КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
— Вада! Вада, ты не маеш ні смаку, ні колеру, ні паху, табе немагчыма даць азначэнне, цябе проста п’юць, не разумеючы, што ты такое. Ты не проста неабходная для жыцця: ты само жыццё. Ты пранікаеш у нас нейкай асалодай, якую немагчыма растлумачыць словамі. Разам з табой да нас вяртаюцца ўсе сілы і якасці, якія былі ўжо выракліся нас. 3 тваёй ласкі ў нас зноў ажываюць усе перасохлыя крыніцы сэрца. Ты самы вялікі і самы далікатны скарб з усіх скарбаў свету, ты, вада, такая чыстая ў нетрах зямных. Можна памерці ля ручая, калі ў ім ёсць прымесь магнію. Можна памерці за два крокі ад саланчаковага возера. Можна памерці, нават маючы цэлых два літры расы, калі ў ёй змяшчаюцца немаведама якія солі. Ты не згаджаешся ні на якія дамешкі, ты не выносіш ніякіх скажэнняў, ты — загадкавае бажаство, якое так лёгка спудзіць... Але ты дорыш нам бязмежна простае шчасце. А ты, лівійскі бедуін, ты — выратавальнік, але твой воблік сатрэцца з маёй памяці. Я ніколі не змагу прыпомніць рысаў твайго твару. Ты — Чалавек, і ў табе я пазнаю ўсіх людзей. Ты ніколі раней не бачыў нас, але ты пазнаў нас. Ты — любы брат мой. I я таксама пазнаю цябе ў кожным чалавеку. Ты з’явіўся перада мною, поўны годнасці і спагады, як усемагутны бог, .які ўладны наталіць спрагненых. У табе адным усе мае сябры і ўсе ворагі ідуць мне на дапамогу, і ў мяне няма ўжо аніводнага ворага ў свеце. VIII. ЛЮДЗІ 1 Зноў я даткнуўся да так і няўцямнай ісціны. Я бачыў сваю пагібель, быў на самым дне безнадзейнасці, але як толькі змірыўся з гэтым — набыў душэўны спакой. У такія моманты, здаецца, і спазнаеш сябе самога, знаходзіш у сабе сябра. Нішто не зраўнаецца з гэтым адчуваннем душэўнай паўнаты, якой мы падсвядома так прагнем. Мне здаецца, гэтую душэўную яснасць ведаў зняможаны вечнымі пагонямі Банафу. Як ведаў яе і загублены ў снягах Гіёмэ. I як мне самому забыцца, як ляжаў я па горла ў пяску і паволі паміраў ад смагі, але чамусьці так цёпла на сэрцы было мне пад зорным плашчом? Як яна дасягаецца, гэтая ўнутраная свабода? Так, сапраўды, чалавек повен супярэчнасцей. Яго забяспечваюць хлебам надзённым, каб даць яму магчымасць ствараць, а ён упадае ў спячку, таленавіты пераможца спешчваецца, шчодры чалавек, разбагацеўшы, ператвараецца ў скнару. Што толку ў палітычных дактрынах, якія абяцаюць росквіт чалавечай асобы, калі мы не ведаем загадзя, якому тыпу чалавечай асобы яны забяспечаць росквіт? Хто прыйдзе нам на змену? Мы не кормная жывёла, з’яўленне ж аднаго немаёмнага Паскаля мае куды большае значэнне, чым нараджэнне тузіна працвітаючых нікчэмных чалавечкаў. Мы не ўмеем прадбачыць галоўнага. Кожны з нас напатыкаў самыя светлыя радасці там, дзе, здавалася, нішто і не абяцала іх. I засталася такая туга па іх, што нам бывае шкода саміх нашых няшчасцяў, якія падарылі нам тыя радасці. Усім нам надаралася пры сустрэчы з таварышамі з замілаваннем прыгадваць самыя цяжкія выпрабаванні, перажытыя разам. Што ж мы ведаем? Толькі тое, што ў нейкіх невядомых умовах абуджаецца ўся сіла душы? У чым жа ісціна чалавека? Ісціна не ляжыць навідавоку. Калі менавіта ў гэтай мясцовасці, а не ў іншай апельсінавыя дрэвы добра прыжываюцца, пышна растуць і буйна пладаносяць, то менавіта гэтая зямля і ёсць ісціна для апельсінавых дрэў. Калі менавіта гэтая вера, гэтая культура, гэтая шкала каштоўнасцей, гэтая форма дзейнасці, а не што- небудзь іншае спрыяюць чалавеку выявіцца ва ўсёй паўнаце, вызваляюць у ім уладара, пра існаванне якога ён і сам не падазраваў, то гэтая шкала каштоўнасцей, гэтая культура, гэтая форма дзейнасці і ёсць ісціна чалавека. А як жа логіка? А гэта ўжо яе клопат — зводзіць канцы з канцамі, каб растлумачыць жыццё. У гэтай кнізе я