КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Але ж папярэдніцай газоўкі і газавай лямпы была лучына. Пры яе асвятленні праходзілі пасля вайны доўгія вечары, рабілася ўся хатняя работа, збіраліся аднавяскоўцы пацешыць адзін аднаго жартамі ды прымаўкамі. Пры святле лучыны мама залатвала нашу латаную-пералатаную вопратку. Звычайна ведалі, у каго сёння вечарам будуць збірацца «на сяло», таму гаспадары рыхтаваліся датакой сустрэчы, прыбіралі ў хаце, шчапалі дадаткова лучыну. Калі надышла чарга збірацца ў нашым трысцені, мы таксама «заварушыліся» і сустрэлі суседзяў як падабае. Асабліва вялікае шчасце выпала на маю долю, бо мама мяне папярэдзіла: — Ты, сынок, сёння вечарам будзеш мяняць лучыну! Глядзі ж, каб не згасалі яны! Даверыць пяцігадоваму хлопчыку такую адказную справу — гэта не жартачкі. У мяне ў грудзях усё пякло і гарэла ад усхваляванасці і нецярпення. I вось пачалі збірацца аднавяскоўцы. Я — на сваім адказным пасту — на печы. Побач са мной — цэлая куча тонка пашчапанай, высахлай лучыны. Адна лучынка ўжо гарыць, пускаючы да столі тонкі і віхлявы струменьчык чорнага дыму. Звычайна лучыну ўторквалі ў рог печы паміж дзвюх цаглін, адкуль папярэдне выкалупвалі гліну... Якія гэта былі цудоўныя гадзіны майго жыцця! Дарослыя вядуць сваю шумную размову, смяюцца, жартуюць, а ты сочыш за агеньчыкам на лучыне, запальваеш новую, ушчэмл іваеш яе паміж цаглін, а «агрызак» асцярожна кладзеш на печ ля сябе і затушваеш. Твае сябры стаяць «кучкай» ля дзвярэй, слухаюць байкі дарослых і з зайздрасцю назіраюць за тым, як ты «забяспечваеш» святлом гэтую цікавую вечарыну. Ці ж заўважалі мы тады куродым і смурод ад лучыны! Мы былі ўдзячны ёй, яе цьмянаму святлу, яе вясёламу патрэскванню... He ведаю, што адчувае спартсмен, які «на вачах» усёй планеты запальвае на стадыёне алімпійскі агонь. Думаю, што нешта падобнае перажываў тады я, запальваючы адну лучыну ад другой. КРЫЎДА У сорак дзевятым годзе я пайшоў у першы клас. Жылі мы ў Будах, а школка была ў Лысай Гары. Далекавата было хадзіць, але ж, як кажуць, можна мірыцца, бо ідзеш не адзін, а з сябрамі. Рухаемся, торбачкамі б’ёмся — жартуем. Праўда, зімой было цяжкавата дабірацца. Бывала, выйдзем, а перад намі — ні слядочка, акрамя, канечне, заячых ды іншых слядоў. A зімы ж раней былі сярдзітыя, снежныя, з завеямі ды гурбамі. Дарослым той снег даходзіў ледзь не да пояса, а пра нас і казаць няма чаго... 3 сіл выбіваемся, а да школкі неяк дакарастаемся. Цягнуліся дзеці пасля вайны да ведаў, як парасткі да сонца... Спяшаюся я аднойчы ў Лысую Гару, іду подбегам, бо прыпазніўся — сяброў хачу дагнаць. Выбег за вёску, зірнуў направа, дзе былі агароды,— бачу, на іх, далёка за кустамі, мільганула нейчая чырвоная хусціна. Мільганула і ў маёй галаве думка: «Мусіць, Аміля бульбу выбірае, — дзень жа быў сонечны, хоць і восеньскі». Падумаў гэтак ды і забыўся адразу. Вяртаемся пасля школы дамоў, а вёска— гудзе! Адбылася небывалая падзея — адразу за вёскай, на агародах знайшлі чырвоны паветраны шар, які запускаюць для нейкіх навуковых даследаванняў. Гэты невялікага памеру шар быў выпушчаны ў Мінску, бо на шнурочках вісела нейкае прыстасаванне з бляшанкай, на якой быў выбіты адрас. Гэтымі шнурочкамі шар заблытаўся за куст і хістаўся на ветры, быццам падклікаў мяне да сябе, а я палічыў яго за чырвоную хусціну. Колькі ж у маёй душы было прыкрасці і крыўды