Дзейнасьць Кастуся Мерляка на эміграцыі
Праніклівасьць і практычны падыход
Канстанцін Мерляк
Выдавец:
Памер: 493с.
Нью Йорк 1992
Спачатку была зроблена прапанова, каб зьвярнуцца да сьвятароў, якія знаходзяцца ў Аргентыне, а менавіта да а. Альфонса Падзявы (Салезьняніна). Айцец Падзява пражываў у горадзе Мэндоза й працаваў настаўнікам у школе «дон Боско». Таксама да а.Грышанса (Марыяніна), у горадзе Розарыё, які па нацыянальнасыді быў латышом, але добра ведаў беларускую мову. Айцец Падзява на просьбу ўправы ЗБА адказаў, што згадзіўся-б пераехаць ў Буэнос Айрэс, калі-б яго ўлады на гэта далі дазвол. Управа ЗБА зьвярнулася да генэральнага інспэктара Салезьянаў дона Люіса Ваўлі ў горадзе Кордова з просьбай дазволіць а.Падзяве зьмяніць месца рэлігійнага жыцьця, але ніякга адказу так і не атрымала.
Што тычыцца айца Грышанаса, то той на запрос ЗБА адказаў, што яго гэта не цікавіць. Зьвяртаньне да кандыдатаў у Эўропе, a менавіта да а.Маскаліка, а.Салаўя й а. Чарняўскага, вынікаў таксама не прынесла. Кожны зь іх меў нейкія перашкоды, каб выехаць у Аргентыну.
Савецкая дзейнасьць у Аргентыне
Ад самага пачатку навязаньня дыпляматычнай сувязі ў 1946 годзе Савецкага Саюзу з Аргентынай і прыезду ўпаўнаважанага пасла СССР у Буэнос Айрэс праводзілася актыўнае пранікненьне савецкіх агентаў у беларускія арганізацыі, каб праводзіць сваю прапаганду ды захочваць беларусаў вярнуцца на «Радзіму».
Зараз-жа пачаліся паяўляцца ў газэце «Наш голас», якая выдавалася Славянскім Саюзам у Аргентыне, артыкулы пра шчасьлівае й вольнае жыцьцё ў краіне сацыялізму. У гэтай газэце быў надрукаваны заклік, скіраваны да грамадзян Савецкага Саюзу, каб яны вярталіся дадому, бо іх чакаюць родныя й «Радзіма». Людзі пайшлі, можна сказаць, масава запісвацца на паварот дадому. Аднак у савецкім кансуляце сказалі: «Толькі грамадзяне могуць ехаць, а вы ўсе прыехалі як польскія поданыя. На ваш паварот дадому трэба чакаць на дазвол з Масквы.
У міжчасе людзі пачалі атрымоваўць газэту «За вяртаньне на Радзіму», выдаваную ў Усходнім Бэрліне, якая расхвальвала камуністычны лад ды заахвочвала вяртацца дадому. Адначасна. абвінавачвала новую беларускую эміграцыю, якая ачэрнівае Савецкі Саюз, у супрацоўніцтве з фашыстамі. 3 часам пачалі атрымоўваць гэтую газэту ўсе сябры ЗБА. Яе ніхто не хацеў чытаць, тым больш, што яна кампрамітавала іх перад аргентынскім грамадзтвам.
Кастусь сабраў пэўную колькасьць нумароў, занес да Коордынасіон Фэдэраль, схарактэрызаваў і заявіў, што беларусы, асабліва сябры ЗБА, ня хочуць яе атрымоўваць. Па нейкім часе газэта «За вяртаньне на радзіму» перастала прыходзіць, а аргентынская прэса падала ў верасьні 1952 году, што надзвычайны й упаўнаважаны пасол СССР Герогі Разанаў прыбыў у Аргентыну на месца ўпаўнаважанага пасла Смірнова, які вярнуўся ў Маскву.
Па прыездзе Разанава зноў разгарнулася прапагандная акцыя вяртаньня да дому, у Беларусь. Польскія пашпарты заменьвалі на савецкія, параплавы адпраўлялі людзей зь вялікім багажом у
1. «Бацькаўшчына», № 70 за 15 верасьня 1951 г. «Фашысты могуць ехаць на «родмну», К.Мацкевіч.