расказваў пра людзей, якія нібыта кіраваліся нейкім неадольным прызваннем, якія ішлі ў пустыню ці ў авіяцыю, як іншыя ідуць у манастыр; але я не ставіў сабе мэты прымусіць вас захапляцца найперш такімі людзьмі. Бо перш за ўсё варта захаплення сама глеба, якая ўзгадавала іх. Прызванне, безумоўна, мае немалое значэнне. Адны зашываюцца ў сваіх крамках. Другія настойліва тораць сваю дарогу ў аднойчы абраным кірунку: і нават у іхнім маленстве можна знайсці зародкі памкненняў, якія ў далейшым прадвызначаюць увесь лёс. Але калі судзіць пра гісторыю пасля таго, як усё адбылося, няцяжка і памыліцца. На такія ж памкненні здольны ледзь не кожны чалавек. Усім нам знаёмыя крамнікі, якія ў грозны час караблекрушэння ці пажару праявілі сябе куды велічней, чым можна было чакаць. I яны ведаюць цану той сваёй паўнаце: той пажар назаўсёды ўрэжацца ў іх памяць. Але з-за недахопу новых прыгод, з-за недахопу спрыяльнай глебы, з-за недахопу патрабавальнасці да сябе яны зноў упадаюць у спячку, так і не паверыўшы ў сваю ўласную веліч. Бясспрэчна, прьізванне дапамагае чалавеку выявіцца: але ж спачатку трэба выявіць само прызванне. Ночы ў паветры, ночы ў пустыні... Гэта ж не кожнаму выпадае на долю. I ўсё ж, калі абставіны будзяць у чалавеку Чалавека, выяўляецца, што ўсім людзям уласцівы адны і тыя ж памкненні. Я не адхілюся ад тэмы, калі раскажу пра адну сваю ноч у Іспаніі, якая пераканала мяне ў гэтым. Я надта многа расказваў пра асобных людзей, а мне хацелася б сказаць пра ўсіх. Гэта было на фронце пад Мадрыдам, дзе мне давялося быць рэпарцёрам. Я тады вячэраў у бліндажы з адным маладым капітанам. 2 Нашу бяседу перапыніў званок тэлефона. Завязалася доўгая размова: з каманднага пункта перадаюць загад пайсці ў наступленне — у недарэчную, безнадзейную атаку, у якой трэба адбіць у рабочым прадмесці некалькі дамоў, ператвораных ворагам у каменныя крэпасці. Капітан паціскае плячыма і вяртаецца да стала. «Першы ж, хто высуне нос...» — і замаўкае, пасоўвае па чарцы каньяку прысутнаму тут сяржанту і мне. — Мы з табой пойдзем першыя,— кажа ён сяржанту.— Пі і кладзіся спаць. Сяржант лёг. Мы, чалавек дзесяць, застаёмся за сталом. У гэтым наглуха запакляваным памяшканні, адкуль не прасочваецца ні промнік, святло такое яркае, што я жмуруся. Хвілін пяць таму я выглянуў у амбразуру. Падняў анучу, якая маскавала шчыліну, і ўбачыў у змярцвелым ззянні поўні руіны дамоў, у якіх гняздзіліся прывіды. Потым я зноў замаскіраваў шчыліну, і мне здалося, быццам гэтай анучай я сцёр месячны промень, як струменьчык масла. А перад вачыма ўсё яшчэ — зеленаватыя ад поўні крэпасці. Гэтыя салдаты, што сядзяць тут са мною, напэўна не вернуцца, але яны цнатліва маўчаць пра гэта. Такія атакі — справа звычайная. Для іх чэрпаюць і чэрпаюць з людскіх рэзерваў. Чэрпаюць зерне з жытніцы. Кідаюць жменю за жменяй, засяваюць зямлю. I мы п’ём каньяк. Справа ад мяне гуляюць у шахматы. Злева жартуюць. Дзе я? З’яўляецца нейкі салдат, ён моцна нападпітку. Пагладжвае касматую бараду і глядзіць на ўсіх расчулена. Слізгануў позіркам па бутэльцы каньяку, адводзіць вочы, і зноў паглядзеў, і ўмольна ўтаропліваецца ў капітана. Капітан ціха пасмейваецца. Той, абнадзеены, смяецца таксама. Лёгкі смех забірае ўсіх гледачоў. Капітан павольна адстаўляе бутэльку ўбок, у позірку спрагненага — роспач. I пачынаецца дзіцячая гульня, нейкая пантаміма, такая непраўдападобная ў густым тытунёвым дыме, у бяссонную ноч, калі цяжэе галава ад стомы і ўжо хутка ісці ў атаку. Мы ўсцешана бавімся тут, у цяпле, у труме нашага карабля, а звонку ўсё часцей гахкаюць выбухі, быццам б’е штармавая хваля. Хутка гэтыя людзі пойдуць змываць свой пот, хмель, бруд свайго чакання ў адкрытых водах баявой ночы. Я адчуваю іхнюю гатоўнасць да