КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Але вось сяржант ужо на нагах і глядзіць нам проста ў вочы: — Пара? Вось тут і раскрываецца чалавек. Вось тут ён і разбурае ўсе прадказанні логікі: сяржант усміхаўся! Якою радасцю ён цешыўся? Помню, аднойчы ў Парыжы мы з Мермозам і яшчэ некалькі прыяцеляў адзначалі нейкі дзень нараджэння і далёка па апоўначы выйшлі з бара з адчуваннем моташнасці ад таго, што столькі гаварылі, столькі пілі, так нікчэмна стаміліся. А неба ўжо святлела, і Мермоз нечакана сціснуў маю руку, ды так моцна, што аж пазногці ўпіліся. «Паслухай, а вось зараз у Дакары...» У гэты час механікі труць спрасоння вочы і расчахляюць вінты самалётаў, у гэты час пілот ідзе да сіноптыкаў па метэазводку, па зямлі зараз крочаць толькі твае паплечнікі. Неба ўжо ружавела, ужо рыхтавалася свята, але не для нас, ужо рассцілалі абрус, а мы не былі запрошаны на пір. Сёння жыццём будуць рызыкаваць іншыя... — А тут — гэткі бруд...— закончыў Мермоз. А ты, сяржант, на якое баляванне запрошаны, вартае таго, каб за яго памерці? Я ўжо выслухаў тваю споведзь. Ты расказаў мне гісторыю свайго жыцця: ты быў непрыкметны рахункавод дзесьці ў Барселоне, выстройваў у радок лічбы, і цябе не надта кранаў палітычны раскол у тваёй краіне. Але вось пайшоў добраахвотнікам на фронт адзін твой прыяцель, потым другі, трэці, і аднойчы ты ўражана адзначыў у сабе нейкую дзіўную змену: усё, што раней займала цябе, пачало здавацца пустым і нікчэмным. Твае радасці і турботы, твая мізэрная ўтульнасць — усё гэта было з нейкага іншага стагоддзя. Там не адбывалася нічога значнага. I вось прыйшла вестка пра смерць аднаго твайго таварыша, забітага пад Малагай. I справа была зусім не ў тым, што ты ўзгарэўся жаданнем адпомсціць за сябра. Палітыка ніколі не хвалявала цябе. Але гэтая вясціна ўварвалася да вас, у вашыя душы, лёсы, як парыў марскога ветру. У той ранак адзін з тваіх таварышаў глянуў табе ў вочы і сказаў: — Пайшлі? — Пайшлі. I вы пайшлі. Ісціну, якую ты не здолеў выказаць у словах, але якая так уладна вяла цябе, памагла зразумець мне вобразы, якія прыйшлі тадьі на памяць. Калі дзікія качкі пачынаюць адлятаць у вырай, на ўсім іх шляху пракочваецца па зямлі трывожная хваля. Свойскія качкі, быццам намагнічаныя вялікім лёткім трохкутнікам, пачынаюць няўклюдна падскокваць. Клікі тых, у вышыні, абуджаюць і ў іх нешта даўняе, першабытнае. I вось вясковыя качкі на момант ператвараюцца ў пералётных птушак. У маленькай цвердало- бай галоўцы, дзе круцяцца мізэрньія вобразы лужыны, чарвякоў ды птушніку, раптам разнасцежваюцца абшары кантынентаў, іх клічуць вольны вецер і марскія далячыні. Птушка і не падазравала, што ў яе галаве можа ўмясціцца столькі цудаў,— і вось яна б’е крыламі; што ёй зерне, што ёй чарвякі, яна прагне стаць дзікаю качкай... Асабліва ж ярка прыгадаліся мне газелі: я гадаваў у Джубі газеляў. Мы ўсе там гадавалі газеляў. Мы трымалі іх у лёгкай загарадцы на вольным паветры, бо газелі ж вельмі кволыя і трэба, каб іх увесь час амывалі струмені ветру. Злоўленыя ў маленькім узросце, яны ўсё ж выжываюць і неўзабаве пачынаюць есці з рук. Яны дазваляюць лашчыць сябе, даверліва тыцкаюцца вільготнымі пыскамі ў даланю. I ўжо здаецца, быццам і сапраўды прыручыў іх. Быццам убярог іх ад невядомага смутку, ад якога газелі гаснуць так ціха і так пакорліва... Але аднойчы застаеш іх у тым канцы загона, за якім пачынаецца