Душы маёй бяссонніца
Сяргей Давідовіч
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 254с.
Мінск 1999
Што былі раней за танцы!..
Кожны танец — гэта спалучэнне паводзінаў, манераў, пераўвасаблення. Гэта і своеасаблівы настрой, новыя пачуцці.
Вальс нараджаў крылы, адчуванне палёту, бязмежнасці часу. Полечка выклікалалёгкасць, спрытнасць, імпэт. Ночка і кракавяк патрабавалі элегантнасці, артыстычнай зладжанасці з партнёркай...
А што былі за песні раней!..
Меладычныя, мілагучныя, напоўненыя сэнсам і непаўторнайлірыкай! Аякяны выконваліся! 3 годнасцю, з павагай да творчасці і слухачоў.
Рэдка на якое пытанне можна адказаць адназначна, тым больш на пытанне: «Адкуль сёння столькі жорсткасці ў людзей?»
Сярод шматлікіх прычын ёсць адна, на першы погляд, бяскрыўдная. Гэта -— рытм сучаснага жыцця і яго... музычныя рытмы.
Можна не чапаць афіцыйную сцэну, экран, дзе творы, у асноўным, на адзін манер, дзе выканаўцы, мокрыя ад поту, ледзь не поўзаюць па сцэне, а суперапаратура глушыць напавал.
Дастаткова ўважліва зірнуць на падлеткаў, услухацца ў іх музычны свет — і жахнуцца. Жахнуцца ад адсутнасці разумення моладдзю нават «сваёй», сучаснай музыкі. Перамагае дэфармацыя густу і павагі да ўласнага «я», падпарадкаванне натоўпу аднагодкаў, дыскатэчнаму вірусу. Рытмы, далёкія ад музыкі, запаланілі, атручваюць, знявечваюць кволыя душы.
Ідзе малады хлапец, пачэпіць навушнікі — і адбойны малаток рытмаў б’е і б’е па мазгах, лупіць па светаўспрыманню юнака. Дома ці ў сяброў працягваецца гэта духоўнае самагубства.
Але... Але праз пэўны час гэтая моладзь, як і я, азірнецца назад і з насталыічным болем скажа:
— Эх, які цікавы быўнаш час! Якія былі мелодыі і рытмы!..
I хто мае права гэтаму пярэчыць? Кожны жыве ў «сваім» часе...
Безумоўна, немагчыма ўсё жыццё «вальсаваць». Юнацтва, маладосць патрабуюць і музыкі, адпаведнай стану душы, але неабходна ведаць, што музыка, песні, танцы ва ўсе часы былі прызваныя не выпустошваць, а напаўняць душы людзей прыгожым і вечным...
А я застаюся ў тым далёкім, сваім часе, які атуляе маю душу незабыўным водарам мелодый і гукаў.
Адсталы я чалавек...
Прабачце!
САРОКА
Які самы хітры і асцярожны звер? Кажуць, ліса. А з птушак, безумоўна, самая кемлівая і дасціпная — сарока.
Сусед, бывае, дзень туляецца з ружжом ля хаты і хлява, каб падстрэліць яе за тое, што крадзе курыныя яйкі. Дзе там! Патуляецца, пасядзіць у засадзе, плюне і пойдзе дамоў. Сусед — у хату, яна — да хаты...
I вось нядаўна «прыпісалася» ў маім двары нейкая прыблуда сарока. Я скрыпну дзвярыма — і на ганак, а яна аднекуль — шусь на варотцы. Сядзіць і глядзіць мне ў вочы. Што гэта з ёй здарылася? Куды дзелася яе прыродная самаахоўнасць і пільнасць? А-а! Вось у чым справа! Састарэла бедалага ды, відаць, і аўдавела на старасці гадоў. Пер’е пагубляла і з хваста, і з крылаў. Нямогласць і голад перамаглі асцярожнасць — вось і ціснецца да чалавечага жылля яна.
Пашкадаваў я сароку і пачаў кожны дзень падкормліваць яе, а хутка мы і пасябравалі.
Адно толькі дрэнна — ад’еду ў Мінск, а думка непакоіць: як там мая сарока?
* * *
3 задавальненнем пішу невялічкі працяг гэтай гісторыі.
Вяртаюся ў вёску з Мінска і нецярпліва азіраюся — дзе мае шматгадовай даўніны сябры: дзве суседскія коткі —
Лялечка і Пушынка, і ці на месцы два суседскія сабакі — Байкал і Мульцік? На месцы! Ля маіх варотцаў — радасна сустракаюць мяне, і я мітусліва рыхтую пачастункі.
