КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Пазбягаліся і «нашы», і «не нашы» і давай валтузіць Шурку — не дай Бог памёр. Нарэшце ён, не адкрываючы вачэй, працадзіў скрозь зубы: — Мяне ранілі прама ў сэрца... Хух! Цяпер ужо і ў нас адлягло ад сэрца. Аказваецца, Шурка гэтак увайшоў у ролю. I CMEX, 1 СЛЁЗЫ Сядзім мы неяк са старэйшым братам Кастусём на печы і шчыкочымся — зубы скалім. To ён мяне пакоціць, то я на яго ўссяду. Весела! Валтузімся, ажно печ трашчыць, ажно комін хістаецца. Але праўду кажуць — надта не рагачы і не выскаляйся, бо хутка плакаць будзеш. Так яно і атрымалася. Кастусь за мяне на чатыры гады сталейшы, у яго і сіл значна больш. Ён мяне прыціснуў і казыча, а я... а я, сказаць вам па сакрэту, баюся гэтага казытання і сёння горш за ўсё на свеце. Я й сёння буду ўцякаць ад гэтага хоць па сценах, хоць па столі, хоць у ваду, хоць у агонь. А тады куды я мог уцячы, калі ён мяне прыціснуў, а я ўжо заходжуся ад смеху, ажно сінею? Што я мог зрабіць? Як мог ратавацца? Правільна! Толькі адным спосабам. Я яго і скарыстаў — што першае папалася пад руку, тым я і смалянуў брату ў зубы. А папалася, на жаль, нешта важкае, бо ў беднага Кастуся выскачыла адразу аж тры зубы. Ды якія! Самыя што ні ёсць найпярэднія! Як карова языком злізала. Вось мы і нарагаталіся, і наказыталіся, і навыскаляліся. Сядзім на печы, звесіўшы ногі, і плачам. Кастусь таму, што баліць, я — таму, што зрабіў брата шчарбатым. Сам сябе ён убачыць доўга не мог, бо не было люстэркаў. Гэты сумны выпадак каб і хацеў выкінуць з галавы, дык немагчыма, бо і праз паўвека, пры сустрэчы з братам, бачу яго ўстаўленыя зубы. НАВУЧЫЎ У дубе, як ісці на Жукаўку, вадзіліся шэршні. Іх раней было на кожным кроку — і ў крушнях, і ў дуплах, і дзе іх толькі не было. Каб сказаць, што яны былі «задзірыстымі», дык не. He чапай іх, і яны не зачэпяць. А які ж гэта падшыванец пройдзе каля шэршняў, каб не кінуць у іхні бок камень ці палку? Вось і я ўнадзіўся хадзіць да гэтага дуба і кідаць па дупле каменнямі. Камень стукнецца аб дуб і адскоквае, а шэршні за ім. Цікава! Канешне, ёсць рызыка, што шэршань можа не за каменем паляцець, а за тым, хто яго кідае, але ў гэтым заключаецца ўся вастрыня гульні, якая і прываблівае. Аднаго разу набраў я каменняў, стаў, як заўсёды, на «баявую» пазіцыю і давай шпурляць. Ды, мусіць, я ўжо ў тых шэршняў сядзеў у пячонках, бо адзін з іх паляцеў не за каменем, а праміком да мяне. Шэршань — гэта цэлы бамбавоз, і гудзе ён грозна, як бамбавоз. Я ад страху ледзь не абамлеў. He паспеў я і пікнуць, як ён грызануў мяне за руку ля локця. Было такое адчуванне, што мне нехта палкай па руцэ трэснуў. Добра, што пашкадаваў мяне і не ўкусіў за твар. Я схапіўся за руку і з дзікім гвалтам панёсся дахаты. Да таго дуба болей я не падыходзіў. СПРЭЧКА Далёка за Будамі, як ісці на Сухую Гару, жанчыны, і сярод іх мая мама, жалі сярпамі калгаснае жыта. Спёка стаяла страшэнная, і мы, хлопчыкі і дзяўчынкі -—дзеці гэтых жнеек, набралі ў бутэльку вады і панеслі яе сваім змучаным матулям. Хто з нас прапанаваў зрабіць такі высакародны ўчынак — не памятаю. Усё было б добра, але ў аднаго хлапчука знайшлася ў кішэні цукерачка-гарошына, якую ён ніяк не адважваўся з’есці, бо яна была апошняя. Яго тата хварэў на сухоты, і, каб «падтрымаць» яго здароўе, прывозілі з Мінска пасля продажу шчаўя маленькі кулёчак цукерак — рознакаляровага гарошыку, можа, грамаў