КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Надзеньце сёння васьмігадоваму хлапчуку нават новую ватоўку дарослага мужчыны — які будзе выгляд? Рукавы да зямл і дастануць, не кажучы пра астатняе. Так было і са мной. 3 той, татавай, ватоўкі тырчэла толькі мая белая галава — мусіць, пудзіла на агародзе выглядала б больш зграбна... Але я гэтага, дзякуй Богу, не разумеў, не саромеўся — гэта ж была мая вопратка і другой у мяне не было. Займу я чаргу, каб распрануцца, а мяне з яе як штурхануць — я зноў пайду ў «хвост», зноў займу чаргу, а мяне зноў як піхнуць! Ніхто не хацеў за мной стаяць. Я спраўна займаў чаргу, а мяне гэтак жа спраўна з яе выпіхвалі — пакуль усе не распраналіся і я не заставаўся адзін. Тады ўжо гардэробшчыца гідліва брала двума пальцамі маю ватоўку і прымацоўвала яе збоку ад куртачак і паліто больш заможных вучняў... Як жа тады ўсе памыляліся! Адкуль ім было ведаць, што татава ватоўка ў цяжкія пасляваенныя гады ратавала тату ад снегу і дажджу, ад вятроў і халадоў, памагала перажыць голад, пакуты, нястачу і, нарэшце, — сагрэла мае худыя дзіцячыя плечы, стала маёй вопраткай... Дзякуй табе за гэта, татава ватоўка! * * * Гэтаму ўспаміну неабходны невялічкі працяг, каб нейкім чынам паставіць сёе-тое на свае месцы, бо зусім нядрэнныя былі вучні і настаўнікі той школы. Сам я як вучань першы час быў надзвычай старанны, дысцыплінаваны, слухаўся старэйшых, выконваў усе класныя заданні, на занятках не круціўся, не штурхаўся — настаўнікі не маглі нацешыцца такім вучнем. Але гэта працягвалася нядоўга. Паступова я асвойваўся і пачынаў, як кажуць, спрабаваць «хадзіць на галаве», што не дрэнна ў мяне атрымлівалася... Вакол будынка сельсавета, дзе мы жылі, ляжалі калгасныя палі, на якіх раслі морква, капуста, памідоры... 3 ядой дома было цяжкавата, таму летам і восенню я пераходзіў на «падножныя» калгасныя харчы — еў «ад пуза» моркву, памідоры і з задавальненнем грыз качаны капусты — вядома ж, па гэтыя «вітаміны» прыходзілася лазіць паўзком. Магчыма, ад такога штодзённага «сталавання» мяне «пагнала» ў рост. I ўжо ў трэцім класе я быў на галаву вышэйшы за сваіх колішніх крыўдзіцеляў. Цяпер мяне ўжо не абзывалі рознымі словамі, не выпіхвалі з чаргі ў гардэроб (няхай бы толькі паспрабавалі!), а пішчом лезлі да мяне ў сяброўства—і мы пасапраўднаму пасябравалі... Увогуле, вучоба ў гэтай школе пакінула цёплыя і светлыя ўспаміны. ПЕРШЫ ПАДАРУНАК Першы падарунак сваёй маме я зрабіў, калі мне было восем год. I гэта нягледзячы на тое, што я поўнасцю адпавядаў вядомай прымаўцы — быў гол як сакол. I ўсё ж чалавек прыстасоўваецца да ўсяго, нават да самай што ні на ёсць найгалейшай галечы. Вось і мы, малыя, прыстасоўваліся да любых абставінаў, у якія закідвала нас пасляваеннае жыццё. Да пяцідзесятага года, пакуль я жыў у вёсцы,— усё было «добра», спакойна. Я не бачыў ні тых булак, ні цукерак, ні сітра, ні кніг — нічога. Але калі мы пераехалі жыць пад самы Мінск — у мяне вочы палезлі на лоб. Аказваецца, у жыцці вялікае мноства таго, пра што я і не чуў. А ўсё гэта хацелася паспрабаваць, пасмакаваць, а ў дзіравай кішэні — ні капейкі. У тыя гады на кожным вуглу прадавалі яшчэ газіраваную ваду на разліў, хочаш, пі простую, хочаш — з сіропам, толькі, праўда, плаці. А яшчэ ж гандлявалі «марай» усіх дзяцей — ружовенькай салодкай вадзічкай — морсам. Вып’еш і пальчыкі абліжаш! Вось і прыходзілася