Дзіцячы фальклор
Выдавец: Навука і тэхніка
Памер: 736с.
Мінск 1972
Вар. зап. Г. А. Барташэвіч у 1970 г. у в. Кялёйцы Астравецкага р. Гродзенскай вобл. (АІМЭФ, ф. 8, воп. 2. спр. 33, сш. 1, л. 50).
568
Зап. Д. 1. Пучынскі ў 1962 г. у в. Далёкія Браслаўскага р. ад Стэфана Скур’ята.
АІМЭФ, ф. 13, воп. 2, № 9, сш. 1, л. 3.
У песні чуецца водгук далёкіх часоў, калі па-рознаму адносіліся да нараджэння хлопчыка і дзяўчынкі.
569
Federowski, стар. 615, № 1446.
Зап. Межаеўскі каля Молчадзі Навагрудскага п.
570
Federowski, стар. 629, № 1493.
Зап. Межаеўскі каля Молчадзі Навагрудскага п.
У паэтычнай форме, праз трапныя параўнанні песня дае дзецям уяўленне аб пэўных адрэзках часу (месяц, тыдзень, дзень).
571
Зап. Г. А. Барташэвіч і В. I. Ялатаў у 1971 г. ад I. А. Каралёвай, якая пераняла песню ад сваёй бабкі, В. К. Жыдовіч, з Пухавіцкага р.
АІМЭФ, ф. 8, воп. 2, спр. 40.
Напеў часта сустракаецца ў беларускіх дзіцячых песнях самага рознага зместу; другая частка стала амаль хрэстаматыйнай (яна сустракаецпа і ў песні «Там за гаем, гаем»).
572
Federowski, стар. 629, № 1492.
Зап. каля Молчадзі Навагрудскага п.
C a x a р а ў, стар. 77, № 207.
Зап. у 1938 г. у Рызе ад У. Нейжбарт-Бяляўскай.
574
С а х a р а ў, стар. 74, № 200.
Зап. у 1939 г. у Савельніках Лудзенскага п. ад Г. Смярдзеўскай.
Прыпеўкі, якія збіральнікам аднесены да дзіцячага фальклору.
575
С а х a р а ў, стар. 72, № 190.
Зап. у 1936 г. у в. Шакуры Лудзенскага п. ад Чыўчыш-Чаркоўскай.
576
Романов, II, стар. 179, № 34.
Зап. у Гомельскім п.
577
Р о м а н о в, II, стар. 179, № 35.
Зап. у Беліцы Гомельскага п.
Хутчэй за ўсё гэта жартоўная прыгаворка, дзе абыгрываюцца асобныя літары.
578
Ш е й н, Песнн, стар. 34.
Зап. П. В. Шэйн у м. Чашнікі ад М. Каткевічаўны.
Прыпеўка, якая спявалася дзецям.
579
Hurynowicz, стар. 138, № 9.
580
Hurynowicz, стар. 138, № 10.
581
Добровольскнй, IV, стар. 480.
Зап. у Духаўшчынскім п.
582
Добровольскнй, IV, стар. 480.
Добровольскнй, IV, стар. 484.
584 Добровольскнй, IV, стар. 484.
585
Добровольскнй, IV, стар. 490—491.
586
Шлюбскі, стар. 19, № 35.
Зап. у 1921 г. у Гарадоцкім п.
587
Зап. В. Ф. Гусціновіч у 1955 г. у в. Кажан-Гарадок Лунінецкага р. ад М. Р. Гусціновіч, 61 г.
Фонд РДНТ.
588
Ш л ю б с к і, стар. 18, № 29.
Зап. у 1914 г. у Забулдычыне Полацкага п. ад А. П. Юргелевіч (Юргялевічыхі), 75 г.
589
Добровольскнй, IV, стар. 489.
Песня-небыліца.
590
Зап. В. I. Скідан у 1969 г. у в. Наваселле Пінскага р. Брэсцкай вобл. ад П. А. Кахновіча, 1928 г. нар.
