Душы маёй бяссонніца
Сяргей Давідовіч
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 254с.
Мінск 1999
водкавая вада павымывала метровай глыбіні звіліны-канавы, агаліла каменне — ногі можна паламаць.
Дарэчы, пачынаючы ад Лускава, шлях быў настолькі знявечаны часамі безгаспадарчасці апошніх дзесяцігоддзяў што хутчэй нагадваў паласу перашкод, чым штосьці прыдатнае для язды...
Сёння пагоркі ў многіх месцах пазразаны, лагчыны засыпаны, павароты выпраўлены, лес ад дарогі «адагналі» бензапілы. Коцяць з шалёнай хуткасцю па шырокай асфальтавай шашы розныя аўтамашыны, і нікога не хвалюе пытанне: «Які гэта шлях?..»
Пераадолеўшы здарэнскія ўхабіны, трапляеш у сапраўдны, даволі дрымучы хваёвы лес — прыгожы, знаёмы, родны Карпілаўскі лес, у якім і паветра напоена непаўторным водарам. Дарога тут пясчаная, роўная — хоць каціся. Вось дзе раптам заўважаеш, наколькі хутка ты шыбуеш.
Перад самай Карпілаўкай зноў рачулка, якая пераразае насып «таго», сапраўднага шляху. 3 вады паміж камянёў тырчаць драўляныя палі колішняга масточка, гэткага ж, які быў і за Жукаўкай.
Летам рачулку лёгенька пераскокваеш па камянях, а вось вясной, у паводку, трэба поўнасцю распранацца і па грудзі ў равучай вадзе дабірацца да другога берага.
Так са мной аднойчы і было. Пакуль пераначаваў у Мінску ў сваякоў пакуль выбраўся ў зваротны шлях, прыпякло веснавое сонца і снег шугануў у рачулку, якая з ласкавай ператварылася ў грозную. He чакаць жа на беразе канца паводкі — мусіў лезці ў ледзяную ваду, хоць да хаты якіх метраў трыста...
Але вось і Карпілаўка! Непрыкметна за размовай, «гуляючы», адмахалі пятнаццаць кіламетраў. Тут, у былым садзе пана Кабылінскага, я паварочваю направа, да роднага дома,— прашу ў госці.
Калі каму прама — шчаслівай дарогі!
НА РОЗНЫХ ПОЛЮСАХ ПЕРАЖЫВАННЯЎ
He стала мамы...
Моцна засумавалі мы з татам. Усё жыццё я быў пры бацьках і яны пры мне. He памятаю такога выпадку, каб я хоць раз паехаў з Мінска ў Карпілаўку без бацькоў каб хоць раз сеў без іх есці. Старыя, нямоглыя, у любым стане здароўя, пры любым надвор’і імкнуліся яны разам са мной да самага роднага кутка
на зямлі. 1 настолькі мы ўтраіх ператварыліся ў адно цэлае, што страта мамы аглушыла, асіраціла нас з татам.
Цяжка нам было схаваць нясцерпны боль душы — мы сустракаліся поглядамі, уздыхалі, толькі і думалі пра маму.
Мама была гаваркая, рухавая, няўрымслівая, а мы з татам, застаўшыся адны, апусцілі галовы, ператварыліся ў маўчуноў. Агульны цяжар страты бязлітасна сціскаў нашы сэрцы.
У вольны час я садзіўся на лаўку перад ганкам і падоўгу глядзеў на дарогу, якая вядзе да Малабяседскіх могілак, дзе знайшла свой апошні прытулак мама. Глядзеў і думаў: «Эх, няхай бы зараз з-за павароту, вяртаючыся дамоў, паказалася мама...»
I настолькі мяне палоніла такая неверагоднасць, што я кожны дзень пры выпадку садзіўся на лаўку і з надзеяй глядзеў на дарогу.
Часцяком на той лаўцы сядзеў і тата, глядзеў у бок могілак, уздыхаў. Я б ніколі і не падумаў, што тата, як і я, учапіўся за «маю» неверагоднасць і цешыць ёю збалелае сэрца.
Але неяк прыехала ў Карпілаўку ў грыбы старэйшая сястра і заўважыла, што тата глядзіць і глядзіць у адзін бок.
— Што ты ўсё глядзіш на дарогу? — запыталася яна.
— Чакаю, калі з-за павароту пакажацца маці,— сумна і сур’ёзна адказаў тата.
— Нешта ты дурное гаворыш, бацька! — здзівілася сястра.
А я тату зразумеў адразу і быў яму ўдзячны за тое, што не хацелася і яму пагаджацца з тым, што мама пакінула нас назаўсёды...