Савецкі Сазюз. На першым параплаве ад’ехаў зь сям’ёй сябра ЗБА Іван Вежанскі. Гэты факт пацьвердзіў падазрэньне, што ён супрацоўнічаў з Саветамі й падаваў адрасы беларусаў, якія атрымоўвалі газэту «За вяртаньне на Радзіму». Іван Вежанскі аказаўся, у сапраўднасьці, Мікалаем Чырыкам зь вёскі Каковічы, Рэчыцкага раёну, Гомельскай вобласьці. Вярнуўшыся з Аргентыны, ён ўладзіўся прадаўшчыком у г. п. Васілевічы гэтага раёну. Газэта «За вяртаньне на Радзіму» ў № 28 (118) за травень 1957 году памясыділа напісаны ім (або толькі за яго подпісам) артыкул пад назвай «Не, пан Мерляк, на хлусьні далёка не паедзеш». Вось што ён, між іншым, пісаў: «У 1952 годзе, спадзяючыся на тое, што гэтая арганізацыя хоць у нейкай ступэні будзе дапамагацьбеларусам-бежанцам, я ўступіў у так званае Згуртаваньне Беларусаў у Аргентыне. Якое-ж было маё расчараванызе, калі я зразумеў, што ніякая гэта не нацыянальная арганізацыя, а проста зборышча прадажных душ, якія за амэрыканскія доляры льюць бруд на нашу краіну, вярбуюць шпіёнў для падрыўной дзейнасыді ў ёй. Арганізацыю гэтую стварыў чалавек нізкай і прадажнай душы К. Мерляк».
Прадстаўніцтва Ўраду БНР у Аргентыне
Грамадзкая дзейнасыдь Кастуся Мерляка праводзілася ад імя Згуртаваньня Беларусаў у Аргентыне. Аднаго дня атрымаў ён за подпісам старшыні Рады БНР М.Абрамчыка Мандат Рады Беларускае Народнае Рэспублікі, які сьведчыў, што ён, спадар Мерляк Канстанцін, народжаны 25 сьнежня 1919 г. у в.Дзетамля, зьяўляецца сябрам Рады Беларускай Народнай Рэспублікі з дня 5. 8. 1948. 3 таго часу палітычная дзейнасьць Кастуся ў Аргентыне адбывалася ад імя сэктару Рады БНР і ад імя прадстаўніцтва ўраду БНР ў Аргентыне.З разьвіцьцём беларускага грамадзкага жыцьця ў Аргентыне былі прынятыя ў Раду БНР яшчэ два сябры: Уладзімір Другавец і Мікалай Данкевіч. Такім чынам, у 1949-1954 гадах існаваў сэктар Рады БНР у Аргентыне, старшынёю якога зьяўляўся К.Мерляк. Дзейнасьць сэктару зьвязвалася зь дзейнасьцю ЗБА і прадстаўніцтвам Ураду БНР у Аргентыне.
БЕЛАРУСКАЯ НАРОДНАЯ РЭСПУБЛІКА
РАДА БЕЛАРУСКАЕ НАРОДНАЕ РЭСПУБЛІКІ
М а н д а т .
Гэтнм сьветчыцца, што спадар MB РЛЯК Канстанткн , народжанл 25 сьнежня 1919 г. у в. Дзетамля, зьяўляецца сябрам Рады Беларускай Народнай Рэспублікі з дня t
5.8.1948.
12 студзеня 1949 году К. Мерляку быў выдадзены дакумэнт наступнага зьместу: «Мы, Урад Беларускае Народнае Рэспублікі, гэтым сьведчым, што Спадар Мерляк Канстанцін зьяўляецца Прадстаўніком Ураду БНР у Аргентыне. Усе ўстановы й арганізацыі, прыязныя Беларускаму Народу, просяцца мець да Спадара Мерляка Канстанціна поўны давер і аказваць яму ўсю магчымую дапамогу й падтрымку ў выкананьні ім сваіх абавязкаў.»
ВКЛАРУЁКАЯ НАРОДНАЯ ГЭСПУВЛІКА
УРЛД БЕЛАРУСКАЙ НАРОДНАЙ РЭСПУБЛІКІ
REPUBLIQUE DEMOCRAT1QUE BIELORUSSIENNE GOUVERNEMENT DELA REPUBLIQUE DEMOCRATIQUE BIELORUSSIENNE
№ .£l£w 49 Гаспода 1949
1 A В U Т
Мн, Ур®д Беларуокае Наюцвае Рэопублікі, гэтый оьветчый, што
Спадар MSP Л ЯК Кавотавтыв ®
эьяўляецца Прадотаўвікой Ураду БНР у Аргейтыва.
Усе ўставоаы й аргавівацні, прняввыя Зеларуокаму Нвроду, пр'М ояода мець да Спадара Мврляка Канстайтква поў«н давер 1 акаввац» яму ўсю йагчымую дапамогу й падтрыйку ў выкававьні ім оваіх
вяакаў.
Вдаяы да ЗІ-га сьвекмя Г949 году,
^аяржаўнн Свкрмар |
/раду БЕР /Г.ПаланевіЧ
вэй.ер-Мініотар/
'раду БНР /А.Кахаво?окі/
Маючы фармальнае прызначэньне рэпрэзэнтаваць Урад БНР на чужыне ў Аргентыне Кастусь распачаў сваю дыпляматычную дзейнасьць. У лютым і наступных месяцах 1949 года Кастусь асабіста прадставіўся міністру Міраславу Арцішэўскаму, прадстаўніку Польскага ўраду ў Аргентыне. Сп. Арцішэўскі свайго часу быў заступнікам Бэка, міністра вонкавых справаў Польшчы. У прыязнай размове высьветлілася, што ён супрацоўнічаў з урадам БНР у 1918-1920 гадах і паінфармаваны аб стане, у якім знаходзіцца Беларусь. Зь ім была абгаворана справа супрацоўніцтва й узаемнай падтрымкі ў змаганьні за вызваленьне абедзьвюх краінаў.