пасля школы «падрабляць»—збіраць розны металалом, анучы, паперу і цягнуць усё гэта барахло да старызніка-яўрэя, які мог плаціць сшыткамі, нейкімі рэчамі, іншай дробяззю ці грашыма. Мы бралі толькі грошы, хоць прыёмшчык нас увесь час ашукваў — даваў пару медзякоў і выпіхваў нас за дзверы сваёй будкі. А каб прыйсці зноў датаго яўрэя, прыходзілася аблазіць усе звалкі ды куткі, бо і утыль не надта валяўся пад нагамі. Але за дзень мы «збівалі» на шклянку морсу ці ліманаду — і за гэта дзякуй Богу. Аднойчы я ўбачыў у яўрэя на прылаўку брошку, якая мне чамусьці спадабалася, і я загарэўся купіць яе маме. Чаму мне захацелася гэта зрабіць, не ведаю, але я перастаў піць сваю любімую вадзічку, а пачаў збіраць грошы на падарунак, бо брошка каштавала для маіх «капіталаў» дорага — пэўна, месяц піў бы морс. Нарэшце, сабраўшы неабходныя грошы, я купіў падарунак і — бягом да мамы. Відаць, мама вельмі многа год не атрымлівала падарункаў (ці ж да іх было?), бо залілася слязьмі і, шчаслівая, адразу прышпіліла мой падарунак да сукенкі... Доўгія гады мама насіла яе, шанавала, але вечнага нічога няма, і брошка зламалася і згубілася. He згубілася толькі памяць — да апошніх дзён свайго жыцця мама ўспамінала пра дарагі яе сэрцу падарунак... Памятаю яго і я. ГАЛОЎНАЯ ПАДЗЕЯ Сёння многае з таго, што некалі адбылося, цяжка ўявіць. За пяцьдзесят тры гады жыцця мела месца столькі падзей, столькі душэўных перажыванняў што дзіву даешся—як уся гэта жыццёвая мешаніна ўмяшчаецца ў галаве, у душы, у сэрцы. Але ўвесь гэты здабытак не проста накопліваецца, па-мнажаецца, захоўваецца. Ён не ляжыць сабе ціхенька — кожнае на сваёй «паліцы», ён непакоіць, хвалюе, трымае ў напружанні кожную клетку арганізма, кожную крывінку. Быццам ты — адзіны адказны перад Богам і мінулым хавальнік найсвяцейшага сховішча, у якім усё тое, што ты ўвасабляеш — увесь многападзейны, шматкаляровы, непрадказальны свет, дзе знаходзіцца, шукае сваё месца і твой уласны свет, уласнае «я». Дык якая ж падзея ў маім жыцці самая-самая? Якая яна — адзіная, галоўная, яскравая? Канешне, у кожнага чалавека ёсць дзве галоўныя падзеі, але ў момант іх здзяйснення чалавеку яны абыякавыя, ён іх не памятае, не бачыць, яны яго не радуюць, не засмучаюць. Першая — з’яўленне на гэты свет, калі чалавеку яшчэ ўсё роўна, другая — адыхрд у іншы свет, калі чалавеку ўжо ўсё роўна... Мая ГАЛОЎНАЯ падзея ў асэнсаваным жыцці — даволі «празаічная» для чытача. Яна можа выклікаць усмешку, непаразуменне, здзіўленне. Тым не менш мая памяць, маё сэрца аддае ёй пачэснае галоўнае месца сярод бясконцай гамы адчуванняў, успрыманняў, успамінаў. ...Першыя восем гадоў жыцця я ўсёй сваёй дзіцячай істотай адчуваў бязлітасныя, страшэнныя кіпцюры голаду. Яны не адпускалі ні на хвіліну — ні днём, ні ноччу. За гэтыя восем гадоў ні разачку не давялося наесціся хлеба столькі, колькі хочаш. Хлеб быў недасягальнай раскошай. I вось у адзін цудоўны дзень, у адно цудоўнае імгненне адна тысяча дзевяцьсот пяцідзесятага года, калі мы жылі ўжо ў будынку сельсавета каля Мінска, я заскокваю ў нашыя «палацы» і вачам сваім не веру — на стале ляжыць бохан хлеба, а побач — нож. Няўжо?!. Мама ўбачыла мой шок і ласкава кажа: — Бяры, сынок, хлеб! 3 сённяшняга дня можаш есці яго колькі ўлезе... У мяне захапіла дух ад такой «заможнасці»... Вось і стаіць перад вачыма самаробны драўляны стол, a на ім — хлеб. МАРЫК