Душы маёй бяссонніца
Сяргей Давідовіч
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 254с.
Мінск 1999
У апошнія гады мамінага жыцця мы, усе яе дзеці, кожную нядзелю збіраліся сем’ямі разам вакол мамы, шумна
абедалі, горача спрачаліся і гутарылі, спявалі. На ёй трымаўся свет нашых узаемаадносін, наша кроўнае адзінства.
He стала мамы — і ўсё пасыпалася. Мы паселі па сваіх кватэрах, нас паглынулі сямейныя дробязі, мы пачалі аддаляцца адно ад другога.
Вось што значыцца мама!
Мама была старэнькая, нямоглая, але яна была. Я адчуваў яе прысутнасць кожнай крывінкай, я адчуваў сябе дужым, значным, патрэбным гэтаму свету...
Пасля яе смерці я адчуў сябе псіхалагічна нямоглым, адзінокім, непатрэбным, слабым. Жыццё страціла цікавасць, каляровасць, сэнс. Даўно злавіў сябе на горкай думцы: «Пры маме я жыў, без мамы — дажываю...»
Вось што значыцца мама...
Мама не толькі касіла і жала, яна яшчэ і сеяла. Яна, думаючы пра будучыню, сеяла ў сэрцах сваіх дзяцей і вакол сябе любоў і дабрыню. Мама паспела ўбачыць і ўсходы, і плады сваіх жыццёвых намаганняў, таму, спадзяюся, што душа яе знайшла спакой...
Згаданая вышэй песня пра маму заканчваецца словамі: «Насіце ў сэрцы слова «мама» без слова горкага «была»...»
Ніколі не памірае мама, ніколі не перасыхае адвечная, невычарпальная крыніца яе пяшчоты і дабрыні. Мама жыве ў маім сэрцы, я ў думках размаўляю з ёю, раюся.
Мая мама —самая лепшая ў свеце!
ТАТА
Мой тата нарадзіўся ў самым пачатку гэтага стагоддзя і, як ні дзіўна, быў адзіным дзіцем у сям’і. Згадзіцеся, што такіх сем’яў у той час, ды яшчэ ў сельскай мясцовасці, амаль не было. Пяць, a то і дзесяць дзяцей — звычайная справа. Напрыклад, тата з маёй мамай «прыдбалі» аж дзевяць дзяцей, сярод якіх, канешне ж, і я.
Але гэта — не апошняе «дзіва», якое было звязана з маім татам. Месцам яго нараджэння і жыхарства быў хутар Рубеж з маляўнічымі сядзібамі чатырох гаспадароў, якія мелі, уявіце, аднолькавае прозвішча — Давідовіч. Ці ж гэта не дзіва?!
Татаў тата, Давідовіч Рыгор, жыў не бедна — меў сваю зямлю і нават свой «шнурок» лесу. Астатнія тры Давідовічы зямлю хоць мелі, але лесу ў іх не было.
Яшчэ ў юнацтве тата навучыўся выдатна граць на гармоніку — адных толькі полечак, самых розных, з драбнюткімі пераборамі, мог «сыпаць» ўвесь вечар, таму быў на расхоп у моладзі.
Вядома ж, за такім здатным ды «багатым» кавалерам дзеўкі, як кажуць — гужам! Але атрымалася, для большасці,— ды міма, бо мама ўсім «уцерла» нос і, пакінуўшы Карпілаўку, стала ў Рубяжы маладой гаспадыняй, праўда, пад пільным вокам свёкра...
Яшчэ адно «дзіва» перакрыжавалася з татавым лёсам праз усім вядомыя, таксама маляўнічыя Акопы — сядзібу-фальварак, які арандавала маці Янкі Купалы і дзе так лёгка і плённа пісалася песняру. Ды як было не перакрыжавацца Акопам з татавым лёсам, калі хутар Рубеж знаходзіўся меней чым за вярсту ад Акопаў? Гэтаж самыя блізкія суседзі, якія, каб і не хацелі ведаць адзін аднаго, усё роўна ведалі б.
Мне крыўдна сёння заходзіць у філіял музея Я. Купалы ў Харужанцах і не бачыць даведкі пра тое, што рубяжскі Федзя (гэтак тады клікалі тату) быў самым блізкім суседам Купалы па Акопах. Татава звышсціпласць і звышпрыстойнасць за ўсё жыццё не дазволілі ні разу вытыркнуць на людзі ўласнае «я».
Мне вядомы прозвішчы некаторых і аднавяскоўцаў, і жыхароў суседніх вёсак, якія і краем вока не бачылі Купалу, але, маючы добра «падвешаны» язык, «лезлі ў вушы» многім карэспандэнтам, расказваючы байкі-небыліцы.