АІМЭФ, ф. 8, воп. 2, спр. 21, сш. 2, л. 42.
Відаць, урывак з песні.
591
Зап. В. I. Скідан у 1969 г. у в. Наваселле Пінскага р. Брэсцкай вобл. ад П. А. Кахновіча, 1928 г. нар.
АІМЭФ, ф. 8, воп. 2, спр. 21, сш. 2, л. 42 (адв.).
Песня-небыліпа.
Тэкст зап. Ю. Ф. Мацкевіч, мелодыю — Г. I. Цітовіч у 1946 г. у в. Крывічы Старобінскага р. ад П. Д. Клішэвіч, 74 г.
АІМЭФ, ф. 8, воп. 1, спр. 12, сш. 2, л. 42—43.
Песня-небыліца.
Усё падымак гаманіў — угаворваў падняцца.
Напеў даволі незвычайны па сваёй ладамеладычнай пабудове — у межах квінты ўніз ад тонікі лада. Своеасаблівая «вуглаватасць» інтакацыйнай структуры добра гарманіруе з незвычайнымі здарэннямі, аб якіх расказваецца ў тэксце.
593
Тэкст зап. Е. А. Васілеўская, мелодыю — Г. I. Цітовіч у 1949 г. у в. Стаялы Клічаўскага р. ад A. К. Шамаль, 65 г.
АІМЭФ, ф. 8, воп. 1, спр. 28.
Дзіцячая калядная песня. Дзеці хадзілі «ў куранятачкі» і спявалі яе.
Напеў пабудаван на тыповай для беларускіх калядак рытмічнай формуле.
594
Тэкст і мелодыю зап. Ы. Д. Сушкевіч у 1970 г. у в. Тышкевічы Іванаўскага р. Брэсцкай вобл. ад М. Ф. Мінюк, 1910 г. нар.
АІМЭФ, ф. 2, воп 8, спр. 3.
Дзіцячая калядная песня.
Напеў у характары беларускіх калядных песень.
595
Гл. папярэднюю заўвагу.
596
Тэкст і мелодыю зап. Н. Д. Сушкевіч у 1970 г. у в. Тышкевічы Іванаўскага р. Брэсцкай вобл.
АІМЭФ, ф. 2, воп. 8, спр. 3.
Дзеці прымалі ўдзел у абрадзе праводзін зімы. У красавіку, калі сыйдзе снег, падвячоркам дзеці бяруць старыя венікі, стаптаныя лапці, каменні, палкі, кідаюць іх і крычаць песеньку «Ідзі, зіма, да Кракава».
Напеў уяўляе сабой прыклад абрадавай заклічкі. Больш ці менш дакладная вышыня першай яго палавіны часта змяняецца ў другой вельмі няўстойлівымі інтанацыямі, якія ўзнікаюць на «хвалях» глісанда.
597
Зап. П. Д. Пучынскі ў 1962 г. у в. Ілга ў Латвійскай ССР ад Пучко.
АІМЭФ, ф. 13, воп. 2, спр. 9, сш. 1, л. 2.
Дзіцячая калядная песня.
Романов, II, стар. 174, № 19. Калядны вершык маленькіх хлапчукоў.
599
Р о м а н о в, II, стар. 174, № 20. Калядны вершык.
600
Р о м а н о в, II, стар. 174, № 21.
Заклічкі і прыгаворы
601
Г р ы н е в і ч, Дзіцячы спеўнік, стар. 13, № 14.
Зап. на Піншчыне ад Ц. Мяшочка.
Заклічкі да сонца з’яўляюцца адным з старажытнейшых відаў народнай паэзіі, у іх адбіліся міфалагічныя погляды людзей. 3 цягам часу магічны сэнс іх быў страчаны і яны цалкам перайшлі ў дзіцячы рэпертуар.