пустыня, яны ўпіраюцца маленькімі рожкамі ў загарадку. Іх цягне туды як магнітам. Яны не разумеюць, што ўцякаюць ад цябе. Ты прынёс ім малака — яны яго п’юць. Яны яшчэ дазваляюць пагладзіць сябе, яшчэ ласкавей тыцкаюць свае пыскі табе ў даланю... Варта ж табе хоць трошкі адысці, як яны нават нейк весела пускаюцца наўскач і зноў апынаюцца ў тым жа самым канцы загона. I калі не ўмяшацца, яны так і застануцца там, нават не спрабуючы адолець перашкоду — проста будуць панура стаяць, упёршыся рожкамі ў загарадку, пакуль не памруць. Ці гэта наступае іх шлюбная пара, ці гэта звычайная неабходнасць да знямогі скакаць на волі? Яны і самі не ведаюць. Яны трапілі ў палон зусім маленькімі, яшчэ сляпымі. Ім незнаёмыя ні абшары бязмежных пяскоў, ні пах самца. Але ж ты болей кемлівы, чым яны. Ты ведаеш, чаго яны шукаюць,— прасторы, без якой газель яшчэ не газель. Яны прагнуць стаць газелямі і ўволю цешыцца сваімі скокамі. Прагнуць спазнаць прамы, як страла, бег,— сто кіламетраў у гадзіну! — спярэшчаны раптоўнымі выбрыкамі, як быццам то тут, то там з пяску вырываюцца языкі полымя. Якое значэнне маюць шакалы, калі ісціна газеляў у тым, каб палохацца, ад страху яны пераўзыдуць саміх сябе ў галавакружных скоках! Што значыць леў, калі ісціна газеляў у тым, каб пад адным ударам лапы бездыханна ўпасці на распалены пясок! Глядзіш на іх і думаеш: іх спапяляе туга. Туга — гэта неадольная прага няведама чаго... Яно існуе, гэта невядомае і жаданае, але няма слоў, каб акрэсліць яго. А нам, чаго не хапае нам? Што ты знайшоў тут, на фронце, сяржант, адкуль гэтая спакойная ўпэўненасць, што менавіта тут тваё месца і твой лёс? Можа, ёю адарыла цябе братэрская рука, якая прыўзняла тваю сонную галаву, можа — ласкавая ўсмешка, у якой не спачуванне, а саўдзел? «Эй, дружа!..» Спачуваць некаму — гэта яшчэ быць удвух. Гэта яшчэ быць паасобку. Але існуе такая вышыня адносін, калі ўдзячнасць і спачуванне трацяць сэнс. Калі чалавеку дыхаецца, як вязню, які выйшаў на волю. Гэткія нераздзельныя былі мы, экіпажы двух самалётаў, калі ляцелі над яшчэ няскораным у той час раёнам Рыа-дэ-Ора. Я ніколі не чуў, каб той, хто пацярпеў аварыю, дзякаваў выратавальніку. Часцей за ўсё мы нават лаяліся, калі з аднаго самалёта ў другі да знямогі цягалі мяхі з поштай: «Свалата! Гэта з-за цябе я пацярпеў аварыю, д’ябал цябе панёс на вышыню дзве тысячы метраў пры лабавым ветры! Ішоў бы ніжэй, як я, даўно былі б ужо ў Порт-Эцьене!» I той, хто дзеля цябе рызыкаваў сваім жыццём, сапраўды адчуваў сябе самай апошняй свалатой. Ды і за што, зрэшты, было дзякаваць яму? Ен таксама меў гэткае ж права на наша жыццё. Усе мы — голле аднаго дрэва. I я ганарыўся табой, маім ратаўніком! I чаму той, хто рыхтаваў цябе да смерці, павінен быў шкадаваць цябе, сяржант? Усе вы рызыкавалі сабой дзеля іншых. У такія моманты і выяўляецца тая еднасць, якой ужо няма патрэбы ў словах. I я зразумеў, чаму ты пайшоў на фронт, сяржант. Калі ў Барселоне ты быў бядняк, і табе пасля работы было самотна, і не было ў цябе цёплага прытулку, дык тут ты набыў адчуванне паўнаты жыцця, ты прылучыўся да ўсеагульнага; і вось цябе, занядбанца, прыняла ў свае абдымкі любоў. Смешна ламаць сабе галаву над тым, шчырыя ці не, разумныя ці не былі гучныя прамовы палітыкаў, якія, магчыма, паўплывалі на твой учынак. Раз гэтае насенне ўзышло ў тваёй душы і дало парасткі, значыць, менавіта яны і былі ёй патрэбны. Пра гэта судзіць табе. Глеба сама ведае, якое ёй трэба зерне. 