КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Ці ведаеце вы, што азначалі ў вёсцы зусім нядаўна — нейкіх трыццаць —сорак гадоў назад такія словы, як «пайсці на сяло»? Баюся пачуць адказ... Сёння гэтыя словы амаль пакінулі нашыя вёскі — ад гэтага балюча, шчымліва, непапраўна тужліва і горка. Мы згубілі, магчыма, апошні вугельчыктаго агню, ля якога маглі грэцца ўсе разам — адзін аднаму неабходныя, патрэбныя, годныя. Што такое трыццаць гадоў?!. А што ж будзе, скажам, праз трыста?!. Дык вось — кідаеш гной ці варочаеш сена, адным словам — працуеш, і між справай пытаешся ў Юркі, Федзі ці Зосі: — Да каго сёння пойдзем на сяло? — Як да каго? — пытаюцца ў адказ.— Мы ж заўчора был і ў Лявона, учора — у Тодара. Сёння пойдзем да Дзям’яна! Да Дзям’яна дык да Дзям’яна! Вечарам абтрасешся ад пылу, абмыешся ад гною, вып’еш сырадою і — на сяло! Дык што ж такое — пайсці на сяло? Гэта свята! Урачыстасць! Гэта — прыгажосць чалавечых адносінаў, падараваная нам нашымі продкамі! Памытыя і падсілкаваныя, мы збіраліся па чарзе кожны вечар у нейчай хаце. Збіраліся дзеля таго, каб выказаць нявыказанае, каб ахвяраваць прысутным выспелае ў душы светлае пачуццё, каб лёгкім жартам падтрымаць, разварушыць змардаванага працай аднавяскоўца... А што было тады, калі трапляла ў вёску незнаёмая кніга? Чыталі яе па чарзе ўслых, зачытваліся, заслухоўваліся. Пісьменнік быў для нас Богам, правідцам, быў выратавальнікам. Літаратурнае слова было той патаемнай крыніцай, з якой мы, малапісьменныя, пілі і не маглі напіцца. Дзякуй вам, творцы слова, напоўненага сэнсам. Я і сёння схіляюся перад вамі за тое, што разам з вамі, дзякуючы вам, рос, выхоўваўся, прыкладаў намаганні, каб чалавекам звацца... Дык што ж такое — пайсці на сяло? Гэта — падтрымка адзін аднаго, гэта — адчуванне неабходнасці адзін аднаму, гэта — адказнасць адзін перад адным... Дзякуй Богу, што сёння ў маёй роднай Карпілаўцы душа можа глынуць глыточак мінулага — і я іду «на сяло» да Лявона і Галі Васілевічаў. ЯГО ВЯЛІКАСЦЬ САЛА Я, шчыра кажучы, не ведаю аніводнай краіны ў свеце, дзе сала лічылася б асноўнай ежай. Свіней і там вырошчваюць, мяса ў розным выглядзе ўжываюць, ды і сала, напэўна, дадаюць пакрысе ў розную страву, але каб «жыўём»? — адно сала? — такога не бачыў і не чуў. Наша вёска, можна сказаць, на сале едзе і салам паганяе. Чаму так? Ад беднасці — і другога адказу быць не можа. Думаеце, наш бяззубы вясковец не з’еў бы розную рыбу ці тое ж мяса, але кожны дзень свежае ды замудрагеліста прыгатаванае, ці ўсялякія стравы з птушкі, ці зімой свежанькую клубніцу? З’еў бы і парэпаныя пальцы абсмактаў Але беларускаму селяніну наканавана сала з году ў год — кожны дзень. Стоп! Тут я трохі прыхлусіў. О, каб у вёсцы ды на стале кожны дзень сала! Тут свае сальныя «цыклы». Той, хто пра вёску не «вухам чуў», а жыў у ёй, ведае, што дачакацца свежыны — гэта вялікае свята. Гэта — канец вымушанаму посту. У гэты дзень стол трашчыць ад падсмажанага сала, скабкаў, пячонкі. Многа выпіваецца і з’ядаецца за такім сталом. Гаспадыня — узрушаная, шчаслівая, не трэба ламаць галаву, чым затаўчы капусту ці кашу. Гаспадар задаволены — не пужае цяжкая праца, калі повен жывот трываласці і смаку. Адным словам, гаспадары ад’ядаюцца, дзеці — цягнуць поўныя сумкі з бацькоўскай хаты. Першы парсюк колецца звычайна перад Новым годам, калі ўсталёўваюцца халады. Гэты парсюк хутка ідзе ў расход, бо праз які месяц-два сваёй чаргі чакае другі, асноўны. Вось ужо сала другога