сто, бо на большае і лепшае не хапала грошай, хоць бы хлеба купіць ды з голаду не памерці. (Неўзабаве яго тата і памёр.) Вось гэтую прыгожую гарошынку наш сябар «аджалеў» і кінуў у бутэльку — «для смаку». Але адразу нас занепакоіла— чыя мама будзе піць ваду апошняй? Усе разумелі — апошняй дастанецца цукерачка. Падняўся шум, піск, штурханіна, кожны крычаў: — Мая! Кожны спрабаваў завалодаць бутэлькай, каб потым і распараджацца ёю. I да таго мы завалтузіліся, што бутэлька слізганула з рук, бразнулася аб каменьчык і разбілася. Мы акамянелі ад нечаканасці. Сонца пякло нясцерпна... ПРОМАХ Гулялі ў лапту. Мячыка ў нас не было, але гэта не бяда. Скруцілі яго з ануч — чым не мячык? Адзін яго падкідвае, другі палкай стараецца папасці па ім, каб ён ляцеў як мага далей. Гулялі хлопцы, якім было ўжо год па дванаццаць, a такую, як мы, пяці-шасцігадовую мелюзгу не бралі. Але я так прасіўся, так скуголіў, каб дазволілі хоць мячык падкінуць, што Віцька Жукавец (чамусьці яго звалі Красянцом), які стаяў з палкай, нарэшце злітаваўся і дазволіў мне падкінуць «мячык». He ведаю, што атрымалася — ці я стаў заблізка да Віцькі, ці ён не тым бокам да мяне, але Красянец з усяго размаху «змазаў» мне палкай па пераносіцы, ажно іскры (якія там іскры?) -— ажно вуголлі з вачэй пасыпаліся. Я заліўся крывёй і брыкнуўся, як падсечаны. 3 тае пары мой нос крыху крываваты, мусіць, не так храшчык зросся. Затое гульні ў лапту ніколі не забуду. ШКАДА... Да мяне, як віхор, падляцеў Жэнька і, сціскваючы «лодачкай» далоні, у якіх быў аловак, спытаўся з жарам: — He ты згубіў? У мяне перахапіла дух. Сапраўдны аловак! Мне ж так хацелася маляваць, але не было чым і на чым, таму мы, дзеці вайны, малявалі на пяску. А тут сапраўдны аловак! А які Жэнька чэсны! Знайшоў аловак і шукае гаспадара! Я, доўга не думаючы, адказаў Жэньку: «Мой!» — хоць нічога не губляў, бо губляць не было чаго. Жэнька з такім жа жарам «заіржаў» і паказаў «аловак» — гэта была драўляная прадольная палавінка без стрыжня. Ну, Жэнька! Ну, шэльма! А шкада, што аловак быў несапраўдны. «БЫЧКОЎ ПАДАРУНАК» У сорак пятым годзе мы жылі ў спаленай немцамі роднай Карпілаўцы, у зямлянцы. Мне было тры гадкі... Выкараскаўся я неяк з нашай зямлянкі, стаю перад ёй, думку думаю: «Куцы падацца?» Бачу, пасецца побач Тодараў бык. (Як яны на яго разжыліся — не ведаю.) Я ціхенька, нага за нагу, бокам, бокам—ды да яго, гэтага быка. Ён перастаў скубці траву і, не паднімаючы сваёй рагагай галавы, глядзіць на мяне — што гэта за такая шмакадзяўка вырасла перад яго вачыма? Ён мяне разглядае, я — яго... Крыху расхрабрыўшыся, я пачаў пальчыкам дакранацца да ягонага ілба ды паціху поркаць у той лоб. Ці доўга гэта «порканне» працягвалася, ці не, а, відаць, я яму надакучыў, бо ён ціхенька піхнуў сваім ілбом мяне ў грудзі. Гэтага «ціхенька» хапіла для таго, каб я задраў ногі. Я перапужаўся, ляжу, раву — на чым свет стаіць! Бык здзіўлена глядзіць на мяне, а я — раву! Канешне, ён не біў мяне, бо ў яго хапіла розуму «скумекаць», што перад ім — дзіця, таму ён не рогам, а ілбом «пагладзіў» мяне... ...