А пра свае, хай і выпадковыя, сустрэчы з паэтам, пра тое, што Купала на трэці дзень вяселля таты з мамай (гулялі ж paHeft тыдзень) мімаходзь зайшоў павіншаваць Рыгора з «набыццём» нявесткі, тата расказваў у вузкім сямейным коле, ды і то скупа і неахвотна, як бы саромеючыся,— вось, маўляў, хвалько!
Ды Бог з ім, з музеем — хоць бы хапіла ў ім месца сучасным «класікам» — якія называюць сябе «вучнямі» Івана Дамінікавіча, якога яны і ў вочы не бачылі. Але, як гаворыцца, трэба ўмець сябе прыпаднесці...
Дзякуй шчыраму чалавеку — Уладзіміру Содалю, што пісаў некалі пра маіх бацькоў і прагнуў адшукаць той татаў гармонік, які чуў колісь у Рубяжы Янка Купала. Але дзе ж яго знойдзеш, той гармонік, калі згарэў ён у полымі вайны разам з хатай і ўсім скарбам...
Вайна... Войны тату не абмінулі, яны зацягнулі яго ў сваю крывавую сячкарню і бязлітасна ламалі і крышылі лёс, здароўе, псіхалогію. Войны, праз якія прайшоўтата, называліся,
па яго словах, «фінская», «нямецкая» і «японская». Ці не замнога для аднаго чалавека?..
Яшчэ адно — і самае незразумелае «дзіва»: тата, прайшоўшы праз нечалавечыя выпрабаванні, аніводнага разачку не мацюкнуўся — ні на маму, ні на дзяцей, ні на знаёмых.
Нават проста так, «абстрактна» — на жыццё ці на долю...
Тата — жыццёвая загадка, вялікая таямніца, якія ён панёс з сабой у іншы свет. Ніколі нікому не скардзіўся, ніколі нікога ні аб чым не прасіў, цягнуў сваю лямку сумленна да канца. Што было ў ягонай душы, у ягоным сэрцы — не вядома...
Калі не стала мамы, тата падышоў да труны і пранікнёна сказаў адзінае: «Што ж ты, бабка, пакінула мяне аднаго?..»
Потым наступныя, апошнія, тры гады свайго жыцця раскладваў перад сабой фотакарткі мамы і моўчкі гадзінамі сядзеў над імі, перабіраючы і перакладваючы... Які агонь спальваў яго сэрца?
Нашы з ім адносіны былі па-мужчынску стрыманыя, але адчувалася ўзаемная душэўная цеплыня і няўмела схаваная любоў адзін да аднаго.
Здаецца, сёння я б «задушыў» яго ў сваіх шчырых абдымках, а тады...
Татавы рукі ўмелі амаль усё рабіць і майстраваць. Касу калі адклепле, «адцягне» — не каса, а брытва, можна было ёй гал іцца.
Калі зробіць бочачку ці ражачку — камар носа не ўткне паміж клёпкамі. Калі насмаліць дратву ды падшые валёнкі ці боты — зносу ім няма...
I яшчэ адно цікавае «дзіва» ў татавым лёсе. Калі бальшавікі знішчалі хутары, давялося тату з сям’ёй жыць у доме другога знакамітага земляка — Антона Лявіцкага (Ядвігіна Ш.), якога паслякастрычніцкая завіруха сагнала з гнязда, і ён вымушаны быў пакінуць Карпілаўку.
Тады разам з нашай сям’ёй у доме Лявіцкага жылі адначасова і другія сем’і, якіх, у сваю чаргу, таксама спаролі з абжытых вуглоў.
У Карпілаўцы і навакольных вёсках жывуць яшчэ людзі, якія памятаюць ціхага, сціплага, працавітага чалавека, таленавітага музыканта — рубяжскога Федзю...
На Малабяседскіх могілках пад чорнай мармуровай плітой знайшлі свой вечны спакой два залатыя сэрцы. Ляжаць, склаўшы працавітыя рукі, два родныя мне чалавекі — мама і тата...
Калі давядзецца ехаць вам па Даўгінаўскаму шляху, прыпыніцеся на хвілінку ля могілак — гэта і будзе даніна павагі пакаленню сумленных і працавітых людзей.
ПАРАЗУМЕНЦЫ
Як абрыдаў за жыццё маналог!
Колькі сябе памятаю, толькі і чую нечыя перакананні, нечую «праўду».
Безумоўна, кожны мае права на свае погляды, на свае меркаванні, кожны павінен заставацца самім сабой, бо чалавек — гэта асоба, унікальны сусвет.