Далей Кастусь прадставіўся прафэсару Аўгену Анацкаму—прадстаўніку УНР ў Аргентыне, сп. Канстанціну Норкусу—рэдактару летувіскай газэты «Балзас» і генэралу Тодару Даўкантас—упаўнаважанаму Летувіскага ўраду ў Аргенгыне.
Прадстаўнік ураду БНР наведаў Амэрыканскую амбасаду 16 лютага 1949 году й правёў гутарку з другім сакратаром амбасады Джонам Шылокам. Размова трывала больш за паўгадзіны. Містэр Шылок моцна зацікавіўся беларускай справай і запрапанаваў часьцей спатыкацца дзеля абмену думак у справах супольнага зацікаўленьня.
Кастусь таксама наведаў канцылярыю Коордынасіон Фэдэраль (палітычны аддзел Міністэрства ўнутраных справаў Аргентыны), дзе ён быў прыняты палкоўнікам Осіндэ.
Пісьмова Кастусь прадставіўся Міністэрству вонкавых справаў Аргентыны, летувіскаму міністру ў Уругваю (які адначасна быў міністрам і на Аргентыну) др. Р.Олінсу, ўпаўнаважанаму Латвійскага ўраду ў Рыё дэ Жанэйро, Бразілія.
На пасяджэньні выканаўчага камітэту Фэдэрацыі ЦэнтральнаЎсходняй Эўропы 25 сакавіка 1949 году Кастусь быў прадстаўлены прадстаўнікам: Альбаніі—др. Мубараку Топтані, Аўстрыі— міністру Эрнсту Старэнбэргу, Эстоніі—консулю Аляксандру Массакасу, Грэцыі—міністру Канстанціну Манядакіс, Баўгарыі—міністру Аляскандру Занкофу.Харватыі—міністру Бранко Бэнзону, Вэнгрыі—міністру Арно дэ Бобрыку, Сэрбіі—міністру Мілану Стоядынаву, Латвіі—сп.М.Бітэ, Румыніі—генэральнаму консулю Тутусу Міхайлеску, Славакіі—міністру Фэрдынанду Дурчанскаму, Славэніі—др. Вінко Зорку, Чэхіі—капітану Ўладыславу Прахла.
Фэдэрацыя Цэнтральна-Ўсходняй Эўропы ў Аргентыне была заснавана 7 лістапада 1948 году. У яе ўваходзілі прадстаўнікі ад 17-ці краінаў. Асноўная праца палягала на падрыхтоўцы матэрыялаў, якія былі высыланыя ўрадам Заходняга сьвету перад кожнай інтэрнацыянальнай канфэрэнцыяй, якія часта адбываліся з удзелам Савецкага Саюзу.
Фэдэрацыя правяла вялікую актыўнасыдь у першыя гады свайго існаваньня. Адбываліся нязьлічоныя паседжаньні, на якіх разглядаліся розныя падзеі ў Эўропе. Быў зарганізаваны аддзел журналістаў, а праз яго наладжаны абмен прэсы. Толькі ў 19491950 гадах адбылося 23 паседжаньні, на якіх быў прысутны прадстаўнік ураду БНР. Аднак Фэдэрацыя, у сутнасыді, дзейнічала нелегальна. Яна была незарэгістраваная, таму што Аргентынскі ўрад з прэзыдэнтам Пэронам маніліся стварыць трэцюю сілу ў сусьвеце. У канцы 1950 году прадстаўнікі, прысутныя на паседжаньні, былі арыштаваныя, але адразу выпушчаныя на волю пасьля падпісаньня дэклярацыі, спыняючай дзейнасыдь Фэдэрацыі.
29 чэрвеня 1949 году прадстаўнікі Фэдэрацыі, ў тым ліку й прадстаўнік Ураду БНР, разьвіталіся з Грэцкім міністрам Канстанцінам Манядакісам, які вяртаўся ў Грэцыю, каб ізноў узяць удзел у палітычным жыцьці свае краіны. Аднаго дня Кастусь быў выкліканы ў Коордынасіон Фэдэраль. Там яму паказалі мандат, выдадзены др.М.Мінкевічу праз БЦР, з запісам, што той зьяўляецца прадстаўніком Беларускай Цэнтральнай Рады ў Аргентыне. Кастусю заявілі, што такім чынам яны маюць прадстаўнікоў ад двух ўрадаў Беларусі. Кастусь па меры зьдольнасыді вытлумачыў палітычную сытуацыю, прычыны ўзьнікненьня двух «урадаў» на чужыне й заявіў: «Каго вы прызнаеце, той і будзе прадстаўніком ад беларусаў».