Між іншым, бываюць у жыцці выпадкі, калі бык забівае дарослага чалавека... Але вернемся да нашага «добрага» быка. Ён здзіўлена стаіць нада мной, а я — раву... Як выбегла з сваёй зямлянкі, што насупраць нашай, Тодарыха ды як убачыла, што я ляжу каля іхняга быка, — перапужалася, бедная, падумала, што бык па-сапраўднаму «ўваліў» мне. Адагнала яна ўбок жывёліну, падняла мяне, бачыць — я цэлы і здаровы, толькі раву. Тады яна, каб уціхамірыць мой роў, збегала ў зямлянку і прынесла мне лусту хлеба, пасыпаную цукрам. Які ж быў смачны «бычкоў падарунак»! БУДЗЕ ВАЙНА... Праўду кажуць, што маленькая істота, якую маці носіць пад сэрцам у перыяд цяжарнасці, усё чуе, усё разумее і ўсё ўбірае ў сябе, каб потым адпаведным чынам «рэалізавацца» ў жыцці. Калі ўсё адчувае і ўспрымае зародак чалавека, дык не мог жа я ніяк не рэагаваць на тое, што ў першыя гады майго жыцця вакол мяне лютавала вайна. Mae вочы бачылі ўсё, што бачылі вочы дарослага чалавека: немцаў, якія прыкладамі выштурхоўвалі нас з хаты, а потым спалілі яе, суровае жыццё партызанаў, да якіх мы прыбіліся і з якімі адыходзілі да Паліка, дзе потым немцы ўчынілі крывавую бойню і адкуль вырываліся хто як мог. Многа начэй правялі мы ў лесе без агню, без цяпла, без яды. Бачылі мае вочы і слёзы, і кроў, і смерць — не ўсё разумелі яны, але смяротны страх пасяліўся ў мяне, занадта маленькага ў параўнанні з тым агромністым горам. Я не памятаю вайну, але выбухі, крыкі, уцяканне, хаванне, пакуты таго часу атруцілі маю кроў, мае дзіцячыя мазгі надоўга, бо слова «вайна» выклікала ў маім сэрцы неверагодны жах і я пачынаў дрыжаць усім целам. Гэта я пачаў заўважаць у сорак пятым годзе, па сутнасці, пасля вайны. I асабліва праяўлялася гэта цёмнымі вечарамі, калі мама мяне ўкладвала спаць. А спаў я чамусьці на спіне, але «калачыкам», падціснуўшы ногі да жывата і ўшчаміўшы пад іх рукі. У нас, малых, было тады павер’е — калі нейкія словы доўга паўтараць — будзе ўсё наадварот. Вось я, не раскрываючы свой сакрэт маме, вечарам не засынаў, а тросся ад страху і, як пацеры, доўга і старанна паўтараў праз сябе: «Будзе вайна... будзе вайна... будзе вайна...» Дзякуй Богу, маё заклінанне «памагло» і на Беларус'і больш як пяцьдзесят гадоў няма вайны. СТАЛІНСКАЯ КАРОЎКА Ледзь толькі скончылася вайна, як аднекуль «зверху» распарадзіліся дапамагчы самым што ні ёсць пацярпеўшым ад гэтай праклятай вайны. Мы, як пагарэльцы, былі тады самымі беднымі, бо акрамя вошай у нас нічога не было... Той, хто памятае пасляваенны час, — памятае і ідэалагічны чад, што запоўніў усе куточкі знявечанага жыцця. Што б ні рабілася, ні манілася — усё прыпісвалася Сталіну. Сталін — перамог... Сталін — пабудаваў... Сталін — клапоціцца... Вось тую «дапамогу» бедным—таксама аднеслі на рахунак Сталіна. I нам, нашай сям’і, якая не мела ні даху над галавой, ні крошачкі хлеба, ні бульбінкі,— калгас, ад імя Сталіна, даў карову. У якой дзяржаве такое магчыма?! Хай паспрабуе камар нос падаткнуць пад сталінскую «заклапочанасць» пра бедных!.. I наша сям’я трапіла недзе ў спіс «шчаслівых» сем’яў, якіх было мільёны пад сталінскім сонцам... Дасталася нам карова страшнючая, худзенная, як кажуць, — скура і косці. Здавалася, што і скуры не было — адныя косці, але, нягледзячы на гэта, мы былі шчаслівымі — якая ні ёсць, а карова — багацце! Я бегаў па вёсцы і з раніцы да вечара выкрыкваў тое, што чуў ад мамы, ад дарослых: «Сталін даў кароўку! Сталін даў кароўку!..» Кароўка тая не даілася, бо скура і косці і не маглі даваць малако. Адкуль яно ў іх? Яна хісталася ад слабасці ці ад старасці, а можа, ад хваробы, а хутчэй — ад усяго разам, бо хуценька яна, як кажуць, адкінула капыты —здохла. Вось мы і набыліся «багатымі» — зноў засталіся толькі мы і вошы...