парсюка плануюць на доўгую перспектыву, па сутнасці — да наступнай, пераднавагодняй свежыны. Але галоўную ролю сала павінна сыграць у час касьбы, бо галодны мужчына — не работнік, атрэба ж назіму пуньку сенам шчыльна напхнуць. Кажуць жа — па малаку ног не павалаку... Як правіла, калі заканчваецца сенакос — канчаецца і сала і іншыя мясныя запасы, бо моцна дае «пад дыхала» сенакосу Вялікдзень. У гэтае свята не шкадуюць нічога — ні каўбасак, ні паляндвічкі, ні кумпячка. Вось з канца лета чалавек вымушаны пасціцца да канца года... Трэба сказаць яшчэ пра адну акалічнасць. Каб сала захавалася да сенакосу і не псавалася летам, яго трэба добра ўсаліць, а тут, як вядома, хаваецца вялікая небяспека здароўю, бо спечаную скварчыну летам немагчыма ўзяць у рот — адна горкая соль, ды і пах ад такога пераляжалага сала не вельмі прыемны. Крыўдна прызнацца, але ніводны чалавек з так званага «цывілізаванага» свету і не падумае ўзяць у рот яго, а мы кожны дзень — усё жыццё ўжываем сала, сала, сала. Я нездарма назваў вяскоўцаў бяззубымі — яны сапраўды ў сорак — пяцьдзесят гадоў «губляюць» зубы ад крытычнага недахопу вітамінаў. I ўсёжсёння сала—адзіная апора і надзея беларускай вёскі. He будзе есці вясковец сала, а пачне чакаць патрэбны яго зда- роўю, усясветна прыняты «да стала» асартымент ежы — зусім памрэ з голаду... Таму, выкінуўшы з галавы розныя замежныя прысмакі, мы вымушаны называць сала ЯГО ВЯЛІКАСЦЮ. РАДЫЯЦЫЯ Апошнія гады мы ўсе зрабіліся занадта «падкаванымі». Спытайцеся сёння ў любой вясковай бабулі, якая не скончыла аніводнага класа: — Ці чула ты, бабка, пра бэры ды пра кюры? I хоць бабка ад старасці забылася сваё імя і год нараджэння, тут жвава адкажа: — Гэта ж радыяцыя, дзеткі, каб на яе галаву стронцый!.. Пасвіць мой знаёмы калгасных цялят і кожны дзень — п’яны «ў сцельку». Цікаўлюся: — Што гэта ты, Шурка, штодня лыка не вяжаш? Адказвае: — Ад атм... чуся... Пасля многаразовых удакладненняў нарэшце зразумеў яго адказ, які ў цвярозага гучаў бы: «Ад атама лячуся...» Перадаюць з суседняй вёскі, што адмучаўся, памёр мой добры знаёмы. Хвароба сучасная — рак шчытападобнай залозы. Толькі пахавалі яго, як з другой вёскі прыйшла вестка: «Памёр Міхась...» Хвароба — тая ж. Зноў, як сказала бабуля,— радыяцыя... Радыяцыя прыйшла на нашу зямлю, у нашыя дамы, у нашу кроў. Радыяцыя— у нашым горкім, пакутлівым лёсе... — Шчаўя не ешце! Грыбоў бойцеся! Ягад асцерагайцеся! Гэта—неўжывайце! Гэта — правярайце! Натраве неляжыце! У лес не хадзіце! — вось што маем мы да канца жыцця, гэта ж застанецца многім будучым пакаленням. Нас запэўнівалі: «Мы ідзём нязведаным шляхам! Мы — першапраходцы! Мы — будуем светлую будучыню!..» Дабудаваліся... Нязведаны шлях прывёў нас да жабрацтва... Але наватз таго эканамічнагатупіка, у якім мы апынуліся, ёсць выйсце, жыве надзея. А вось радыяцыя — гэта пастка. Жыць у гэтай пастцы нам, дзецям нашых дзяцей. Жыць і заўчасна паміраць, паміраць і жыць — хварэць. выжываць і чакаць, чакаць, пакуль закончыцца паўраспад і распад многіх элементаў, якія непісьменная бабуля абагуліла ў адно фатальнае для нас слова — РАДЫЯЦЫЯ... БОСКІ ХРАМ Цяжка знайсці чалавека, які б не любіў лес, не лічыў яго сваім сябрам, які б у вольную гадзіну не імкнуўся адпачыць душой сярод непаўторнай лясной прыгажосці. Варта толькі трапіць у яго шчырыя зялёныя абдымкі, як напружаныя клопаты мітуслівага жыцця адступаюць, аддаляюцца, знікаюць. ...