3 Толькі калі мы знітаваны з нашымі братамі агульнай мэтай, вышэйшай ад нашых прыватных інтарэсаў, толькі тады нам вольна дыхаецца, а жыццё вучыць нас, што любіць — гэта не значыць глядзець адзін на аднаго, любіць — значыць глядзець разам у адным кірунку. Толькі там існуе сапраўднае таварыства, дзе людзі ў адной звязцы ідуць да адной і той жа вяршыні. Іначай чаму ж тады ў наш век — век камфорту — нас агортвае такая бязмежная радасць ад магчымасці падзяліцца ў пустыні апошнім глытком вады? Ці не дробязь гэта перад прароцтвамі сацыёлагаў? А нам, хто спазнаў шчасце выручаць таварышаў у пясках Сахары, любая іншая ўцеха здаецца проста нікчэмствам. Магчыма, пагэтаму сучасны свет і пачынае распаўзацца па швах. Кожны спрагнена шукае веры, якая абяцала б яму паўнату душы. Мы палка спрачаемся, словы ў нас розныя, але за імі — тыя ж парыванні і памкненні. Мы рознімся адзін ад аднаго толькі метадамі — пладамі нашых разважанняў,— а не мэтамі: мэты ў нас адны. Дык не будзем здзіўляцца. Хто ў Барселоне, у падвале анархістаў, пры сустрэчы з гэтай гатоўнасцю ахвяраваць сабой, выручыць таварыша, з гэтай суровай справядлівасцю адчуў аднойчы, як у ім абуджаецца нехта зусім новы, незнаёмы, для таго цяпер існуе толькі адна ісціна: ісціна анархістаў. А каму давялося аднойчы стаяць на варце ў іспанскім манастыры, ахоўваць перапалоханых укленчаных манашак, той памрэ за царкву. Калі б заўважыць Мермозу, які бясстрашна рынуўся з вышыні Андаў у даліну Чылі, калі б тады заўважыць яму, што ён не мае рацыі, што нейкі ліст гандляра не варты таго, каб ён рызыкаваў сваім жыццём, Мермоз толькі б усміхнуўся. Ягоная ісціна — той чалавек, які нараджаўся ў ім, калі ён пераадольваў Анды. Калі вы хочаце пераканаць таго, каму даспадобы вайна, што вайна жахлівая і агідная, не абзывайце яго варварам: перш чым асудзіць, пастарайцеся яго зразумець. Задумайцеся хоць бы над гэткім выпадкам. Адзін афіцэр з поўдня ў час баёў з рыфамі камандаваў пастом, заціснутым паміж двума горнымі хрыбтамі, дзе знаходзіліся паўстанцы. Аднойчы вечарам ён прымаў парламенцёраў з заходніх гор. Яны належным чынам сядзелі і пілі чай, як раптам усчалася страляніна. На пост напалі плямёны з усходніх гор. Капітан загадаў парламенцёрам пакінуць пост, бо трэба ўступаць у бой, але яны адказалі: «Сёння мы твае госці. Бог не дазваляе нам пакінуць цябе...» I яны далучыліся да яго салдат, памаглі абараніць пост і толькі потым вярнуліся ў сваё арлінае гняздо. А напярэдадні таго дня, калі яны самі збіраліся атакаваць пост, прыслалі да капітана сваіх паслоў: — Неяк мы дапамаглі табе... — Гэта праўда... — Дзеля цябе мы змарнавалі тры сотні патронаў... — Гэта праўда. — Справядліва было б вярнуць іх нам. He, капітан высакародны, ён не можа пакарыстацца іхняй велікадушнасцю. I ён вяртае патроны, хоць ведае, што страляць будуць у яго. Ісціна чалавека — тое, што робіць яго чалавекам. Хто зведаў гэткую годнасць узаемаадносін, гэткую сумленнасць у гульні, гэткі дар узаемапавагі — аснову жыцця, той не стане параўноўваць гэтую прыродную высакароднасць з убогім дабрадушшам дэмагога, які ў знак братэрскіх адносін да тых жа арабаў стаў бы гучна паляпваць іх па плячы, лесцячы ім і адначасна прыніжаючы. Пачніце такому капітану даводзіць ягоную неправату, і ён адкажа вам адно толькі пагардлівым шкадаваннем. I будзе мець рацыю.