Душы маёй бяссонніца
Сяргей Давідовіч
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 254с.
Мінск 1999
Гэта — калі гаворка ідзе пра грыбы. А што ўжо казаць пра ягады? Ледзь толькі пачне адыходзіць май — зачырванеюць на сонечных ускрайках ды баравых «залысінах» суніцы. Ёсць ім дзе схавацца ад пякучага сонца, таму і наліваюцца яны духмяным сокам, растуць таўстыя, як качулачкі. А ўжо як заступіць «на працу» чэрвень — чарніцы апаноўваюць бор так, што ступіць не ведаеш куды! Аж чарнічнік кладзецца на мох пад цяжарам наліўных і сакаўных дароў бору.
...Колькі б разоў ні ехаў я на машыне праз бор са сваёй мамай, яна пакачвала галавой і задуменна выдыхала ўслых:
— Ой, бор... бор...
Я не вельмі звяртаў увагу на гэтыя словы, бо ведаў, што маміна маленства, яе юнацтва ды і ўсё жыццё звязана з гэтым борам...
I сапраўды, бор — схавае ад спякоты, бор падаруе сухастоіну, якая ўратуе ад бязлітасных маразоў, бор не пашкадуе мяккага, шаўкавістага моху для ўцяплення хлеўчука, бор узбудзіць у душы хвалюючае разважанне пра неўміручыя вытокі зямлі нашай.
Зноў еду з мамай праз бор і зноў чую:
— Ой, бор... бор...
Бор быў і маім сябрам, і маім дахам. Многім я яму абавязаны — і за грыбы, і за ягады, і за ціхі роздум, і за... He! За ГЭТА я яму не ўдзячны. Пасля ГЭТАГА бор зрабіўся суровым, маўклівым, таямнічым і нават непрыемным... Прабач, бор! Даруй, дружа! Ты не вінаваты ў тым, што з радасным сэрцам, са светлай, адкрытай душой да цябе болей не іду!
...Выбягаю я неяк раненька з кошычкам у бор — рэжу грыбкі, завіхаюся, мітусліва перабягаю ад аднаго да другога. Адзін баравічок зразаю — два-тры бачу, адну «лаціну» лісіц даразаю — другая пачынаецца. Любата! Душа грае — сэрца падпявае! Раптам... ледзь ножык не вываліўся з рукі... Ляжыць на імху чалавечы чэрап. Ляжыць і чорнымі вачніцамі на мяне пазірае...
He скажу, што валасы на маёй галаве ўсталі дыбам, але зрабілася жутка і неяк дзікавата. Адкуль такое?! Дзесяць гадоў прайшло пасля вайны — няўжо яе водгукі?
Рэзка паварочваю ад сваёй знаходкі і амаль бягу ў процілеглы бок, не заўважаючы ні махавікоў, ні баравікоў. У хлапечай душы — бура думак, пратэсту, спачування і болю...
Праз некаторы час крыху супакойваюся і зноў пачынаю «паднімаць» грыбы. Раптоўна (зноў раптоўна!) натыкаюся на... чалавечы чэрап. Няўжо «скруціў каўбасу»? He! Той, першы чэрап, быў маленькі, зграбны, гэты — вялікі, прадаўгаваты, масіўны...
Ведаеце, у мяне нешта падвярнула пад лыжачкай, мне стала дрэнна, я пабег з бору — хутчэй бы дахаты. Мне здавалася, што з-за кожнай сасны на мяне глядзелі жудасныя вачніцы і вышчараліся страшэнныя пачарнелыя зубы...
...Ой, бор... бор... Якія таямніцы хаваюцца за тваёй гасціннасцю, за тваімі «разнасоламі»? Што хоча выказаць шум тваіх вяршынь? Ці не стогны закатаваных душаў чуюцца ў паскрыпваннях аднаго дрэва аб другое? Ці не кроў блішчыць у чырвані сонечных суніц? Ці не перадсмяротная сляза закралася ў сакавітасць чарніц?..
Потым, многа разоў, нейкая сіла штурхала мяне да гэтых чалавечых астанкаў, нягледзячы на тое, што такія «сустрэчы» выклікалі ў душы непрыемныя адчуванні. Гэта працягвалася да таго часу, пакуль я іх не пахаваў.
Чарговы раз чую ад мамы: «Ой, бор... бор...» — і настойліва распытваю яе пра глыбінны сэнс гэтых сціплых слоў...
Таго, што расказала мама пра бор, хапіла б на вялікую кнігу, але я мінаю маміна дзяцінства, юнацтва, паншчыну, калгаснае падняволенне і многае іншае, а раблю невялічкія «прыпынкі» на дзвюх падзеях, звязаных з мінулай вайной...