КУРЦЫ
Пасля вайны, у пяцігадовым узросце, мы, малыя дурні, гуляючы ў дарослых, выцягвалі з-пад бярвенняў сухі мох, закручвалі яго ў паперу і прыкурвалі. Едкі дым выядаў вочы, мы кашлялі, пляваліся, выціралі слёзы.
Праз нейкія пяць гадоў, ужо ў Мінску, мы з сябраміаднакласнікамі збіралі «бычкі» і дакурвалі іх. На кожным перапынку паміж урокамі бегалі курыць у туалет. Спрабаваў змагацца з нашай бязмозгласцю сам дырэктар школы, які за маленькі рост прыдбаў мянушку «Карандаш». Вось гэты Карандаш, пасля званка на ўрок, станавіўся на ганак школы і ўсіх нас прыпыняў і прымушаў хукаць... Дзякуй таму Сяргею Данілавічу, дырэктару школы, за тое, што ён хацеў уратаваць нас ад атруты.
У чатырнаццаць год, цяпер ужо ў Карпілаўцы, я афіцыйна пачаў пракурваць сваё здароўе пры бацьках, хоць мама і пратэставала, але было позна — я стаў заядлым курыльшчыкам.
Дыміў я, як кажуць, налева і направа аж да трыццаці гадоў. Потым адчуў, што не ў той бок іду. Твар мой набыў нездаровы выгляд, пачаў балець страўнік, і я, набраўшыся мужнасці, кінуў курыць.
Праз некалькі год здароўе наладзілася, і мне сёння жудасна ўспамінаць той пракураны перыяд майго жыцця. Прыемна ўспомніць толькі адно — сярод курцоў-дзяцей і падлеткаў не было ніводнай дзяўчынкі. Сёння — здурнеў свет... Ой! Што я кажу! Які свет?!
Сёння ўвесь, як яго завуць, «цывілізаваны свет» рашуча і свядома асвойвае здаровы лад жыцця. He толькі дзеці і падлеткі, амаль усе дарослыя аб’явілі вайну тытуню і алкаголю...
У нас жа сёння нельга зайсці ні ў адну ўстанову — па ўсіх калідорах, ва ўсіх кабінетах вісіць густы, застойлівы смурод цыгарэтнага дыму.
I ўсё ж галоўная трагедыя нашага грамадства ў тым, што большасць дзяўчынак-падлеткаў атручана нікацінам. I кураць яны «запоем», з хваравітай прагавітасцю. Яны працягваюць атручваць сябе і тых, каго народзяць. Гэты жах ацяжарваецца тым, што і дзяржава, і грамадскасць, і бацькі робяць выгляд, што нічога не бачаць.
Калі дадаць да фізічнага нездароўя нацыі ўстойлівую маральную хваравітасць, то будучыня ў нашай нацыі сумная — нават трагічная.
СІЛА I СЛАБАСЦЬ ДУХУ
Жыццё набягае хвалямі падзей, зацішша, узлётаў і падзенняў.
Бываюць часы, калі свет робіцца цесным для душы — для думак, памкненняў, пачуццяў, нагхнення. Адчуваеш сябе значным, усемагутным, акрыленым. Пішацца, творыцца, здзяйсняецца!
Задуманае імкнецца на паперу, на палатно — у свет слоў і фарбаў. Гэта гама натхнёнасці і ўзнёсласці душы нагадвае буйное цвіценне саду, калі кожная кветачка не жадае думаць пра пустацвет, а марыць апыліцца і ператварыцца ў цудоўны плод.
Такое сонцастаянне душы — шчаслівая пара для творцы. Сімфонія створанага ў гэты час гучыць асабліва звонка і ўзнёсла.
Бываюць часы, калі не хочацца жыць. Змрок у душы, змрок у вачах, цемра наўкола. Гэта крытычныя і вельмі небяспечныя для творчага чалавека часы. Усё, што зрабіў і робіш, выглядае непатрэбным, дробязным, і цяжка зразумець, для чаго на гэтым свеце ты сам.
I гэты перыяд не бясплодны, бо творчы працэс не спыняецца ніколі.
Пад чорнымі хмарамі псіхалагічнага надлому творчая душа нараджае пранізліва-балючыя, глыбока-трагічныя, асабліва кранальныя творы. Можна нават паспрачацца, які стан душы з’яўляецца больш магутным штуршком і стымулам для нараджэння значных мастацкіх твораў. Думаю, што кожны па-свойму будзе мець рацыю, бо ў творчага чалавека пастаяннай душэўнай раўнавагі ніколі не будзе.
