Душы маёй бяссонніца
Сяргей Давідовіч
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 254с.
Мінск 1999
«Эх, шкада, што куркі не нясуцца пакуль»,— паскардзілася сама сабе і з той жа руплівасцю кульганула на двор.
Тутадчуваліся перадпрацоўная бадзёрасць і ўзрушанасць, чуліся жарты і рогат.
— Дзеткі! Унучкі! — паклікала шчаслівая бабуля.— Хоцькі ў хату, падсілкуйцеся з дарогі, мае залаценькія!
Старая адчыніла варотцы, прапускаючы дарагіх гасцей, і вінавата дадала:
— Вось толькі хлеб выйшаў увесь — выбачайце... Але ж і бульбачка не ўступіць яму...
Нявестка, праходзячы міма старой, артыстычна завойкала:
— Ой! Вой-вой! А мы ж так спяшаліся сюды, што і пра хлеб забыліся!..
— Нічога, дзеткі, і бульбачкаяда. Нічога, мае залаценькія...
Усё радзей і радзей пачалі прыязджаць да яе дзеці. Старая гэта заўважыла не па лістках календара, якія адрывала ўрачыста і старанна, а адчула сэрцам... Памёр стары, і за ім падышла да зводу кароўка, бо сена — мужчынская праца. Без кароўкі — ні малачка, ні тваражку, ні смятанкі. Колісь з гаспадаром бабуля выгадоўвала дзвюх, а былі гады, і трох свіней. Тады дзеці маглі, як кажуць, і каўбаскай падперазацца, і ў маі паляндвічкай паласавацца, а цяпер... Цяпер кволае адзінае свінчо, якое калолася перад Калядамі, у той жа дзень размяркоўвалася па гарадскіх сумках дзяцей, а астаткі потым бабуля выдавала сама сабе ашчадна і з аглядкай на заўтрашні дзень...
Вось і сёння тое сальца, якое магло з’есціся даўно, бабуля паклала на стол — ешце, дзеткі, ешце, унучкі! На здароўеца!
Сціпласць бабулінага стала і беднасць яе кладоўкі адчулі і яе дзеці. Таксама адчулі не нейкімі там лісткамі календара, a сваімі глыбокімі гарадскімі сумкамі, якія раней, ад’язджаючы з вёскі, ледзь паднімалі, а ў апошні час закідвалі ў багажнік машыны, як пушынку. Чаго было цяпер без карысці ездзіць у вёску — толькі бензін паліць ды слухаць скаргі састарэлай маці на цяжкасці лёсу.
He! Яблык, які аддаў свой сок, ператвараецца ў макуху, a макуху, як вядома, выкідваюць вон. I хоць дзеці былі не дужа адукаваныя, але гэта засвоілі моцна: макуху — вон! Ды, аказваецца, рана плюнулі ў старую студню. Жыццё так рэзка змянілася, што рубель стаў тысячай, а тысяча зрабілася горш таго ж рубля. Зразумелі людзі, што галоўная надзея — зямля. Яна, як было заўсёды,— і накорміць, і не падвядзе. Зразумелі гэта і бабуліны не дужа адукаваныя дзеці. «Аджалелі» яны бензіну, ускочылі ў свае машыны і прыскочылі да маці-бабулі, да маці-зямелькі. Прыскочылі нават без хлеба, бо чулі, што зямля — карміцелька. А навошта карміцельцы хлеб? Раз ёсць зямля — павінен быць і хлеб!
Многія гэтак думаюць...
Хутка расхапіліся танюсенькія лустачкі сала, апаражніўся ад бульбы саган, а бабуля нават не прысела — усё тапталася вакол стала і вінавацілася:
— Эх, шкада, што куркі не нясуцца пакуль... Выбачайце, мае залаценькія... I хлеба...
— Так, матка! Хопіць маліцца! — перабіў бабулін боль старэйшы сын.— Даставай бульбу-насенку. Я тым часам падыду да брыгадзіра па каня, і пачнём сеяцца — няма часу слухаць твае байкі.
— Бульбачка ў варыўні. Я яе і ў мяшэчкі набрала, і прыгатавала, мае залаценькія,— запэўніла бабуля і з радасцю дадала: — Яна ўжо і храсточкі пусціла, будзем хутка маладзенькую есці...
— Кінь ты свае храсточкі-мяшочкі! — зноў перабіў яе сын.— Мы тут рашылі так: хопіць нам цягнуць з цябе апошнія жылы — як-ніяк, ты ж наша матка. Возьмем мы па кавалку зямлі на тваіх сотках і — кожны сам сабе гаспадар. Мы да цябе не лезем, ты — да нас...