Пасляваеннае дзяцінства. Голад, галеча. Дзеці ў гарадах з раніцы да вечара лазілі па руінах дамоў, па ацалелых падвалах ды закураных каменных сценах. Усюды — горы бітай цэглы, пыл, смецце... Нас, вясковых блазнюкоў, «выхоўваў» лес. Дарослыя ад цямна да цямна былі занятыя катаржнай працай у калгасе ды іншымі жыццёва неабходнымі справамі. Ім было не да нас. Лес карміў нас, лес спяваў нам сваю векавую калыханку, лес быў нашай калыскай, нашым домам, ён ахвяроўваў дзіцячым сэрцам сваю дабрыню і пяшчоту. Ці не таму абсалютная большасць пісьменнікаў і паэтаў — выхадцы з вёскі? Крыху пазней, «выкарабкаўшыся» з дзіцячых штанцоў у юнацкую вопратку, я з новай сілай цягнуўся ў лес, дзе зачароўваўся яго мудрай задуменнасцю, захапляўся чысцінёй шаўкавістых імхоў, дзе я не саромеючыся мог падысці да бярозкі, абняць яе і ўлюбёна сказаць: «Якая ты прыгожая!» Я адчуваў узаемную любоў лесу і быў самым шчаслівым чалавекам на зямлі. Адзін з маіх вершаў пачынаецца радкамі: Мой родны лес, як боскі храм,— Шчыруе сэрца ў гэтым храме... Сталеючы і глыбей закапваючыся ў складанасці жыцця, я ніколі не расставаўся з лесам, таму «эвалюцыя» яго лёсу праходзіла і праходзіць у мяне на вачах. Крыўдна, горка, сумна і балюча бачыць, як пакутуе твой сябар, як безгаспадарча, бескантрольна, за хвіліны знішчаецца тое, што «выкормлівалася» зямліцай дзесяцігоддзямі. Напрыклад, адразу за Жукаўкай злева, як ехаць з Мінска па Даўгінаўскаму шляху, быў прыгожы дубовы гай. Гэты гай налічваў каля ста дубоў. Унікальнае месца! Праз дарогу, справа ад Даўгінаўскага шляху, да рэвалюцыі была карчма, заезджы двор, жылі людзі — так званае Здарэнне. Думаю, што, часцяком ездзячы па згаданаму шляху, і Ядвігін Ш., і Янка Купала не міналі здарэненскую карчму, бачылі падрастаючыя дубкі. Дык вось гэты дубовы гай выкарчавалі, знішчылі, бо некаму вельмі «спадабаўся» ўтульны куток пры дарозе, на якім... сёння густа (ды без густу) налеплены дачы... Крыўдна, горка, сумна і балюча бачыць і тое, як паступова лес ператвараецца ў сметнік. Варта толькі сысці з дарогі, як на кожным кроку — смецце, смецце, смецце. Кучы, горы смецця. Гэта параўнальна з тым, калі б у празрыстую крыніцу выліць з-пад гноя жыжку, а потым чэрпаць і піць тую ваду... А мы ж гэтак і робім — забруджваем лес і імкнёмся да яго, захапляемся ім. Відаць, не зразумела многім «гаспадарам» сваёй зямлі і тым «чысцюлям»-дачнікам, што бруд кідаюць яны не толькі ў лес, а і ў будучыню сваіх дзяцей, унукаў. Мы, людзі, з жудаснай абыякавасцю нявечым тое амаль адзінае, што дае нам сілы ўтрымлівацца на краі бездані. Лес, баронячы наша здароўе, ратуючы нашыя душы ад жорсткасцей часу, аказаўся сам безабаронным, бездапаможным перад нашай жорсткасцю. Мы здрадзілі сябру, мы здзекуемся над ім, мы забруджваем і знішчаем створаную не намі бясцэнную каштоўнасць і прыгажосць. ЗАБОЙСТВА Нічога вечнага не бывае... Які б доўгі ні быў чэрвеньскі дзень, а вечар надыдзе. Як бы ні ўпрыгожвалася вясной і летам наваколле, а да восені адцвітуць красачкі ў полі, а потым зжаўцее лісце і з ціхім сумам, пакінуўшы родныя гал інкі, ляжа на астылую зямлю. Як бы доўга ні цягнулася жыццё чалавека, а сысці ў магілу мусіць кожны... Нічога вечнага не бывае... Шарык быў малады і задзёрысты. Калі нехта чужы збіраўся зайсці ў хату — мусіў перад ганкам сцішыць хаду і зусім прыпыніцца. Шарык уздымаў такі вэрхал, так рашуча кідаўся наперарэз кожнаму чалавеку, ледзь са шкуры не выскокваў — ажно ланцуг трашчаў. Ноччу гаспадары спалі спакойна — такі вартаўнік надзейней любога замка.