А дзе ж мая нядаўняя сяброўка—сарока? Забавілася дзесь... He! Вось і яна распушылася на плоце, чакае гасцінца. Добра!
Пакуль рыхтую прысмакі на «сяброўскі стол», заўважаю, як штосьці чорнае маханулася ля акна. Асцярожна выглядваю на двор і... дыханне заняло. На сцежцы, ля ганка, сядзіць велізарны прыгажун груган!
He ведаю, ці хітрая гэта птушка, але асцярожнасці ў яе — праз край. Хату аблятае за вярсту, чалавека — за дзве.
Я не мог адарваць вачэй ад гэтай таямнічай птушкі, якая, як сцвярджаюць, жыве трыста гадоў. Усё сваё жыццё я верыў гэтай байцы, але потым пагартаў энцыклапедычны даведнік і быў расчараваны — жыве гэта птушка прыкладна сорак гадоў...
I ўсё ж колькі б ёй ні было наканавана жыць, яна — цікавая і прыгожая!
Што яе прымусіла сесці ля майго ганка— ці лістападаўскія халады і галаднеча, ці давер да чалавека? He ведаю, ды і не важна гэта. Важна іншае: усе мы, жыхары нашай планеты,— узаемазвязаны і неабходныя адзін аднаму.
РАДАЎНІЦА
Радаўніца... Святы дзень для кожнага сэрца, у якім гучаць галасы пайшоўшых з жыцця людзей.
Радаўніца — гэта тая непрыкметная кладачка, той нябачны масточак, па якіх вяртаюцца ў нашы думкі родныя, блізкія, продкі. I ўдзячная памяць пракручвае эпізод за эпізодам, год за годам —увесь мінулы час, калі мы мелі шчасце глядзець у вочы цікавым людзям, чуць іх размовы, адчуваць цеплыню іх жывых сэрцаў.
Радаўніца... Чакаеш яе, рыхтуешся, кожны год імчыш на могілкі да родных, як на сустрэчу, спадзяешся на нейкі цуд. Прылятаеш — пальцы рук да болю сціскаюць халодную агароджу, і разумееш тое, што даўно зразумела, што цяжкім грузам носіш у сэрцы — сустрэчы ніколі не будзе. Ні-ко-лі! Страшнае гэта слова, бязлітаснае...
Ніяк не магу да канца разабрацца, што гэта за дзень такі — Радаўніца? Знешне ён нават падобны на святочны дзень — людзі чыста апранутыя, узрушаныя, кветкі ў руках. Рухавасць, руплівасць. Нехта падфарбоўвае агароджы, хтосьці штосьці
садзіць, прыбірае, выграбае смецце. Людзі вітаюцца, перагаворваюцца, дзеляцца навінамі — вясковыя ж могілкі збіраюць аднавяскоўцаў, землякоў, знаёмых.
I толькі чорныя хусціны і ўчарнелыя ад гора твары тых, хто нядаўна перажыў пахаванне, напамінаюць, што лепей бы не было такога свята. I з гэтым нельга не пагадзіцца.
Але Бог стварыў чалавека смяротным, таму такі вось дзень неабходны. Гэты дзень не толькі ўшанаванне памяці памерлых і забітых, гэта і праверка нас, жывых, бо, здавалася б, нямая магіла, а можа многае расказаць пра адносіны жывых да мёртвых. I не толькі расказаць, а адказаць на пытанне: «А ці ж людзі мы?..»
Рыхтуюся да Радаўніцы я загадзя. Купляю штучныя кветкі, вяночак. Запасаюся гарэлкай — яе трэба многа. Потым з жонкай, напярэдадні Радаўніцы, едзем на могілкі, робім самую чарнавую работу, каб менш пэцкацца на Радаўніцу.
I вось на дзевяты дзень пасля Вялікадня — Радаўніца. Надвор’е ў гэты дзень амаль заўсёды сонечнае — Бог спрыяе.
Гадзін у дзесяць пачынаюць збірацца людзі. Хто на падводах, хто на машынах, хто пешшу. Выгружаюць сумкі, клункі, нясуць рыдлёўкі, вёдры, слоікі з вадой.
