Душы маёй бяссонніца
Сяргей Давідовіч
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 254с.
Мінск 1999
вялізныя, усе на латах, татавы валёнкі, на якіх былі надзетыя не галёшы, а чуні...
Сёння чуні нідзе не прадаюцца, відаць, іх перасталі вырабляць, атады яны моцна баранілі валёнкі ад вільгаці, ратавалі ад любой адлігі, бо былі вельмі глыбокія. Праўда, каб пасушыць валёнкі, няпроста было здзерці тыя чуні, яшчэ складаней іх было надзець...
Вось у такім звыклым для вёскі выглядзе, з вузельчыкам за плячыма, я крочыў па адталых чыстых вуліцах Мінска, не заўважаючы на сабе такой недарэчнай вопраткі і абутку, бо юнацтва глядзіць на жыццё вачыма сваёй светлай душы...
Як жа было тым дзвюм расфуфыраным паненкам не выскаляцца, гледзячы на мяне, бо такога «заканадаўцу» моды не часта можна было сустрэць на вуліцах сталіцы...
А я ж думаў, што дзяўчат прываблівала мая прыгажосць.
УСКРЫША
Лёгкай работы ў калгасе не было. I хоць давалася яна цяжка, хоць вочы страшыліся, рукі рабілі.
Аднаго разу трапіла такая работа, якая мне не паддалася...
Вось як гэта адбылося. Ранняй вясной, калі толькі сышоў снег, а жывёлу нельга яшчэ было пасвіць, падышла чарга НЗ —вялікага стога канюшыны.
Канюшына, калі яна не перастаіць на карані, а скошваецца падчас яе цвіцення,— вельмі смачная і карысная для жывёлы прысмака.
Вось стог гэтай смакаты і вырашылі падаць жывёле да веснавога «стала».
Запрэглі мужчыны паркі коней і паехалі датаго стога. Мяне, жэўжыка, брыгадзір паставіў скідаць уніз на падводы са стога канюшыну.
— Ты — падлетак,— кажа брыгадзір,— вось табе і лягчэйшая работа. Зробіш ускрышу стога і кідай сабе зверху яе гуляючы.
Я паверыў і быў задаволены, бо такую «пасаду» яшчэ не займаў ні разу.
Узлезці на стог — не простая справа. Трэба двое вілаў, якія па чарзе ўтыкаеш у стог, і, як па ўсходцах, карабкаешся наверх. Адтуль лішнія вілы скідаеш уніз, і лічы, што вяршыня табе пакарылася...
Такім вось чынам ускарабкаўся і я на стог, скінуў другія вілы і пачаў...
Канюшына—-не сена. Яна маетоўстае, моцнае сцябло, ад якога ў розныя бакі адрастаюць яшчэ сцяблінкі і лісце. Пры кладцы стога гэтыя сцяблінкі пераплятаюцца, за зіму спрасоўваюцца, робяцца маналітам...
Колькі я ні ўтыкаў вілы ў гэты маналіт — не здолеў адарваць ні ахапачка, ні пучка. Прыкладваю ўсе сілы, абліваюся потам — нічога не атрымліваецца.
Знізу крычаць мужыкі:
— Што ты там, як верабей, капаешся?! Давай! Кідай!
Мне сорамна прызнацца ў бяссіллі, хаця і не надта слабы я быў у свае чатырнаццаць гадоў. У працу ўцягнуўся і меў ужо нейкі вопыт і стаж. Тыя ж мужыкі, што на падводах, бораць мяне боралі, але прыходзілася ім добра папыхкаць і павалтузіцца са мной...
Крычу мужчынам, задыхаючыся:
— Хвілінку! Пачакайце! Ятутрасчышчаю, падрыхтоўваю...
Калі я зірнуў на свае далоні — яны ўсе ў крыві. За гэты кароткі час ускочылі крывавыя мазалі, якія адразу былі расціснуты аб вілачнік. Цяпер я адчуў і пякучы боль.
Знізу далятала лаянка мужчын. Там жа ля іх стаяў моўчкі і брыгадзір.
Тады мне было не да здагадкаў, я рваў жылы, нервова мітусіўся, а кідаць уніз не было чаго.
На маё шчасце, аднекуль раптоўна з’явілася мая мамавыратавальніца. Яна імгненна ацаніла сітуацыю і наляцела на брыгадзіра, як каршун на курыцу.
— Ты што здзекуешся? Хіба ж можна дзіця ставіць на такую работу? Ану злазь! — загадала мне.
Я, як абмалочаны сноп, ссунуўся ўніз. Далоні пякло агнём, вочы заліваў пот, жывот ад перанатугі ныў, спіну ламала... He паддалася мне ўскрыша...