Напеў карагоднага тыпу. Хутчэй за ўсё некалі гэта песенька была часткай карагоднай гульні. Па характару інтанацыйнай структуры можна нават меркаваць, што гэта быў дзявочы карагод.
602
Р о м а н о в, II, стар. 172, № 8.
Спяваецца, калі сонца схаваецца за хмару, асабліва, калі гэта здараецца ў час купання і дзеці замерзнуць.
У заклічцы ідзе размова аб дзепях сонца. У. П. Анікін піша пра такія творы: «Дзеці, названыя ў заклічках чадамі сонца,— гэта рускія людзі, гыя, пра каго «Слова аб палку Ігаравым» гаворыць, як аб «унуках Дажбога» — Сонца» (стар. 104). Пазней гэта дэталь пераасэнсавалася.
603
Добровольскнй, IV, стар. 475.
Зап. у Данькаве Смаленскага п.
604
Зап. Г. А. Барташэвіч у 1971 г. у в. Дукора Пухавіцкага р. Мінскай вобл. ад дзяцей.
АІМЭФ, ф. 8, воп. 2, спр. 40.
Прыклад пераасэнсавання традыцыйнай заклічкі.
Зап. Л. М. Салавей у 1971 г. у в. Груздава Пастаўскага р. Віцебскай вобл. ад М. М. Казлоўскай, 1911 г. нар.
АІМЭФ, ф. 8, воп. 2, спр. 39, сш. 1, л. 76, № 104.
М/г ф. 20, воп. 71, ст. 13. Расшыфроўка мел. П. I. Каруза.
Старажытная заклічка да дажджу, у якой заўважаецца напластаванне пазнейшых часоў, у прыватнасці ўплыў хрысціянства. Пры далейшым адрыве ад першапачатковай асновы змены краналі і навейшыя дадаткі. Стала, напрыклад, магчымай замена «Ярдані» любой іншай геаграфічнай назвай.
Напеў уяўляе сабой найбольш распаўсюджаны тып дзіцячых прыпевак (у межах двух гукаў на адлегласці вялікай секунды). Ен часцей за ўсё з'яўляецца асновай для дзіцячых імправізацый.
606
Тэкст зап. Г. А. Барташэвіч, мелодыю — В. I. Ялатаў у 1971 г. у в. Хацежына Мінскага р. і вобл. ад вучняў Ульянаўскай пачатковай школы.
АІМЭФ, ф. 8, воп. 2, спр. 40.
Больш развіты, чым у 605, гукарад. Вялікая секунда чаргуецца з інтэрвалам малой тэрцыі. Таксама распаўсюджаны ў дзіцячых імправізацыях лад.
Той жа тэкст зап. у в. Закор’е Браслаўскага р. (АІМЭФ, ф. 8, воп. 2, спр. 40, сш. 2, л. 23).
607
Р о м а н о в, II, стар. 173, № 11.
Пяецца ў час слабага дажджу.
608
Зап. Д. I. Пучынскі ў 1935 г. на Браслаўшчыне ад пастушка Мечыка.
АІМЭФ, ф. 13, воп. 2, спр. 9, сш. 1, л. 4.
Скароч. вар. зап. Г. А. Барташэвіч у 1970 г. у в. Міхалішкі Астравецкага р. ад дзяцей (АІМЭФ, ф. 8, воп. 2, спр. 33, сш. 3, л. 47).
Прыклад далейшай трансфармацыі тэксту заклічкі: упамінанне ў апошніх радках «ключыка-замочка» не мае ніякага дачынення да першапачатковага магічнага заклінання (гл. камент. да 617).
609
Зап. Г. Ф. Юрчанка у 1971 г. у в. Кудрычы Мсціслаўскага р. Магілёўскай вобл. ад маці, Васілісы Міхайлаўны.
АІМЭФ, ф. 13, воп. 10, спр. 36.
610
Добровольскнй, IV, стар. 476.
Зап. у Данькаве Смаленскага п.