Выгружаемся і мы, дастаём з машыны сумкі, усё неабходнае. Заходзім у загароджу, перахрышчваемся, «вітаемся» з бацькамі. Штосьці падчышчаем, падграбаем, выносім за дарогу сухі шыльнік. Потым старанна ўпрыгожваем кветнічак магілы штучнымі кветкамі, ставім у слоіку жывыя. Мыем рукі і сцелем посцілку. Перш-наперш ставім талерачкі і кілішкі бацькам, потым сабе. Выстаўляем з сумкі гарэлку, раскручваем закусь. Наліваем гарэлку бацькам і сабе, дзелімся з бацькамі і ежай. Яшчэ кладзём ім па фарбаванаму яйку, якія дзеля гэтага хаваем ад Вялікадня. Але заседжвацца доўга не ўдаецца, бо магілы бацькоў знаходзяцца ля самага ўвахода на могілкі. Людзі ідуць і ідуць на могілкі, і амаль усе яны ведалі бацькоў жывымі. Вось чаму я загадзя запасаўся гарэлкай — людзей трэба прывітаць, наліць па чарцы.
Праз нейкі час ідзём ужо мы ад магілы да магілы. Усе мае карпілаўцы, за выключэннем двух-трох чалавек, «адпачываюць» тут. Як цяжка даюцца мне гэтыя пераходы. Колькі цікавых людзей, на сялянскай мудрасці і прыродным гумары якіх я выхоўваўся, ляжаць у гэтай зямельцы. Мая вёска заснула векавым сном. Большасць — аджыла адпушчаны Богам век, але ёсць і недажыўшыя не адно дзесяцігоддзе. Вось — маладзенькая і
прыгожая Левандоўская Галя, якаятрагічназагінула. Тутжаяе бацька, яшчэ не стары чалавек — Левандоўскі Людвіг. А вось мой сусед Мурашка Мішка. Побач — мой сябар Васілевіч Барыс і ягоны брат Васілевіч Лявон, з якім я па-суседску збіраўся дажываць век. Вось — вясёлая і прыгожая Вера Бабіцкая...
Цяжка, ой як цяжка насіць ад магілы да магілы камяк у горле.
Я і акрамя Радаўніцы часцяком бываю тут, але сёння дзень асаблівы — святочна-жалобны дзень.
Цяжка тут бываць, яшчэ цяжэй ад’язджаць адсюль. Быццам тут застаецца... не, не быццам, а сапраўды тутзастаецца частка майго лёсу, частка майго сэрца, частка мяне самога.
Без той святой часткі не было б ні мяне, ні працягу жыцця на зямлі.
КРЫВАПІЎЦЫ
Тое, што свежына ў вёсцы — значная падзея, вядома многім, нават тым, хто нарадзіўся ў горадзе.
Вяскоўцы ж майго веку і сталейшыя ведаюць, што свежына — гэта яшчэ і своеасаблівы рытуал.
Па-першае, смалілі свінчо не смуроднымі бензінавымі лямпамі, не з дапамогай газавага балона, якіх тады не было, а звычайнай саломай.
Роўненькую, ад вымалачаных снапоў салому тата трымаў у сухім месцы спецыяльна для смалення.
Смаліць саломай было марудна, патрабавалася шмат часу і намаганняў, затое сала лічылася пасля такой працэдуры смачным і здаровым.
Па-другое, у нашай глухой вёсцы тых часоў гарадскімі харчамі і не пахла, пра многае і не чулі. А калі пахла і чулі — не было грошай, бо бюджэт кожнай сям’і са скрыпам дазваляў купіць самае неабходнае — цукар, соль, муку, боты, ватоўку.
Вось чаму ледзь не ўсёй вёскай збіраліся па чарзе вакол самага галоўнага і, бадай, адзінага вясковага прысмаку. Але спачатку прыходзілі толькі мужчыны — у асноўным — «спяцы» па заколцы і разборцы свінні. I хоць кожны гаспадар дасканала валодаў свяжыннай тэхналогіяй — ад парадаў і прапаноў не было адбою.
I вось парсюк абкочаны, заколаты і пакладзены пасля смалення на нейкія дошкі ці старыя дзверы для яго разбірання.
Тут пачыналася галоўнае. Выразаў тата квадратны кавалак грудзінкі, і ў тое паглыбленне набягала кроў. Бралі мужчыны алюмініевы кубачак, зачэрпвалі кроў і пачарзе пілі яе. Тады гэта лічылася карысным і неабходным для здароўя чалавека пітвом.
Я быў у той час хударлявым і даволі бледнатварым хлапчуком, з-за чаго пра мяне чамусьці, гаварылі: «Белы, як снягір...»
Мяне гэта здзіўляла, бо снегіры зусім не белыя...
Вось мне мужчыны і кажуць:
— Ну а ты, снягір, што стаіш? Пі — пачырванееш!
Мне вельмі хацелася быць падобным на гэтых дужых, рашучых аднавяскоўцаў, і я, перамагаючы нехаценне, зачарэпнуў і выпіў крыві, якая была цёплай і саланаватай...
КНІГІ ОНЛАЙН