на сябе затое, што я самы першы ўбачыў гэтую цудоўную знаходку, але быў не зусім уважлівы. Разява! А прыстасаванне з бляшанкай праз нейкі час адвезлі ў Мінск па ўказаным адрасе. КАСТУСЁВЫ СЛЁЗЫ Надзвычай арганізавана мы адносіліся да яды. Чаму? Таму, што яе амаль не было, таму, што елі з адной пасудзіны — вялізнай місы, якая ставілася пасярод стала. Тут — «варон не лічылі», завіхаліся, наколькі дазваляла спрытнасць. Наварыць мама шчаўя ці булёну якога і — толькі лыжкі мільгаюць. Думаю, што сучасныя шпажысты зайздросцілі б нашай спрытнасці. Але шпажысты сёння ад голаду не пухнуць — адкуль у іх можа быць тая спрытнасць ды завіханне, якое было тады ў нас? У кожнага ў руцэ — драўляная лыжка-самаробка, таму ляскацення па місе не было — адно сёрбанне чулася. Аднойчы мама зварыла зацірку на абед. Mica пустая — на стале, мы — вакол стала. Аставалася толькі кульнуць зацірку з гаршка ў місу, але Косцік, мой брат, прыпазніўся са школы. Мы не зводзілі вачэй з місы, а Кастуся — няма. Чакалі, чакалі, мама і кажа: — Пакіну я яму ў гаршку. Колькі можна чакаць? Работа ж таксама чакае, а час наогул чакаць не будзе. Так і зрабілі. Калі наша сёрбанне было ў разгары — адчыніліся дзверы і ўляцеў Кастусь... Божа мілы! Што было! Кінуў торбачку на земляную падлогу, сам з ровам і слязьмі забіўся ў куток: -— Вы ўсё з’елі! Вы мяне не пачакалі! Я — галодны! Мама — да яго: — Косцічак, сынок! Я ж табе ў гаршку пакінула! I клёцак многа! Мы абступілі беднага Кастуся — і голад прапаў. Ледзь угаварылі яго сесці за стол, а калі, нарэшце, сеў — не завіхаліся, а далі яму магчымасць «дагнаць» нас... Сёння я разумею, што плакаў не Кастусёк. Плакала — гора, плакала — нястача і голад. He дай Бог нікому такіх слёз! ТАРКАНЫ Кожную раніцу мама пачынала рабіць адну і тую ж работу — тапіла ў сажалцы тарканы. Тарканамі мама называлатое, што ноччу залазіла ў наш адзіны гаршчок, які важна стаяў на прыпеку і чакаў раніцу, каб прыцягнуць да сябе ўвагу і «напоўніцца» нейкім пойлам ды пабулькаць ля агню ў печы. Тое пойла — яда, якая хуценька з гаршка «перабіралася» ў нашыя вечна галодныя жываты, пасля чаго гаршчок зноў важна адпачываў на прыпеку да наступнага булькання. Але галодныя былі не толькі мы, дзеці і дарослыя, а і гэтыя чорныя, даволі вялікія жукі, якіх прывабліваў гаршчок сваім пахам. Іх набівалася так многа, што ад іх варушэння ў гаршку па хаце ішло даволі звонкае шапаценне, быццам здалёк набліжалася закованае ў жалеза войска. Я з цікавасцю назіраў, як мама падыходзіла да печы, накрывала нейкай анучай гаршчок і з ім накіроўвалася праз дарогу да сажалкі, дзе выкульвала іх у ваду. Ноччу новае «войска» шчыльна займала «пазіцыі» і па хаце зноў разляталася шапаценне і паляскванне «даспехаў». Адкуль яны браліся і куды яны зніклі, тыя чорныя тарканы, ці прусакі? Тады, пасля вайны, ад іх не было спасу, сёння — пра іх, дзякуй Богу, ні слыху ні дыху. ВЯСЕЛЛЕ Аднаго разу Алёшкавы гналі самагонку. Спачатку Kanae моцная, як агонь,— пяршак, потым ужо —• сярэдняй моцнасці, і чым далей — тым слабейшая, а ўжо ў самым канцы — амаль вадзічка, так званы адгон. Самагонку no- тым размешваюць у адной пасудзіне і дабіваюцца «сярэдняй моцнасці». Канешне, хочацца мацнейшай, а з другога боку — каб было болей. Вось і спрабуе гаспадар забіць двух зайцоў — боўтае — спрабуе, боўтае — спрабуе. Бывае, так наспрабуецца, што не пазнае сваю хату... Дык