ачышчэння. А пакуль яны да апошняй хвіліны разыгрываюць пантаміму п’яніцы з бутэлькай. Да апошняй хвіліны зацягваюць партыю ў шахматы. Хай колькі можна працягваецца жыццё! Але будзільнік ужо заведзены і, як на трон, пастаўлены на паліцу. I ён зазвоніць. I тады гэтыя людзі ўстануць, расправяць плечы, зацягнуць рамяні. Капітан выцягне рэвальвер. П’яны працверазее. I ўсе немітусліва рушаць па вузкім калідоры, які паката вядзе ўверх, да блакітнага ад месячнага святла прамавугольніка. Скажуць што-кольвечы самае звычайнае: «Праклятая атака!..» альбо: «Ну і халадэча!» I кануць у ноч. Калі той час прабіў, я аказаўся сведкам абуджэння сяржанта. Ен спаў у вэрхале гэтага бліндажа на жалезным ложку. Я глядзеў на спячага. Мне так знаёмы быў гэты сон, зусім не трывожны, а нават шчаслівы. Прыгадаўся першы дзень пасля катастрофы ў Лівійскай пустыні, калі мы з Прэво, прыгавораныя, без кроплі вады, яшчэ не вельмі пакутавалі ад смагі і нам удалося — адным-адзіны раз! — праспаць цэлых дзве гадзіны. I тады, засынаючы, я цешыўся сваёй магутнасцю — цудоўнай уладай адрынуць наяўны свет. Маё цела яшчэ не турбавала мяне, і дастаткова было ўткнуцца тварам у скрыжаваныя рукі, каб забыць усё на свеце і заснуць салодкім сном. Гэтак спаў і сяржант, ён скруціўся ў клубок — не разбярэш, дзе што; калі прыйшлі будзіць яго, запалілі свечку і ўваткнулі яе ў рыльца бутэлькі, я спачатку толькі і разгледзеў у гэтай бясформнай цёмнай глыбе яго грубыя башмакі. Велічэзныя башмакі з шыпамі і жалезнымі падкоўкамі, башмакі падзёншчыка ці докера. Абутак гэтага чалавека прызначаўся для цяжкай працы, і ўсё астатняе на ім было яго рабочым рыштункам: падсумкі, рэвальверы, пояс, рамяні. На ім былі лейцы, хамут, уся збруя ламавога каня. У Марока я бачыў у падвалах жорны, якія круцяць сляпыя коні. Вось і тут у трапятлівым чырванаватым святле свечкі будзілі сляпога каня круціць свае жорны. — Эй, сяржант! Ен неахвотна варухнуўся, узняў сонны твар, пра- 13 Дж. Олдрыдж 369 мармытаў нешта неразборлівае. I павярнуўся да спяны, не жадаючы прачынацца, забіраючыся ў глыбіні сну, як у спакой мацярынскага ўлоння, як пад глыбокія воды, і то сціскаў рукі ў кулакі, то расціскаў іх, быццам там, на дне, хапаўся за няведама якія чорныя водарасці. Яму трэба было памагчы выблытацца. Мы падселі да яго на ложак, адзін з нас мякка падсунуў сваю руку яму пад шыю і з усмешкай падняў цяжкую галаву. Гэтак у густой цеплыні стайні ласкава тыцкаюцца адзін у аднаго пысамі коні... «Эй, дружа!» Ніколі ў жыцці я не бачыў болей пяшчотнай ласкі. Сяржант зрабіў апошняе намаганне вярнуцца ў ціхамірнасць сну, адпрэчыць наш свет з яго дынамітам, смяротнай стомай і ледзяным моракам ночы... але позна. Нешта звонку настойліва патрабавала ўвагі. Гэтак нядзельным ранкам школьны званок няўмольна будзіць пакаранага школьніка. Ен паспеў забыцца пра парту, пра класную дошку і зададзены ў пакаранне ўрок. Яму сніліся вясёлыя гульні на двары; дарма. Званок звініць і звініць і бязлітасна справаджае яго ў царства несправядлівасці дарослых. Гэтак і сяржант паступова асэнсоўваў сваё выматанае стомай цела, гэтае цела, пра якое ён хацеў забыць і якое вельмі хутка, услед за зябкасцю абуджэння, спазнае спярша шчымлівы боль у суставах, потым цяжар збруі, а там — нязграбны бег атакі — і смерць. He гэтак нават смерць, як ліпкую кроў, у якой упіраешся, слізгаеш далоньмі ў намаганні прыўзняцца, і задыханне, і страшэнны холад,— адчуваеш не гэтак самую смерць, як няўтульнасць апошняга свайго часу. Я глядзеў на сяржанта, і мне прыгадвалася маркота майго ўласнага абуджэння ў пустыні, як цяжка было зноў узвальваць на сябе ношу смагі, сонца, пяску, зноў узвальваць на сябе ношу жыцця — вяртацца ў гэты цяжкі сон, які бачыш не па ўласнай волі.