Дзевяноста трэці
Сяргей Навумчык
Выдавец: Радыё Свабода
Памер: 536с.
2018
Я ня чуў выказваньняў Кебіча ў нецьвярозым стане, а грунтаваўся выключна на тым, што было бачна кожнаму, хто хаця б чытаў інтэрвію тых людзей, што сабраліся вакол Кебіча ў апараце Саўміну: ні слова сымпатый да нацыянальнага адраджэньня, да беларускай мовы, да прынцыпаў дэмакратыі і зусім не прыхаваная нянавісьць да таго, што сам Шушкевіч называў «беларушчынай», імкненьне зьліквідаваць незалежнасьць Беларусі і максымальна прывязаць яе да Масквы.
Дзіўна, чаму Шушкевіч ня бачыў гэтага палітычнага антаганізму, зразумелага пачаткоўцу курсу паліталёгіі. Хіба што забыўся на тое, пра што сам кажа: «Навукоўцы павінны лепш за іншых ведаць, што пранікненьне ў палітыку абавязвае папярэдне нешта зразумець у навуцы пра ўладу — паліталёгіі, авалодаць ёй на практыцы. Яны ж, як правіла, набіваюць у палітыцы гузакі, працуючы мэтадам спробаў і памылак» (с. 267).
На пачатку 1993 году было відавочна, што ўрад Кебіча ня здольны ні вывесьці краіну з крызісу, ні правесьці патрэбныя эканамічныя рэформы.
Раз-пораз крытыка ўраду прарывалася і ў заявах Шушкевіча (асабліва рэзкая — у верасьні, калі абвастрыўся паліўны крызіс). Да гэтага часу вызначылася і розьніца ў падыходах абодвух кіраўнікоў да будучыні Беларусі: Шушкевіч бачыў краіну нэўтральнай, Кебіч выступаў за максымальна шчыльнае ваеннае супрацоўніцтва.
Мы ў апазыцыі лічылі, што ў такой сытуацыі лягічным крокам павінна было быць ініцыяваньне Шушкевічам адстаўкі ўраду, і гэта было галоўнае нашае да яго патрабаваньне ў 1993 годзе. Форму Шушкевіч мог абраць якую заўгодна, у залежнасьці ад канкрэтных абставінаў, але найбольшы эфэкт мела б заява на сэсіі Вярхоўнага Савету ў прамой тэлерадыётрансьляцыі. Ці, калі парлямэнт не засядаў, выступ па тэлебачаньні.
Канешне, гэтаму мусіла папярэднічаць падрыхтоўка дэпутатаў. I тут Шушкевіч мог разьлічваць на Апазыцыю БНФ і «Дэмакратычны клюб», які хоць і заставаўся ў «замарожаным» стане, але пры экстрэмальных сытуацыях мабілізоўваўся. Карпенка, Ганчар, Булахаў не былі б саюзьнікамі, яны мелі сваю гульню, але шмат каго з кіраўнікоў гаспадарак можна было б перацягнуць на свой бок.
Але паводзіны дэпутатаў, у чым Шушкевіч меў магчымасьць пераканацца, залежалі ад настрояў грамадзтва, асабліва ад людзей на Плошчы. Мы наўпрост казалі Шушкевічу, што падтрымаем ягоныя дзеяньні, калі яны будуць рашучымі (далей у кнізе будзе запіс нашай зь ім гутаркі ў пачатку кастрычніка 1993-га).
Я быў перакананы тады і не зьмяніў свайго меркаваньня цяпер, што, нягледзячы на спад мітынговай актыўнасьці, калі б Шушкевіч заклікаў людзей
на Плошчу (як у тым самым кастрычніку гэта зрабіў Ягор Гайдар у Маскве) — БНФ сабраў бы дзясяткі тысяч людзей.
А далей — адстаўка ўраду Кебіча, фармаваньне пераходнага кааліцыйнага ўраду, новыя парлямэнцкія выбары.
Аднак для гэтага Шушкевіч мусіў сапраўды пайсьці на сьмелыя крокі, але гэткае ён лічыў радыкалізмам; Шушкевіч не стамляўся паўтараць, што займае цэнтрысцкую пазыцыю.