Як дзень мяняе ноч, так і ў творчай душы кароткае зацішша будуць мяняць буры эмоцый, а сонечнасць будуць закрываць хмары адчаю.
I яшчэ адна цікавая асаблівасць: у душу звычайнага чалавека зазірнуць немагчыма, яна, як кажуць, поцемкі.
Душа ж творчага чалавека як на далоні, яна — у ягоных творах.
MAMA
Усе мы—кропелькі той адвечнай, невычарпальнай крыніцы, імя якой — мама. Ніколі не перасыхае гэтая крынічка — ніколі не памірае мама. Яна — у нашых сэрцах, нашых думках, яна заўсёды побач з намі—у радасці і горы, яна тое адзінае асяроддзе, па-за якім чалавек існаваць не можа...
Мая мама — самая прыгожая ва ўсім свеце. Мая мама — самая добрая ва ўсім свеце. Мая мама — самая працавітая ва ўсім свеце, і яшчэ... мама была няшчасная, бо не дай Бог нікому перажыць пяцёра сваіх дзяцей.
Але і ў беднасці, і ў горы мама была шчаслівая тым, што выраслі, вывучыліся астатнія дзеці, нарадзіліся ўнукі...
Першая песня, напісаная мной з кампазітарам Эдуардам Зарыцкім, была прысвечана маме і пачыналася словамі: «Ты ў свеце самая прыгожая...»
Я ганаруся сваёй мамай за прыгажосць яе душы, за яе чалавечую годнасць і мужнасць, з якой яна прайшла праз усе жыццёвыя выпрабаванні, асабліва ў гады Вялікай Айчыннай вай-
ны. Мама выпякала паргызанам хлеб, а калі немцы спал ілі хату, засталася з партызанскім атрадам у лесе.
Дзякуючы толькі ёй мы, чацвёра яе дзяцей, засталіся жывымі, вырваліся з нямецкага акружэння на Паліку, дзе загінулі сотні і сотні людзей, нават без дзяцей на руках.
Дзякуючы ёй мы не памерлі ад пасляваеннага голаду, калі не было ні крошкі, ні лушпінкі, ні зернетка. Гэту «ласку» жыцця я добра памятаю.
Дзякуючы маме мы не памерзлі ў сырой і халоднай зямлянцы, уратавалі свае душы ад жорсткасці і нянавісці даўсіх і ўсяго. Мама не скардзілася, не ныла, яна змагалася за нас...
Усё сваё жыццё, колькі памятаю, мама не выпускала з рук іголку -— «абнаўляла» кожны вечар да позняй ночы нам і сабе вопратку, ляпіла і ляпіла лаціну на лаціну...
Каб звязаць тыя ніткі ў адну, можна было б абматаць зямны шар, як клубок...
Каб прыкласці тыя лаціны адна да другой, атрымаўся б агромністы, на ўсё неба транспарант, на якім можна было б напісаць, бачнае ўсяму свету: «Слава КПСС!»
Бацькі дажывалі свой век у дзесяціметровым пакойчыку — у бараку ў Возніцкім завулку ў Мінску, куды іх забраў брат Косцік, калі я служыў у арміі. Сам я жыў з жонкай і дачкой у васьміметровым пакойчыку на агульнай кухні, разам з другой сям’ёй.
Бягу, бывала, да бацькоў праведаць іх, ведаю, што галодныя сядзяць, але ў самога ў кішэні тры рублі, а да палучкі — тыдзень. Заскочу ў краму, куплю бутэльку малака, пару тварожных сыркоў, батон ды маме цытрамону ад галаўнога болю. Вось рубель і «ляснуў»! I гэтак кожны раз — страсаеш капейкі, бо самі з жонкай не маглі звесці канцы з канцамі.
Вось і перабіваліся мае бацькі з хлеба на ваду, а тыя, хто наўмысна стварылі такія ўмовы існавання, жыравалі, адгарадзіўшыся ад людзей хлуслівымі лозунгамі. Прыдумалі так званую «савецка-партыйную» работу, якая дазваляла і жыраванне, і персанальныя пенсіі, а вось за жыццё, аддадзенае дармавой калгаснай катарзе, не плацілі аніякай пенсіі.
I ўсё ж трэба аддаць належнае дзяржаве, якая злітавалася і прызначыла пенсію тату затое, што ён, пасля шасцідзесяці гадоў, працаваў у розных некалгасных шарагах вартаўніком. Пенсія складала аж пяць рублёў і семдзесят пяць капеек, і адбылося гэта пенсійнае «свята», калі тату было семдзесят гадоў.
КНІГІ ОНЛАЙН