Але ж і я — не дурань! Дайце і мне слова! Выслухайце мяне! Няхай нашы сустрэчныя меркаванні сутыкнуццалбамі так, каб абсыпалася тынкаванне памылковасці і агалілася, зрабілася бачнай усім ісціна.
Нічога ўсвеце нямадаражэй за ісціну! А ісціна высвечваецца толькі ў дыялогу.
Усвядоміўшы гэту няхітрасць, я даўся наўцёкі ад маналога і пачаў шукаць субяседнікаў, з якімі было б цікава шукаць паразуменне.
Сёння, сярод нашай адасобленасці і адгароджанасці адзін ад аднаго, здавалася б, знайсці такіх паразуменцаў вельмі складана.
He! He складана! Наадварот — надзвычай лёгка! Яны — побач. Іх трэба заўважыць і аддаць ім павагу.
Падыходжу, перш-наперш, да плуга, без якога не будзе ні хлеба, ні дабрабыту. Менавіта плуг, адным з першых, навучыў мае рукі быць дужымі, правільна і роўна накіроўваць баразну жыцця. Менавіта плуг прывучыў мае ногі знаходзіць тыя кропкі апоры, якія не дазваляюць хістка і няўпэўнена ісці па зямлі. Менавіта дзякуючы плугу я ўжо з чатырнаццаці гадоў адклаў у сваіх мазгах галоўную для мяне ісціну жыцця: «Хто навучыўся паважаць працу — ніколі не зняважыць чалавека».
3 такімі думкамі я падышоў да плуга, ласкава дакрануўся да яго.
— Дзякуй табе, плужа! Вось стаю я ля цябе, пасівелы, пасталелы, і зноў чую перад сабой гарачае дыханне каня, зноў аддаюцца ў рукі гулкія ўздрыгванні твайго цела пры сутыкненні нарога з каменнямі, душой улаўліваю мяккае пашоргванне цёплых скібаў зямл і, якія ты па-гаспадарску раўнютка і далікатна пераварочваеш... Дзякуй табе, дружа, што я зноў адчуў сябе маладым і патрэбным зямлі...
Плуг стомлена адказаў:
— О-о, браток!.. Знасіўся мой сталёвы нарог, як з’ядаюцца зубы ў чалавека. Станчэў і сцёрся мой лямеш, але ж усё гэта адбылося дзеля сапраўднага жыцця. Сёння і я жыву ўспамінамі
і толькі тады адчуваю сябе дужым і годным, калі зноў за мной паслухмяна ўкладваецца ралля.
Я моўчкі ўздыхнуў. Хацелася памаўчаць, каб не распужаць успамінаў.
— А памятаеш першую нашу баразну? — пачуў я ад плуга.
— Як бык памачыўся,— сканфузіўся я.— Блазнюк быў я яшчэ — прабач...
Пакланіўся я плугу і падышоў да сваёй даўняй прыяцелькі — касы, якая вісіць пад страхой на канцы кроквы. Асцярожна ўзяўся за адшліфаванае да бляску маімі ж рукамі касільна і зняў яе з кроквы.
— Ты ж мая гаротніца! Гэта колькі ж трэба скасіць сакаўной, роснай травы, каб так патанчэць і знасіцца!..
Сапраўды, кропля здольна камень пратачыць...
Каса тоненька дзынкнула:
— He, не гаротніца я! Толькі напачатку свайго жыцця гаравала я, што рэжу па жывому і траву, і краскі ў ёй, пазбаўляю іх жыцця. А потым зразумела, што хутка перастаіць трава, пажухнуць краскі і зробяцца не патрэбнымі нікому.
— Карысная справа — класці пракосы! — падтрымаў я касу.— Аднак і падкляпаць цябе не пашкодзіць, адцягнуць малатком тваё лязо.
— Ведаю, што пара мяне мяняць,— уздыхнула каса.— Ведаю і баюся гэтага.
Я і сам даўно адзначыў, што шкадаваў сваю памрчніцу, але адкладваў куплю новай касы, бо не адну ясную ранічку сустракаў з ёй, не адну зімку ела наша кароўка сена...
Быццам зазірнуўшы мне ў душу, каса насцярожана, з надзеяй дзынкнула:
— А як весела я колісь пасвіствала ў траве з кожным тваім узмахам! О-хо-хо...
Помніў я і гэта, помніў і тое, як мужна цярпела яна, калі я не заўважаў у траве камень, і іскры, як гарачыя слёзы, выскаквалі з-пад касы...
КНІГІ ОНЛАЙН