Пазней я ацаніў брыгадзіраву «ласку» і здагадаўся, за што яна...
Мы з Барысам адмочвалі розныя нумары, сярод якіх быў і наступны.
Брыгадзіраў бацька рабіў конюхам. Тры разы на дзень — пасля ранішняга догляду коней, дзённага і вячэрняга, ён нёс дамоў поўнае, з коптурам, вядро конскага калу, які спрадвек у вёсцы падмешваюць свінням да асноўнай яды. Нічога дзіўнага ў тым не было, што чалавек нясе дамоў конскі кал, каб не тое,
што кожны дзень па тры вядры. Каб яго скідаць у адну кучу, дык праз нейкі час і хаты не было б відаць...
Усе здагадваліся, што ён нясе авёс, які давалі коням, а кал толькі зверху быў для чужых вачэй. Здагадваліся, а зрабіць нічога не маглі — як-ніяк, а брыгадзіраў бацька. Тут дрэнныя жарты, бо брыгадзір у глухой вёсцы — і цар, і ўсяго ўладар.
А нам з Барысам — мора па калена. Ці ж мы думалі пра тое, што бацькам не дадуць каня адсеяцца ці дадуць не надзел сенакосу, а балоціну?.. Мы прагнулі праўды — мы яе і знайшлі...
Ідзе конюх з конскім калам дамоў, а мы з Барысам чакаем яго ля Тодаравай хаты — на самым бойкім месцы ў нашай вёсцы. Вітаемся, Барыс і прапаноўвае:
— Адпачніце, дзядзька! Раскажыце, як справы, як здароўе...
Мы з Барысам — блазнюкі, падшыванцы, конюх — чалавек стары, ды і недалюбліваў ён нас.
— Зараз я тут буду з вамі байкі разводзіць... Чакайце! — але вядро ставіць на зямлю, каб вальней уздыхнуць.
Нам гэта толькі і трэба! Я, быццам спатыкнуўшыся, стукаю нагой па вядры, яно — перакульваецца, і надарогу, следам за конскімі кругляшкамі, шугае жоўценькі авёс...
Крыку і гвалту было многа з боку брыгадзіравага бацькі. Брыгадзіравай крыўды — яшчэ больш.
Гэта крыўда перарасла ў дробязную помсту, якая, між іншым, загнала мяне на стог клеверу.
ПАРУШАНАЯ ТРАДЫЦЫЯ
На вечарынкі, а асабліва на вяселлі моладзь дапінала і за дзесяць, і за дваццаць кіламетраў. Ішлі, не думаючы пра адлегласць ды пра стому. Галоўнае — танцы-абдыманцы! Ішлі на цэлы дзень, на цэлую ноч, таму была адна непрыемная закавыка — голад. Надыходзіў час, і хацелася хоць чагосьці ўгрызці. He несці ж у кішэні хлеб з салам. Але супраць гэтай закавыкі добра спрацоўвала адна традыцыя — мясцовая моладзь арганізоўвала нейкі стол і запрашала немясцовых перакусіць. Сябры запрашалі сяброў, знаёмыя — знаёмых.
Аднойчы мы з хлопцамі зацягнуліся на вяселле ў такую далеч, што знаёмых там не аказалася, і голад паступова пачаў псаваць нам настрой.
Панігаўшы туды-сюды, мы вырашылі, пакуль яшчэ засталіся нейкія сілы, клыпаць дамоў.
Раптоўна, як на тое шчасце, сустракаем крыху знаёмага хлапца, які ў калгасе працаваў маладым спецыялістам — ветэрынарам — і жыў у гэтай вёсцы.
— Дзіма! — у адзін голас зліліся нашы галодныя галасы.— Як жывеш? Рады бачыць!.. А мы тут з раніцы... цэлы дзень... стаміліся... духі падцягнула... Разумееш?
Бачым, што не разумее і робіць выгляд, што перад ім стаяць бараны.
Тады мы набраліся нахабства і адрэзалі яму шляхі для адступлення:
— Дзімка, можа б, ты штосьці паесці даў...
Дзімка ветліва, як і падабае маладому спецыялісту, плюнуў на наша галоднае самалюбства:
— Хлопцы, вы з якой вёскі? 3 Карпілаўкі? У вашу глушэчу я ніколі не траплю... Ды і знаёмыя мы праз пень-калоду... 3 якой ласкі я буду вас карміць, калі мы ніколі болей не ўбачымся?..
Моўчкі глынулі мы гэты пачастунак і пацягнуліся праз лясы дамоў.
Адно засталося суцяшэнне •— болей ні разу з Дзімкам мы не сустрэліся.