— А мае ж вы залаценькія! — пляснула далонямі бабка.— А навошта ж нам дзяліцца?! Бярыце ўсе мае соткі і...
— Не-е! — ужо са злосцю сказаў сын.— Нам твайго не трэба! Мы пасадзім СВАЮ бульбу на СВАІХ участках, а ты — на сваім. Зразумела?
— Поле ж адно,— сумна адзначыла жанчына,— і мы адна сям’я. Што ж, мы барозны будзем лічыць потым, ці як?
— He хвалюйся, матачка! — рассмяяўся малодшы сын.— I пра гэта мы падумалі: кожны калкамі абазначыць сваю мяжу. У цябе будзе таксама свая мяжа!
— Ды мне мяжа не трэба,— амаль шэптам прагаварыла старая і ўслых дадала: — А ўрэшце, рабіце, што надумалі... мае залаценькія...
I «залаценькія» зрабілі. Як тыя мурашкі, накінуліся яны на «свае» надзелы зямлі і гуртам пад жарты і рогат пасадзілі бульбу...
А бульбачка ж была з храсткамі — нядоўга чакаць маладой...
— He вешай носа, матка! — супакоіў старэйшы сын.— У наступныя выхадныя, магчыма, і табе пасадзім бульбу — сёння ж няма часу. Справы!.. Ды і сярэдзіну ломіць...
Цяжка было чуць састарэлай маці, якая перанесла горы гора, прайшла праз мора пакутаў, выхавала дзяцей, як яны называюць яе «маткай». Слова «мама» — ад Бога, ад самых глыбінь жыцця, і... чамусьці гэта слова перасталі выгаварваць вусны яе родных дзяцей. Адцураліся яны ад самага першага ў сваім жыцці слова... А не так яшчэ даўно нават нявесткі, зазіраючы ёй у вочы і адначасова — у кубёлак, называлі яе «мамай». Няўжо, каб прагучала слова «мама», пад яго трэба класці кавалак сала ці каўбасу?..
Пакуль гэтая гаркота апякала сэрца старой жанчыны, селі ў машыны дзеці з унукамі, і толькі пыл з-пад колаў шугануў у бабуліны памакрэлыя вочы.
Доўга і нерухома стаяла яна ля мяжы, якая аддзяліла ад яе дзяцей, якая балючай ранай пралягла па сэрцы...
У КОЖНАГА — СВАЁ
Споўнілася часопісу «Полымя» ці то семдзесят, ці то семдзесят пяць гадоў, не памятаю. Сяргей Законнікаў, галоўны рэдактар часопіса, запрасіў і мяне:
— Будзе сціпла, але пасядзім, пагутарым, па чарцы кульнём...
Падвялі «палымянцы» свае вынікі, пагаварылі аб справе, абмеркавалі планы, і перайшлі мы да «неафіцыйнай» часткі.
У невялічкім пакойчыку паставілі адзін да аднаго два сталы, «заабрусілі» іх паперай і на гэтую ж паперу расклалі бутэрброды—тоненька парэзанае сала, пакладзенае на лустачкі хлеба, і нейкая каўбаса. Тут жа — распалавіненыя яблыкі і, канешне ж, гарэлка. Як той казаў, вяселле справіць можна.
Было нас прыкладна чалавек з пятнаццаць, і сярод іншых— Іван Шамякін і Ніл Гілевіч.
Налілі па чарцы і, пасля кароткага тосту — глыкнулі. Паласкавела! Ядзім сала з хлебам, грызём яблычкі.
Законнікаў, будучы гаспадаром, і кажа:
— Выбачайце, што гэтак сціпла, без талерак і відэльцаў...
— Нічога! Нічога! — загаманілі ўсе.— Няхай сабе так, ды каб часцей было!
Тут адна са знакамітасцяў гістарычна-павучальна зазначае:
— Ведаеце, сябры! А пасля ж вайны вось гэтак і было — клалі сала на хлеб, бралі рукамі і елі. Якія там талеркі ды відэльцы!..
Душу маю, пасля ягоных «скаргаў», запоўніла цемра пасляваенных успамінаў... О-о, каб нам тады, у першыя пасляваенныя гады, ды з’есці кавалачак сальца! Ці хоць бы скарыначку хлеба!
Што ж, кожнаму дасталося сваё...
ЗАСЛУЖЫЎ — СПАЖЫВАЙ!
Чым можна ўзнагародзіць чалавека за сумленную працу?
Пералічвайце ўзнагароды хоць да заканчэння вякоў, а адной узнагароды ўсё ж не назавеце. He дадумаецеся!