Партызанскі рух на Беларусі стварыўся амаль імгненна — толькі нямецкі бот ступіў на нашу зямлю, як людзі, чые рукі былі звыклыя да плуга ды сякеры, узяліся за зброю і пайшлі ў лясы.
Але былі і іншыя рукі — «гарадскія», тых людзей, чые сэрцы і сумленне клікалі на барацьбу з захопнікамі. Шмат юнакоў і дзяўчат добраахвотна рваліся на фронт, у партызаны, стваралі падпольныя суполкі. Слава вам і пашана за гэта, суайчыннікі!
Думаю, што менавіта такія патрыятычныя пачуцці прывялі з акупіраванага Мінска ў нашыя лагойскія лясы прыгожую маладую дзяўчыну Валю (прозвішча, на жаль, не ведаю). Яна шукала партызан і... лепей бы яна іх не знайшла...
Час быў суровы, ваенны — на карту было пастаўлена жыццё Радзімы, таму дзяўчыну Валю партызаны сустрэлі падазрона, нават варожа.
А яна, як на тое ліха, прыгожа апранулася — новы расшыты кажушок, бліскучыя боцікі, сама — як кветка. Выра-
шылі партызаны, што яна — варожы лазутчык, вывелі яе, бедную, у бор, мучылі, дапытвалі, нарэшце, не дабіўшыся «прызнання»,— раздзелі і расстралялі... Нават не пахавалі... Дык вось чый быў маленькі, зграбны чэрап...
...Ой, бор... бор... Ці не таму твае прыгожыя сосны ззяюць залацістай чырванню, што іх карані ўвабралі разам з вільгаццю і святую чалавечую кроў?..
А вось другі «прыпынак» маміных успамінаў, звязаных з пры гажу ном-борам.
Карпілаўка не была яшчэ спалена немцамі, але яны наведваліся ў яе, «прымяраліся».
Аднаго дня мой старэйшы брат Коля (сёння ўжо нябожчык), тады малады і гарачы партызан, ехаў натакім жа маладым і гарачым жарэбчыку ў разведку ў бок Жукаўкі. Толькі ад’ехаў ад Карпілаўкі, як убачыў немцаў, якія рухаліся з Мінска яму насустрач. Крутнуўся ён у густы ельнік ды назад, а конь занаравіўся — ні з месца. А да Карпілаўкі — рукой падаць, а там жа — людзі, там — маці з малымі братамі і сястрой... Цудам ён «угаварыў» таго жарэбчыка, хоць і пазнавата, а ўскочыў у вёску, падняў усіх на ногі. Утварылася паніка, уцякалі хто як мог у бок Вялікага Поля, за якім пачынаўся выратавальнік-лес...
Сёння, паміж борам і Карпілаўкай, уздоўж ручайка (тады рачулкі) узняўся сцяной альшэўнік ды бярэзнік, а тады — Карпілаўка з бору як на далоні...
Толькі мы адбеглі ад Карпілаўкі метраў сто, як немцы пачалі «паліваць» з кулямётаў па нас. Мы заляглі, як тыя мышы, у траве, баімся варухнуцца. Некаторых маладых хлопцаў гарачая кроў кінула на коней — думалі, што конскія ногі хутчэй кулі, і, зрабіўшыся мішэнню, былі пасечаны кулямі на вачах сваіх маці...
Мама прыціскала мяне, маленькага, да грудзей і, затаіўшыся, ляжала паміж купін. Потым перакруцілася — «памяняла» ногі з галавой, каб паўзці да лесу, і ў гэты момант куля трапіла ў тое месца, дзе імгненне назад была маміна галава — у нагу, каля ступні... Хоць сыходзіла крывёй, але жыць засталася, а з ёй — і я...
...Даўно няма мамы, забрала яе зямелька, але я, едучы з Мінска ў родную Карпілаўку, заўсёды за Жукаўкай пазіраю направа і з цяжкасцю выдыхаю:
— Ой, бор... бор...
АСФАЛЬТ НА СЭРЦЫ
Ёсць людзі, якія з вялікім жалем і пякучым болем развітваюцца з мінулым. Такім людзям надзвычай цяжка жыць: кожны дзень — успаміны, успаміны, успаміны. Душа — несціхаючыя перажыванні, сэрца — незажываючая рана. . Людзі з такімі абвостранымі пачуццямі больш знаходзяцца ў мінулым, чым у сучасным, хоць многа, заклапочана і ўсхвалявана дбаюць пра дзень наступны...
