Дзіцячы фальклор
Выдавец: Навука і тэхніка
Памер: 736с.
Мінск 1972
— Мыш увалілася: нельга піць.
Украдзены хлопчык: Кы-кы-кы!
— Што ў цябе трашчыць?
— Гарох пражэцца.
— Дай жа мне пакушаць!
— Сух дужа: зубы паламаеш.
Украдзены хлопчык: Ссс...ссс...сссІ
— Што ў цябе варыцца?
— Піва вару.
— Дай мне пакушаць!
— Таракан уваліўся.
— Ці не тут жа мае кытачкі? Кыць, кыць, кыць!
Дзеці выбягаюць да нянькі з крыкам, бягуць і бляюць.
951. Авечачка
У гэтую гульню можа гуляць шмат дзяцей. Выбіраюцца дзве галоўных асобы: пастух і воўк. Пастух становіцца пасярод хаты з качаргой у руках, каля яго садзяцца на зямлі авечкі: хлопцы і дзяўчаты, а воўк хаваецца за дзвярамі. Пастух кажа:
Пасу, пасу авечачкі
Ад рання да вечара,
Воўк за гарой, я за другой;
Я ваўка не баюся, Качарэжкай абаранюся, Пайду й буду спаць.
Тут пастух адыходзіць убок і робіць выгляд, што спіць; воўк хапае адну з авечак і ўцякае разам з ёй за дзверы.
Пастух, усхапіўшыся, крычыць: «Ага-ту! Воўк авечку панёс!» Але воўк з авечкай ужо за дзвярамі. Пасля гэтага пастух зноў выходзіць на сярэдзіну хаты і кажа тыя самыя словы: «Пасу, пасу авечачкі!» і г. д. Потым ідзе спаць; воўк зноў хапае авечку і так, аж пакуль не забярэ астатняе. Тады пастух ідзе шукаць авечак і, стукаючы качаргой то на адзін бок, то на другі, кажа: «Воўчы след, авечы след, воўчы след, авечы след». Падыходзіць да ваўка і пытаецца:
— Ці не бачыў, панок, маіх авечак?
— He, не бачыў,— адказвае той.
Авечкі пачынаюць паціху шумацець.
— А што ж гэта ў цябе шумаціць?
— Пчолы гудзяць,— кажа воўк.
Пастух варочаецца назад і ідзе зноў шукаць авечак і задае ваўку тыя самыя пытанні.
Авечкі цяпер стукаюць. Пастух пытаецца:
— Што ў цябе стукае?
Воўк кажа:
■— Mae парабкі дровы сякуць.
I гэтак далей авечкі ўдаюць галасы коней, курэй, гусей, аж наастатак пачынаюць бляяць. Пастух убягае ў тую каморку і, прыказваючы: «Ашкіра дамоў!», уганяе іх у хату, дзе на самым пачатку гулялі. Пасля гэтага пастух кліча ваўка ў лазню. Воўк пытаецца:
— А якія дровы?
— Бярозавыя.
— He хачу, надта чадзяць!
Пастух кліча другі раз; воўк зноў пытаецца:
— Якія дровы?
— Асінавыя.
Воўк адмаўляецца, што надта дымяць. Ажно за трэцім ужо разам, калі пастух кажа, што дровы хваёвыя, воўк згаджаецца, але, падышоўшы крыху, пытаецца яшчэ:
— А сабак няма?
— Адна ёсць сучка ціхая, і тая пад печай здыхае, а сабака кісялём удавіўся.
Воўк выходзіць на сярэдзіну хаты і, прысеўшы на мыскі, быццам мыецца; але пастух як крыкне: «Цюцькі, кусіце!» — дык усе тыя, што былі авечкамі, кідаюпца на яго. Воўк уцякае, яны даганяюць. Пасля падыходзіць да ваўка пастух і пытаецца:
— А што, воўча, надта яны цябе пакусалі?
— Ой, пакусалі,— кажа той.
— Хадзі ж, цяпер будзем мы іх кусаць.
I кідаюцца ўдваіх на авечак. Тыя не даюцца.
952. Авечка
Удзельнікі гульні выбіраюць аднаго ваўком, другога гаспадаром. Астатнія ўяўляюць сабою авечак. Яны садзяцца на зямлю ў кружок. Гаспадар ходзіць вакол іх і прыгаварвае:
Іду за гарой, Воўк за мной!
Або:
Пасу, пасу да вечара, А гнаць дамоў нечага.