Марык застаўся маладым назаусёды, навечна. Нарадзіўся ён гады на тры-чатыры раней за мяне, быў адзіны сын у маці, і ў яго акрамя матулі таксама нікога не было, бо бацька «касіў сабакам сена». Праўда, побач з Марыкам і яго маці была яшчэ тая непатрэбная, тысячы разоў праклятая людзьмі, няпрошаная «жыхарка», імя якой — беднасць. Яна праглядвала адусюль — з абутку, з вопраткі, з іх худых, шэрых твараў, з іх стомленых, згаслых вачэй. Усё можна схаваць: і ўкрадзенае, і ўшальмаванае, і сорам, і сумленне, — не схаваеш нікуды адной бядноты, калі трапіў у яе абдымкі. Можна толькі здзіўляцца, як гэта агідная «жыхарка» дасціпна спраўляецца адначасова жыць у многіх лёсах, сярод вялікага мноства людзей. Тут здзіўляйся не здзіўляйся, але што ёсць — тое ёсць, вандруе гэтая бяднота з году ў год, з пакалення ў пакаленне, з глыбокай даўніны — у далёкую будучыню, не прамінаючы сучаснасці... Мы, хлапчукі, зайздрссцілі Марыку. Зайздросцілі не яго беднасці — сваёй хапала, а таму, што ён, як дарослы, адкрыта курыў. Смак дыму мы ўжо зведалі — самі, кашляючы ды перхаючы, дакурвал і пазавуголлях знойдзеныя «бычкі», а вось Марык не проста курыў, а ў прысутнасці сваёй маці! У будынку сельсавета, дзе мы жылі, знаходзіўся і клуб. Яго, па праўдзе кажучы, клубам можна назваць у рамках нашага знакамітага сацрэалізму — палова будыніны, застаўленая драўлянымі зацухмоленымі лавамі, абдзёртыя цагельныя сцены, выбітыя шыбы ў вокнах і вялікае мноства смецця на падлозе, бо прыбіральшчыцы не было. Сорамна сказаць, але можна было бачыць то ў адным, то ў другім вугле, як нехта «насвінячыў». Кіно прывозілі раз у тыдзень, навешвалі на сцяну экран, усталёўвалі ля другой сцяны апаратуру і — еш «культуру» хоць апалонікам. Вось у гэты клуб прыйдзе, бывала, Марык з маці, сядуць яны на лаву, і тут Марык дастае з кішэні «Беламор» і важна зацягваецца. У мяне слінкі цяклі ад зайздрасці, бо мая мама так бы мне курнула, што дым пайшоў бы ажно з вачэй ды вушэй, як у таго Змея Гарынавіча. Марык чамусьці не хадзіў у школу ніводнага дня. Можа, ад беднасці, а можа, па іншай, невядомай нам прычыне. Жыццё яго абарвалася нечакана... Побач з сельсаветам стаялі канюшні, а крыху воддаль — даўжэзная пуня, у якую складвалася на зіму сена. Калі сена было толькі паўпуні, мы ўскарабкваліся па кроквах да перакладзіны, якая звязвала дзве кроквіны, і з той перакладзіны давалі «нырца» ў сена. Ляціш, аж дух захоплівае, і — бултых у пахучае, яшчэ не злежанае сена. Трэба адзначыць, што дзяцей збіралася даволі многа і сена мы дратавалі «па-чорнаму». Дарослыя нам забаранялі гэта рабіць, часцяком праганялі, але забаронены плод робіцца яшчэ смачней. I вось аднойчы, калі пуня была напоўненая напалову, а астатняе запоўнілася нашым крыкам, піскам, рагатаннем — у пуню ўскочыў з палкай у руцэ брыгадзір Зыгмусь, улёг за намі і раўнуў: — Пазабіваю, гады!.. Мы, як стая верабейчыкаў, кінуліся ад Зыгмуся ў адным напрамку — да выратавальнага «акна» ў франтоне. Гэты своеасаблівы лаз быў даволі вялікі, і хоць ён знаходзіўся высакавата — метры два з паловай ад зямлі, — мы з ходу, «салдацікам» сігалі ўніз, набіваючы сабе сінякі і шышкі, бо ведалі, што з Зыгмусем дурныя жарты. Марык быў большы за нас, і тое акно не дазволіла яму гэтак жа спрытна выпрыгнуць з цьмянай пуні ў сонечны летні дзень. Наадварот, акно ператварылася ў дзверы, якія зачынілі за ім гэты свет назаўсёды...