па спіне, ажно прыліпла. Павярнуўся, гляджу на сябра, а ён ледзь стрымлівае рогат і робіць выгляд, што ні пры чым. Ах, ты так! Хапаю з-пад ног чашчавік, і ён звонка хлюпаецца на Пятрову кашулю. Цяпер рогат не ў сілах стрымаць мы абодва. I панеслася гульня ў «снежкі»! Выбіралі самыя даспелыя грыбы, ад якіх праз кашулю дапінаў грыбны сок аж да цела. Весела! Забыліся пра раўметры і грошы!.. Такімі гульнямі мы запаўнялі свае перакуры кожны дзень. Мама пыталася: — Што там у вас у лесе за работа такая? Усе кашулі ў нейкіх рудых плямах — не магу адмыць!.. Аказваецца, грыбныя снежкі не адмываюцца. Сёння, праз сорак пяць гадоў, сустракаюцца ў лесе парослыя мохам, струхнявелыя нечыя раўметры — нікому не патрэбная, дурная работа. Тады нам з Пятром не заплацілі ні капейкі, хаця мы не толькі наклалі шмат раўметраў, але і перапсавалі свой гардэроб. НА МЯДЗВЕДЗЯ! У пяцідзесятыя гады Карпілаўка была адрэзана ад «вялікай зямлі» страшэнным бездарожжам. 3 Мінска ці Лагойска да Карпілаўкі машыны не дабіраліся, бо нават у самыя спякотныя дні ў ямах і канавах на дарозе не перасыхала гразь і стаяла вада. 3 аднаго боку — гэта было някепска — ад грыбоў і ягад лясы гнілі, зайцы ў лесе ледзь не збівалі з ног, цецерукоў развялося столькі, што яны гатовы былі чалавеку на галаву сесці. Навокал — першабытнасць! Я тады да канца не разумеў гэтай прыгажосці, наадварот, сумаваў па недахопу людзей і чалавечаму тлуму. Праўда, немагчыма было не заўважаць і не зачароўвацца ад таго неверагоднага птушынага рознагалосся, якое запоўніла сабой усё. Здавалася — яно падпірала і трымала на сабе неба. Асабліва гэта адчувалася перад захадам сон- ца, калі можна было падумаць, што ў свеце не існуе нічога, акрамя птушыных высвістванняў ды вышчабетванняў... Сёння мы, «цары» прыроды, зрабілі нашыя лясы маўклівымі і сіроцкімі. Вось у тыя пяцідзесятыя нерушы-гады і ў нашых лясах гаспадарнічалі ваўкі. Каб неяк стрымаць іх распаўсюджванне, паляўнічым выплочвалі грашовыя ўзнагароды за кожную здадзеную шкуру ваўка, акрамя таго, што каштавала сама шкура. Але ваўкі хутка адышлі на другі план, бо вяскоўцам пачалі казытаць нервы мядзведзі, якім спадабаліся нашы бязлюдныя лясы і глухія мясціны. Праўда, за ўсе гады мядзведзь нікога не задзёр, але пастухі не раз давалі ад яго дзёру, кінуўшы кароў. Толькі і было гаворкі пра сустрэчы з клышаногім. У жыцці мясцовых жыхароў з’явілася тая, невядомая раней, разынка, якая і падсаліла і падпярчыла шэрую будзённасць. Гэта ж толькі ўдумацца — мядзведзь у лесе! Быццам ты жывеш у дрымучай тайзе! Ідзеш паміж дрэў, а за душу нешта пашчыпвае. Асабліва шчыпала гэта нашу паляўнічую дасціпнасць. Мы з братам Косцікам, маючы на дваіх адно ружжо, вырашылі ўсё ж «дастаць» мядзведзя. У красавіку, калі пачало прыграваць сонейка і зямля пачала выглядваць з-пад снегу, прымчаўся да нас Анішчучок Міша