вось пасля такой «аперацыі» застаўся ў Алёшкавых збаночак такога адгону — вадзічкі. Выліваць вон шкада, можа, калі і вып’ецца — пах жа ёсць. Але не доўга стаяў той збаночак. Аднойчы я і дачка Алёшкавых Таня забаўляліся нечым у іхняй хаце і знайшлі гэтае зелле. — Давай будзем гуляць у вяселле! — прапанаваў нехта з нас, і «вяселле» пачалося. Гэты адгон, які амаль не меў градусаў — вадзічка для дарослых, а для пяцігадовых дзяцей — не давядзі Гасподзь! Мы з Таняй выпілі па аднаму разу — нам, як кажуць, «захарашэла», пасля чаго, паддаючы адно аднаму імпэту, выпілі ўсё... Таніна маці знайшла нас на падлозе беспрытомнымі. Вёска ёсць вёска, і калі мяне мая мама прынесла на руках дамоў—«гледачоў» было — хоць адбаўляй. Мама нада мной б’ецца, ратуе (ці ж гэта жарт?), а ўсе астатнія — рагочуць. Трошачкі апрытомнеўшы, я пачаў кідацца біцца да дарослых, але ногі мяне не трымалі, і я ляцеў стоць носам. Зноў спрабую кінуцца біцца, зноў—тырчком. Восыутужо можна і парагатаць — п’яны верабей кідаеццабіцца да цвярозыхлюдзей... Пасля гэтага «вяселля» мяне доўга звалі збаночкам адгону. ВАРГОЛЫ Столькі ўжо рознага пісана-перапісана пра чай, столькі ўжо чытана-перачытана пра яго смак, сарты і якасці ды пра спосабы заварвання і ўжывання, што неяк боязна пісаць пра свой «чай», які мы пілі доўгі час пасля вайны... А сёння да вядомых сартоў краснадарскага, індыйскага, цэйлонскага ды кітайскага далучылася вялікае мноства разавых пакецікаў бананавага, ананасавага, лімоннага, клубнічнага і... не хопіць гэтай старонкі пералічваць усе тыя назвы чаю, якія невядома з чаго зроблены ды адкуль з’явіліся. Сёння раяць: трэба піць чай без цукру, каб яго «букет» адчуць кожнай клеткай свайго арганізма. Хто яго ведае — можа, яно і гэтак! He чуўшы гэтай мудрагелістасці, мы пасля вайны і пілі свой чай «па-еўрапейску» — без цукру, бо яго, на жаль, у нас ніколі не было... Тут можна і нагадаць шчымлівы тэлевізійны матэрыял, кал і, пасля вызвалення ад немцаў нейкага населенага пункта, дзіцяці далі кавалачак цукру, а яно, беднае, не бачыўшы ніколі гэтай смакаты ў сваім гаротным маленькім жыцці, гуляла з цукрам, як з прыгожым белым каменьчыкам... Мы пасля вайны былі больш дасведчаныя, чулі пра цукар, ды мець яго пакуль не даводзілася. Але ёсць цукар ці няма яго, а чай піць трэба — гарачага ж хочацца, кішкі ж пагрэць трэба. Летам было лягчэй «заварыць» чай — то ягадзіну якую мама кіне ў гаршчок, то травіну нейкую, а зімой — цяжэй. Бывала, калі тата ішоў у лес, каб прынесці дроў у печ, заадно выламваў і дудкі малінніку, тады чай быў сапраўдны. Але часцей за ўсё ўжывалі мы самы надзейны сорт чаю — «варголы». Гэтазначыцца — чыстая вадзічка, голы вар. Вы спытаецеся, а чаму не збіралі летам і не сушылі розныя травы, каб зімой сядзець ды «чаяваць»? I сапраўды, гэта ж так проста — пайшоў, гуляючы ды адпачываючы, прыпяваючы ды прысвістваючы — збірай сабе пахучыя кветкі і духмяныя травы... Аказваецца, гэта было зусім не проста, амаль немагчыма. На ўсё гэта не заставалася ні сіл, ні часу пасля штодзённай, ад цямна да цямна, ледзь не катаржнай працы ў калгасе. А калі ўрывалі якую гадзіну-дзве — усёй сям’ёй, старыя і малыя, навальваліся на шчаўе, ды пёр нехта адзін на гарбе гэты мех у Мінск, каб прадаць яго ды прыдбаць хлябец... Вось і пілі мы з задавальненнем варголы — наш «сорт» чаю, пра які за мяжой і вухам не чулі. Куды ім? Цемра!