Добровольскнй,
IV,
стар.
476.
Добровольскнй,
IV,
612
стар.
475, № 19.
Добровольскнй,
IV,
613
стар.
475, № 18.
Зап. A. С. Емяльянаў у
1971
614
г. у в.
Прынёманне Гродзенскага р. і вобл.
ад Лены Кірэні, 11 г.
АІМЭФ, ф. 8, воп. 2, спр. 42.
615
Г рыневіч, Дзіцячы спеўнік, стар. 13, № 14.
Зап. на Піншчыне ад Ц. Мяшочка.
Выконваецца на мел. да 601.
А. Грыневіч прыводзіць вар. тэксту, які розніцца першай і апошняй строфамі.
Першая страфа:
Ідзі, ідзі дожджыку,
Звару табе боршчыку.
Ай, люлі-люлі,
Люленькі-люлі.
Апошняя страфа:
На талерцы луста хлеба, Нам дожджыку болей трэба. Ай, люлі-люлі, Люленькі-люлі.
Заклічка аб кармленні дажджу, відаць, звязана з міфалагічнымі ўяўленнямі і старажытнымі абрадамі, калі нашы продкі імкнуліся ўлагодзіць сілы прыроды, прыносілі ім ахвяры. 3 часам заклічкі страцілі гэту сувязь, пачалі самастойнае жыццё. Захаваліся толькі вобразы, якія сведчаць аб старажытнай прыродзе заклічак.
616
Federowski, стар. 629, № 1495.
Зап. у Ваўкавыскім п.
Зап. М. П. Гваздзёў у 1961 г. у в. Старыя Дзятлавічы Гомельскага р. і вобл. ад Т. Чарновай, 6 г.
АІМЭФ, ф. 8, воп. 1, спр. 92-а, л. 230.
Заключныя радкі заклічкі («Адкрывала варата ключыкам-замочкам, залатым платочкам») нагадваюць паэтычныя вобразы замоў і з’яўляюцца водгаласкам старадаўняга язычніцкага заклінання. Тут вядомы па замовах вобраз зары з ключамі ад расы і воблакаў (гл. Мельннков, стар. 100).
Вар. зап. М. П. Гваздзёў у 1964 г. у в. Радуга Гомельскага р. (АІМЭФ, ф. 8, воп. 1, спр. 88, сш. 1, л. 25).
618
Добровольскнй, IV, стар. 476.
619
Р о м а н о в, II, стар. 172, № 10.
Заўвага збіральніка: «Спяваецца ў час дажджу, калі некуды схавацца».
Скароч. вар. вядомы паўсюдна (АІМЭФ, ф. 8, воп. 2, спр. 33, сш. 3 і інш.).
620
Добровольскнй, IV, стар. 476.
621
Добровольскнй, IV, стар. 475.
Зап. у Данькаве Смаленскага п.
622
Federowski, стар. 617, № 1452.
Зап. у в. Воля Ваўкавыскага п.
Прыгавор да старадаўняй гульні, мэта якой — захаванне агню. Кожнаму дзіцяці давалі ў рукі лучынку. Трэба было махаць ёю, каб захаваць агонь або вугалёк, пры гэтым прымаўляліся прыгаворы «Гары, гары гарка» і інш.
623
Добровольскнй, IV, стар. 475.
Зап. у Данькаве Смаленскага п.
624
Federowski, стар. 624, № 1480. Зап. у Ваўкавыскім п.
Зап. Г. А. Барташэвіч і В. I. Ялатаў у 1971 г. у в. Хацежына Мінскага р. і вобл. ад вучняў Ульянаўскай пачатковай школы.
АІМЭФ, ф. 8, воп. 2, спр. 40.
Надзвычай распаўсюджаная прыгаворка, звязаная з прадказаннем надвор я.
Напеў выкарыстоўваецца толькі для двух радкоў тэксту. Далей тэкст гаворынца.
КНІГІ ОНЛАЙН