і, засягаўшыся, выдыхнуў: — Сляды мядзведзя бачыў ля самай сядзібы Лявіцкіх!.. Косцік схапіўся за ружжо, мы з Мішкам — за тапары і падаліся да тых слядоў. I сапраўды ля Зялёнай Лучкі «спатыкнуліся» аб мядзведжыя сляды, якія накіроўваліся ў бок Акопаў. Я першы раз у жыцці бачыў натуральны адбітак мядзведжай лапы. Пятка следу была вузенькая, клінам, затое «пальцы», кіпцюры шырока растапырваліся на падталым снезе. Косцік з ружжом напагатове ішоў першым, за ім — мы з тапарамі. Напружаныя, рашучыя, узрушаныя. Паступова сляды павярнулі лявей, у бок Айчызны. Айчызна была адна з самых глухіх у той час, малавядомых нам мясцін. Махнатыя елкі перапляліся так шчыльна, што пад імі дзень адразу ператварыўся ў вечар, а душа пачала шукаць пяткі. Нашы крокі зрабіліся няўпэўненымі, больш асцярожнымі. Мы ўсё часцей і часцей пачалі пераглядвацца, перашэптвацца, нарэшце спыніліся... — Што будзем рабіць? — разгублена пытаецца Косцік. •— Шкада мядзведзя! Няхай сабе жыве! — адказаў я шэптам, выціраючы смаркачы. Назад мы крочылі жвава, подбегам. Толькі выйшлі з лесу, сустракаем Гаеўскага Пётру. — Ад каго так дзёру даеце? — пытаецца. — Мядзведзя выследжвалі, ды пашкадавалі яго! — адказваем бадзёра, змяніўшы свой подбег на павольную хаду. — А-а! Зразумела! Забыліся ўзяць запасныя штаны! — зарагатаў Пётра, на што мы ў адказ дружна зачырванеліся. ПРЫГАЖУН Пра каго б вы думалі будзе ісці гаворка ў гэтай замалёўцы? Хто ж гэта такі за прыгажун? Дзе б яго хоць адным вокам убачыць? He ламайце дарэмна галаву! He трэба далёка хадзіць, бо прыгажун — гэта я! Чую вашы ха-ха-ха ды хі-хі-хі... Ці не зарана смеяцеся? ...А ўсё адбылося проста і звычайна, як, напрыклад, наступае дзень пасля ночы... Паехаў я, пятнаццацігадовы, з Карпілаўкі ў Мінск—«праветрыцца» ды сваякоў праведаць. Зіма была напрыканцы, хоць ноччу яшчэ маразы паказвалі свой гонар. Іду бадзёра каля вакзала па вуліцы Ленінградскай, сонейка прыгравае, на душы светла і радасна, як бывае ў людзей майго ўзросту — жыццё ж толькі набірае разгон! Раптам майму казачнаму настрою пачало спрыяць нешта прыемнае, цудоўнае, хвалюючае. Тое «нешта» — дзве прыгожыя, нават чароўныя маладыя дзяўчыны, з яркімі падфарбаванымі вуснамі, модна апранутыя. Гэтыя дзве модніцы, сталейшыя за мяне, ішлі перада мной і ўвесь час азіраліся, пры гэтым весела смяяліся і не маглі адарваць ад мяне вачэй. «Ого! — думаю.— Калі такія прыгажуні заглядаюцца на мяне, вясковага падлетка, значыцца, я — хлопец хоць куды!» I я пакрочыў больш бадзёра, упэўнены ў тым, што ў жыцці мяне чакаюць адныя радасці і перамогі... Дзівак я, дзівак!.. На мне была старэнькая, выцвілая зімовая шапка, «вушы» якой я не падвязаў зверху, а, падкруціўшы, падаткнуў, каб не звісалі, старыя і дзе-нідзе залатаныя, татавы, навыраст, ватнікі-штаны, гэткая ж ватоўка... Але самае галоўнае «ўпрыгожанне» майго ўбрання —