3 гэтымі словамі ён робіць выгляд, быццам збіраецца дадому, а ў гэты час воўк хапае авечку і адводзіць яе ўбок. Гаспадар зноў вяртаецца, бачыць, што няма адной авечкі і з пытаннем: «Беленькай ці рабенькай няма?» — абходзіць сваіх авечак, а потым зноў ідзе дадому з ранейшым прыгаворам. Воўк зноў крадзе авечку, так працягваецца да таго часу, пакуль ён не перацягае ўсіх авечак. Тады гаспадар з палкай у руках пачынае шукаць авечак і нападае на іх след. Ен паказвае палкаю налева і гаворыць: «Барані след!», а направа — «ВоўчыІ». Такім чынам даходзіць да воўка і пытаецца ў яго:
— Воўк, воўк, ці не бачыў маіх авечак?
— Якія яны?
— Беленькія.
— Пабеглі па беленькай дарожцы.
Авечкі пры гэтых словах плешчуць у далоні.
— Што гэта ў цябе плешча?
— Бабы плацце пяруць.
— Дай мне рубашку.
— Усе ўтапіліся ў вадзе.
Гаспадар ідзе прэч, а потым вяртаецца і паўтарае пошукі ранейшым спосабам (паказваючы направа і налева), але размова з ваўком ужо іншая.
— Якія яны былі?
— Чорненькія.
— Пабеглі па чорненькай дарожцы.
Авечкі зноў плешчуць у далоні.
— Што гэта ў цябе плешчыць?
— Вар грэецца.
— Дай мне рукі памыць.
— Разліўся.
Потым, калі гаспадар зноў вяртаецца, паміж ім і ваўком такая размова:
— Воўк, воўк! Ці не бачыў маіх авечак?
— Якія яны?
— Сінія.
— Пабеглі дарожкай сіненькай.
Цяпер раздаецца грукат нагамі.
— Што гэта ў цябе?
— Коні на стайні.
— Дай мне каня.
— Воўк усіх паеў.
Нарэшце, калі гаспадар прыходзіць у апошні раз, усе авечкі забляялі. Гаспадар задае пытанне:
— Што гэта ў цябе бляець?
— Авечкі.
— Пакажы.
Воўк паказвае авечак, гаспадар пазнае сваіх, ён праганяе ваўка і забірае свой статак. Воўк жа стараецца хоць адну авечку забраць, але гэта яму не ўдаецца. Тым гульня і заканчваецца.
953. У ваўкі і авечкі
Збіраеццца па магчымасці вялікі натоўп дзяцей — хлопчыкаў і дзяўчынак. Яны выбіраюць аднаго ў пастухі, а другога ў ваўка, астатнія ўяўляюць сабою авечак і сабак. Удзельнік гульні, што выбраны на ролю ваўка, дзе-небудзь хаваецца і чакае, пакуль пастух пагоніць у поле сваіх авечак. Як толькі ён заўважыць, што яны ўжо блізка, ён выбягае з свайго сховішча і кідаецца лавіць авечак. Злоўленую авечку ён цягне к сабе. Тады пастух крычыць: «Ага, ага! Цюцькі, бярыце яго!» Пры гэтых словах сабакі, што ідуць за пастухом ззаду, кідаюцца з гаўканнем да ваўка і хватаюць яго зубамі. Воўк пакідае авечку і ўцякае, а сабакі гоняцца за ім, пакуль ён не схаваецца дзенебудзь.
954. У коршуна
Удзельнікі выбіраюць коршуна і матку, потым становяцца за маткаю ў рад, «у пляцёнку», моцна трымаюцца за матку і адзін за другога. Коршун садзіцца на зямлю і калупае трэскай
ямку, а пляцёнка ходзіць вакол коршуна. Матка, якая ідзе паперадзе «пляцёнкі», звяртаецца да коршуна:
— Коршун, коршун, што ты робіш?
— Ямачку капаю!
— Нашто табе ямачка?
— Каменьчыкі шукаю!
— Нашто табе каменьчыкі?
— Іголачкі істрыць!
— Нашто табе іголачкі?
— Мяшочкі шыць.
— Нашто табе мяшочкі?
— Каменьчыкі сабіраць.
— Нашто табе каменьчыкі?
— Тваім дзеткам зубкі выбіваць.
•— За што, пра што?
— За тое, што яны маю бручку, моркву паелі, капусту паламалі, патапталі.
— А ці закладаў ты жалезнай ступай?
— Закладаў.
— Табе трэба было загарадзіць!
— Ды я гарадзіў!
— А якая твая гарожа?
Коршун паднімае адну нагу і з-пад яе кідае ўверх палачку.
— Вось якая мая гарожа!
Матка таксама паднімае адну нагу і з-пад яе кідае камень вышэй коршуна.
— А табе трэба было вось як загарадзіць! Каторы ж гэта табе нарабіў?
— Да яны ўсе!
— Ну, лаві!
Коршун пачынае лавіць апошняга ў пляцёнцы. Пляцёнка падаецца ў бок. Матка з растапыранымі рукамі і крыкам: «Кыш! Кыш!» не падпускае коршуна к канцу пляцёнкі. Хапаць іншага дзіцёнка, не апошняга, коршун не мае права. Нарэшце ад доўгай бегатні ў розныя бакі пляцёнка дзе-небудзь разарвецца, і тады коршун лёгка ловіць сваю здабычу.