Што тыя грошы! Што тыя рэчы! Што тыя паперы з партрэтам самага чалавечнага чалавека! Дробязі!
Ёсць такі падарунак, унікальны, адзіны ў свеце, які атрымаў мой тата і які сёння захоўваецца ў мяне.
Перад тым як падысці да таямнічай узнагароды, зраблю невялічкі ўступчык.
Вядома, што калгаснікам за працу не плацілі пенсію. He плацілі, і ўсё тут. He плацілі пенсію і маім бацькам — такая была ў нас дзяржава.
I вось калі бацькоў, спрацаваных і хворых, забраў у Мінск да сябе брат Косцік і ягонай зарплаты не хапала нават на яду, тата пайшоў шукаць сабе работу. Ён яе і знайшоў — уладкаваўся вартаўніком на заводзе «Прамбурвод».
Тата, як і ўсё сваё папярэдняе жыццё, аднёсся да новых абавязкаў сумленна, з адказнасцю. Ён ніколі не спазняўся на працу, не піў, пільна ахоўваў тэрыторыю завода, усе пабудовы і жалязякі.
Другія вартаўнікі маглі і напіцца, і спалі на прахадной да раніцы, пакуль іх не будзілі рабочыя, а тата старанна выконваў свае абавязкі.
I вось начальства заўважыла «перадавіка» і вырашыла ўзнагародзіць чалавека, каб той адчуў шчырасць і шчодрасць кіраўніцтва. Прымай, чалавеча, падарунак, спажывай! Калі ўжо калгас цябе абрабаваў, дык тут сталічная шарага ўсё кампенсуе і маральна, і матэрыяльна!
Паслалі тату ў фотастудыю, каб ён сфатаграфаваўся і прынёс у прафком фотакартку.
Тата зноў жа добрасумленна выканаў загад начальства, прынёс згаданую фотакартку ў прафком, спадзеючыся, што яе будуць чапляць на нейкую Дошку пашаны. Гэта ж быў тады сацыялістычны гонар—ледзь не Нобелеўская прэмія.
Якое ж было яго здзіўленне, калі праз некалькі дзён ягоную ж фотакартку яму ж урачыста ўручылі ў прафкоме. Папляскалі ў далоні і выпхнулі тату за дзверы.
Праўда, на адвароце фотакарткі з’явіўся надпіс з круглай пячаткай. Прыводжу яго даслоўна:
«За добросовестный труд н хорошую трудовую днсцнплнну награднть нменной фотографней.
Днректор завода Масловскнй
Председатель профкома Барташевнч
4.Х1.67».
Дзе яшчэ ў свеце дадумаюцца да такога?!
ПЕРШЫ ГРОМ
У маленстве амаль усе мы баяліся грымотаў ды перуноў. Думаю, што і ў дарослых асляпляльныя маланкі ды навальнічныя выбухі не выклікаюць у душы асалоду.
I вось, каб супакоіць малечу, дарослыя раілі нам: «Як толькі пачуеце першы гром — хуценька куляйцеся праз галаву!»
Мы спраўна куляліся, сумяшчалі карыснае з прыемным і адчувалі, што наступныя грымоты пужалі нас меней. Вось такі псіхалагічны фактар дапамагаў нам, зусім малым і даверлівым, пераадольваць страх.
Маланкай прамільгнула амаль усё жыццё, і год за годам сустракаеш першы гром спакойна і без страху. Шчыра кажучы, я і забыўся пра тыя дзіцячыя кулянні па траве. Забыўся, але нечакана быў вымушаны пра іх успомніць.
Прыехаў я ў маі з Мінска ў Карпілаўку, згрузіў свае клункі ў хату, узяў хлеб і пайшоў да суседкі — праведаць. Адчыняю дзверы, вітаюся, кладу хлеб на стол і распытваю пра здароўе, пра справы. Яна, у сваю чаргу, распытвае мяне пра мае справы, запрашае сесці. Калі я глянуў на суседку, ажно ў яе пад вокам «ліхтар» гарыць. Такі сінячышча, аж вока заплыло. Хто ж ёй засвяціў гэтак? Муж яе памёр, а болей у хаце нікога няма.
Раблю выгляд, што нічога не заўважаю, бо пра такое не пытаюцца.
Тут яна сама ўсміхаецца і паказвае пальцам на сваё вока:
— Гэта ж учора быў першы гром, каб яму заняло!
Я здзіўлена гляджу на «ліхтар» і ніяк не магу скумекаць, якое дачыненне мае першы гром да падбітага вока.
КНІГІ ОНЛАЙН