ПАРУШЫНКІ
Хто мы ў жыцці? Пытанне, на першы погляд, простае. А як толькі робіш спробу ўдумліва адказаць на яго — натыкаешся на вялікія складанасці. Можна, канечне, адказаць: мы—людзі, але адказ будзе далёка не вычарпальны, асабліва калі за тваімі плячыма — дарога даўжынёй у паўвека.
Дык хто ж мы, людзі, у жыцці?..
Давайце возьмем маю родную невялічкую вёсачку Карпілаўку канца пяцідзесятых гадоў. Электрычнага святла няма, радыё няма, пра тэлебачанне вухам не чулі, дактароў аніякіх, цяжкая калгасная праца аплочваецца ўмоўна і... можна бясконца пералічваць тое, чаго ў нас і не было.
Але — дзіва! — з’яўляецца раптоўна ў нашай вёсцы новая сям’я — Дуброўскія. Шукаюць, бедалагі, прыстанішча хоць якое ды кавалак хлеба. Мы, мясцовыя жыхары, жыўшыя даволі бедна, жахнуліся, убачыўшы гэтых жабракоў, сапрэлыя лахманы і гразь на іх — усё багацце. Сям’я — чаты-
ры чалавекі: муж з жонкай і дзеці-падлеткі — Гэнусь і Клаўдзія. Карпілаўка для іх— не першы прыпынак. Шмат дзе спрабавалі яны знайсці сваё шчасце, але ўсюды былі лішнімі, непатрэбнымі. А з такім, як у іх, «стартавым капіталам» не разгонішся.
Добра, што побач з нашай хатай стаяла, невядома кім пабудаваная, даўно кінутая, пахіленая хатка, без падлогі і вокнаў. У гэтую хатку і пасяліліся бедныя людзі.
Карпілаўцы неслі ім хто бульбы вядро, хто хлеба акраец, хто малако — пакуль прыдбаюць нешта сваё.
Прайшоў нейкі час, а ў Карпілаўку з’яўляецца новая гаротная сям’я, праз месяц — яшчэ адна. Але гэтым дзвюм сем’ям не пашанцавала — не было дзе жыць, і жыццёвая бура панесла іх далей...
Калгаснае кіраўніцтва хутка скумекала, што дармавая працоўная сіла сама просіцца ў хамут, і на былой сядзібе Антона Лявіцкага (Ядвігіна Ш.) «зляпілі» з нячэсаных бярвенняў нешта падобнае на хату з двума ўваходамі — на дзве паловы...
Толькі пабудавалі «пастку» для бяздомных, як у ёй ужо жывуць, а значыцца, і працуюць у калгасе дзве сям’і — Анішчукі і Курт з жонкай. У Анішчукоў аж чатыры чалавекі адразу пайшлі ў калгас — яшчэ крэпкія бацькі і два сыны — Коля і Міша. Здаецца, толькі зарабляй, абжывайся, радуйся жыццю. Ды не! Памыкаліся некалькі гадоў Дуброўскія і павезлі некуды далей свае рызы і вошы. Папрацавалі Анішчукі за «дзякуй» — і таксама панесла іх жыццё па сваіх непрадказальных, ухабістых шляхах-дарогах. А на іх месца прыехалі Бялькевічы і рассяліліся паасобку, «шыкоўна». Сёстры — у пакінутую Анішчукамі палову, брат з жонкай — у Дуброўскіх хатку-развалюху.
Потым раптоўна, не развітаўшыся, некуды знік з жонкай Курт...
Пазней прыязджалі ўсё новыя і новыя гаротнікі, але вымушаны былі ехаць некуды далей у пошуках неіснуючага на нашай зямлі шчасця. Быццам гэта былі не людзі, а парушынкі ці лісце, адарванае злосным ветрам ад роднай галінкі, да якой ужо век не прыжыцца...
Я не закранаў лёс сваіх бацькоў, нашай сям’і, бо карпілаўскія «перасяленцы» — кропля ў акіяне таго гора, якое ўвесь час было наперадзе маіх бацькоў — да самае іх магілы...
Дык хто мы такія ў жыцці?..
КУРТ I МУХА
3 чатырнаццаці год я пачаў пасвіць калгасных жарабят, якіх выпасвалі і вырошчвалі ў Карпілаўцы, а потым, пасталелых і падужэлых, адпраўлялі па калгасных брыгадах для цяжкой штодзённай працы.
Жарабят было многа, не ногі ў іх, а крылы—патрэбны спрытнасць і ўменне, каб кіраваць такім лятучым эскадронам. 3 ранку да вечара насіўся я галопам на кані вакол сваіх гарэзаў правёў з імі не адно лета. За гэты час да кропелькі вывучыў характар і павадкі кожнага, ды і яны мяне ведалі як аблупленага.
КНІГІ ОНЛАЙН