Гульня працягваецца, пакуль ад маткі будуць адарваны ўсе дзеці.
955. У крука
Гульня ў крука тая ж, што і ў коршуна. Крук сядзіць і калупае зямлю трэсачкай. Матка пытае:
— Крук, крук! Што ты робіш?
— Ямачкі капаю.
— Нашто табе ямачкі?
— Іголачкі збіраць!
— Нашто табе іголачкі?
— Мяшэчкі шыць!
— Нашто табе мяшэчкі?
— Камушкі збіраць!
— Нашто табе камушкі збіраць?
— Тваім дзецям зубы выбіваць!
— За што?
— За тое, штоб не хадзілі ў мае ні ў вішні, ні ў грушы, ні ў боб, ні ў гарох, ні ў мак, ні ў яблыкі, ні ў бульбу, ні ў моркву, ніў бручку, ні ў рэпу.
Калі крук пачынае лавіць дзяцей, яны крычаць яму:
— Крук, крук, сыр еш!
А ён адказвае:
— Мяса хачу!
Калі ён пераловіць усіх, тады матка і крук садзяцца на зямлю і перацягваюцца на палцы. Пераможанаму дрэнна: усе ўдзельнікі гульні становяцца ў два рады тварам адзін да Другога і трымаюць у руках паскі або жгуты (большай часткаю з саломы). Пераможаны павінен прабегчы «скрозь строй» тры разы. Усе б’юць яго жгутамі.
На гэтым гульня канчаецца.
956. У ворана
Перад пачаткам гульні выбіраюць, каму быць воранам і каму гусаком. Потым удзельнікі становяцца за гусаком адзін за другім і моцна трымаюцца. Усе стаяць. Воран жа адыходзіць ад гусака на крок, на два, бярэ трэсачку і пачынае капаць ямку. Гусак пытаецца ў ворана:
— Воран, воран, што ты робіш?
— Ямачкі капаю!
— Нашто табе ямачкі?
— Каменейка сабіраць.
— Нашто табе каменейка?
— Іголачкі істрыць?
— Нашто табе іголачкі?
— Мяшэчкі шыць!
— Нашто табе мяшэчкі?
— Каменейка сабіраць!
— Нашто табе каменейка?
— Тваім дзеткам зубкі выбіваць!
— За што, пра што?
■— За тое, што яны маю капусту паелі!
— Было гарадзіць!
— Я гарадзіў каменнем, паленнем, карчэўямі, баранкамі, пірагамі, куханамі, цукеркамі.
— Ай, воран, воран: твая лазня гарыць!
— Няхай гарыць, будзем піва варыць!
I кідаецца на гусёнка, які стаіць у канцы пляцёнкі. Гусак не пускае ворана, пляцёнка адбягае ўбок.
Калі ж воран зловіць гусёнка, то падзярэ яго, падзярэ і кіне. Гусёнак павінен ляжаць на зямлі, быццам задраны воранам. Воран жа ловіць такім чынам і другіх.
Калі воран пераловіць усіх, тады гусяняты паднімаюцца і пачынаюць лавіць гусака і караюць яго:
— Чаму ты аддаваў нас ворану?! Чаму аддаваў?!
957. Шуляк
Гэту гульню любяць і хлопчыкі, і дзяўчынкі. Пасля вясёлых і працяглых крыкаў: «Хлопцы, граймо ў шуляка!»—дзеці супакойваюцца і выбіраюць са свайго асяроддзя матку і шуляка — звычайна найбольш спрытных з дзяцей. Матка становіцца спераду, а за ёю ў лінію дзеці і моцна трымаюцца за пояс адзін у аднаго. Такім чынам стаяць да пачатку гульні. Тады шуляк садзіцца на кортачкі перад маткаю, капае ямку і гаворыць:
— Капаю, капаю ямачку!
— Нашто табе ямачка?
— Агонь паліці.
— Нашто табе агонь?
— Мяса варыці.
— Нашто табе мяса?
— Дзяцей карміці.
— А дзе ж ты мяса возьмеш?
— У цябе за поясам.
— А я не дам!
— А я вазьму.
I з крыкам: «А я вазьму!» — шуляк кідаецца лавіць апошняга хлопчыка. Матка ж імкнецца не дапусціць гэтага. Прыемна глядзець, як уся гэта чарада кідаецца з боку ў бок і як усе дзеці з напружаннем сочаць за рухамі шуляка. Нарэшце, пасля некалькіх няўдалых спроб яму ўдаецца злавіць апошняга хлопчыка. Злоўлены хлопчык адыходзіць убок і ўжо не ўдзельнічае да канца гульні, а шуляк такім жа чынам стараецца пералавіць усіх.
КНІГІ ОНЛАЙН