Ёсць і другі склад людзей, якія жывуць СЁННЯ — дзень да вечара. Клопаты аднаго дня не патрабуюць вялікіх намаганняў — ні фізічных, ні тым больш душэўных, маральных. Прачнеццатакі чалавек раніцай і спакойна думае: вечар блізка — чаго хвалявацца, а заўтра будзе бачна, што далей... Мінулае такія людзі ўспамінаюць рэдка і неахвотна — якая карысць з таго, што ўжо было і ніколі не вернецца? Толькі галаву заб’еш пустым і непатрэбным...
Добра жыць гэтым людзям — яны быццам падарожнікі, што ідуць улегцы — аніякай ношы, ні ў руках, ні за плячыма. Выбрыквай нагамі па дарозе, выстуквай сабе абцасамі па каменьчыках ды размахвай рукамі — мух адганяй...
На шчасце ці на пакуты — я належу да першых.
Я не магу ўявіць сябе без родных мясцін, без сцяжынак дзяцінства, якія ніколі не зарастуць, бо сэрца водзіць мяне па іх штодзённа, без казачных мараў юнацтва, якія прысутнічаюць у кожным дне, у кожным сне маім...
Я чую галасы тых, каго, на вялікі жаль, няма сёння з намі — галасы маіх працавітых і надзвычай цікавых аднавяскоўцаў, маіх сяброў, якія рана сышлі ў магілу...
У маім сэрцы гучыць жывы, родны і такі неабходны голас маёй мамы. Я штодзённа адчуваю яе побач з сабой і ніколі не пагаджуся з тым, што яна памерла — яна часова адсутнічае, некуды адышлася, ад’ехалася, яна — ёсць...
3 любоўю і цеплынёй думаю пра тату, які жыў і пайшоў з жыцця як сапраўдны, высакародны мужчына...
Калі надыходзіць ноч, галасы і падзеі мінулага абступаюць мяне асабліва шчыльна, праяўляюцца з настойлівай сілай і вастрынёй, захапляюць мяне і, часцяком, не адпускаюць да раніцы.
Можна многа ўсяго пералічваць, без чаго жыццё страціла б сэнс, але на гэта не хопіць паперы, ды і самога жыцця.
Закрану толькі адну падзею, якая прынесла радасць усім, хто мае да яе дачыненне, але ў маёй душы яна выклікала шчымлівы боль.
Падзея гэта надзвычай ардынарная, звычайная для сённяшняга дня. Ну, падумаеш, паклалі праз вёску асфальт, ні табе пылу, ні табе гразі — адна выгода ды «культура» пад самымі вокнамі.
Але мая думка — іншая. Вёска страціла сваю глыбінную самабытнасць. Зруйнавалі, закапалі і, нарэшце, замуравалі мёртвай скарынкай тое месца, тую «рачулку», якой карысталіся дзесяцігоддзі, а мо і стагоддзі нашыя продкі.
Сёння мне немагчыма ўявіць сваю маму, свайго тату, маіх суседзяў — Дзям’яна, Юрку, Тодара, Габрэля і іншых — на гэтай, такой няўтульнай і «чужой» вуліцы. У маёй жа роднай Карпілаўцы жыў, а значыцца, і хадзіў па вуліцы знакаміты пісьменнік Антон Іванавіч Лявіцкі (Ядвігін Ш.). Тут, у свой час, былі Я. Купала, М. Багдановіч, У. Галубок, 3. Верас, Я. Лёсік, П. Бадунова і іншыя значныя для гісторыі Беларусі асобы — цэлае суквецце талентаў...
Я і сам, амаль паўвека, прабегаў, прахадзіў, прашпацыраваў па гэтай святой зямліцы, яна давала мне сілы і ўпэўненасць, я адчуваў яе жывы подых. Я мог ступіць крок па той першароднай вясковай вуліцы, прыпыніцца і расказваць пра многія падзеі, сустрэчы, размовы, якія адбыліся менавіта на гэтым месцы. Зноў ступіць крок — і зноў расказваць...
Вуліца -— гэта своеасаблівы летапіс, гісторыя вёскі, яе былых і сучасных жыхароў і падзей.
Сёння я з тужлівым жалем і пякучым болем іду па роднай вёсцы, а паміж мной і пяшчотнай зямлёй-святыняй ляжыць абыякавая да ўсяго скарынка асфальту.
Мне холадна, няўтульна на ім, быццам асфальт паклалі на маім сэрцы...
ПАЙСЦІ «НА СЯЛО»
КНІГІ ОНЛАЙН