Потым шмат хто напіша пра памылковасьць такой пазыцыі, але я хачу працытаваць публікацыю палітоляга Валера Карбалевіча, якая зьявілася ў тым часе, летам 1993 году:
«Папулярнасьць Шушкевіча ў значнай ступені абумоўленая ягоным сфармаваным іміджам палітычнага цэнтрыста. У гэтай сувязі неабходна заўважыць, што пра палітыку цэнтру як найбольш аптымальную палітычную лінію можна казаць у дачыненьні да нармальнага дэмакратычнага грамадзтва ў спакойныя пэрыяды жыцьця. А вось на пераходным крызісным этапе разьвіцьця грамадзтва, калі яно стаіць перад неабходнасьцю ажыцьцяўленьня кардынальных структурных рэформаў, сытуацыя крыху іншая. Пры такіх умовах цэнтрызм плённы, калі ў краіне рашуча ажыцьцяўляюцца рэформы. Гонар і слава цэнтрыстам, якія настойліва, пасьлядоўна і мэтанакіравана вядуць грамадзтва па шляху пераўтварэньняў, адбіваючы атакі кансэрватараў, што спрабуюць затармазіць працэсы абнаўленьня, і радыкалаў, што імкнуцца ажыцьцявіць іх рэвалюцыйным мэтадам, адным рыўком. Аднак ва ўмовах нашай рэспублікі, калі рэформы практычна застопарыліся, у выніку чаго
крызіс паглыбляецца, цэнтрызм беспэрспэктыўны. Палавінчатасьць і непасьлядоўнасьць, спробы задаволіць усіх толькі пагаршаюць сытуацыю і завяршаюцца палітычным банкруцтвам... Калі браць гістарычныя аналёгіі, дык сумны палітычны лёс клясычных цэнтрыстаў Керанскага, Гарбачова таму пацьверджаньне. Урокі гісторыі кажуць, што цэнтрызм можа быць сродкам, а ня мэтай» («Европейское время», № 4, 1993).
Увесь 1993 год Шушкевіч імкнуўся прытрымлівацца цэнтрысцкай пазыцыі; вынік — пэрсанальна для яго — надышоў 26 студзеня наступнага, 1994 году, калі бальшыня дэпутатаў прагаласавалі за ягоную адстаўку.
А яшчэ праз паўгода пайшоў у адстаўку і Ke614 — пасьля прайграных прэзыдэнцкіх выбараў, якіх ён разам са сваім атачэньнем гэтак настойліва дамагаўся.
112
Анатоль Вярцінскі (Ракасоўская выбарчая акруга№ 5, Менск). Тры мінуты гісторыі, тры сьведчаньні гісторыкаў трох эпох. Плютарх прыводзіць словы палкаводца Пампэя: «Ці магу я думаць пра законы, калі я ўзброены?» Сьведчаньне другое — нямецкага гісторыка пачатку нашага стагодзьдзя, ён прыводзіць выступ сацыялдэмакрата Носке ў Райхстагу 25 красавіка 1907 году: «Панове, мілітарызм і абароназдольнасьць — гэтак жа далёкія адно ад аднаго, як неба ад зямлі». Сьведчаньне трэцяе — гісторык Афанасьеў піша: «Атавізм імпэрскага мысыіеньня — яшчэ адна сур'ёзная перашкода на шляху рэформаў. Аднак расейскае кіраўніцтва (і ня толькі афіцыйнае) не дыстанцыюецца ад «канструктыўных» плыняў «нацыянал-патрыятызму», але і дазваляе сабеў той ці іншай форме разыгрываць расейскамоўную карту. Між тым нагнятаньне напружанасьці ў адносінах з бліжнім замежжам і расейскімі нацыянальна-тэрытарыяльныміўтварэньнямі нясе цалкам рэальную пагрозу крывавай вакханаліі, вынікам якой можа быць вяртаньне краіны да таталітарнага рэжыму». Я прывёў тры сьведчаньні гісторыкаў трох эпох. Камэнтарыў «Розным» не практыкуюцца, і, я думаю, яны тут непатрэбныя.
ЛЮДЗІ СА ЗБРОЯЙ ЗАПОЎНІЛІ АВАЛЬНУЮЗАЛЮ
У Авальную залю нельга было заходзіць са зброяй.
Але пісталетаў, стрэльбаў і нават кулямётаў там — хопіць на роту.
Увогуле Авальная заля — памяшканьне, бясспрэчна, гістарычнае. Тут увосень 1939 году было зацьверджанае аб’яднаньне Усходняй і Заходняй Беларусі. У гэтай залі 27 ліпеня 1991-га была прынятая Дэклярацыя аб дзяржаўным сувэрэнітэце, a праз год, 25 жніўня 1991-га, была абвешчаная незалежнасьць Беларусі. Яшчэ праз чатыры месяцы, у сьнежні, былі ратыфікаваныя пагадненьні аб спыненьні існаваньня СССР, а ў сакавіку 1994-га прынятая першая Канстытуцыя незалежнай Беларусі.
Ад моманту будаўніцтва Дому ўраду ў сярэдзіне 1930-х гадоў Авальная заля зазнала некалькі рэканструкцыяў, але некранутымі засталіся скульптурныя барэльефы з абодвух бакоў над прэзыдыюмам: некалькі дзясяткаў чалавек, з кулямётамі і стрэльбамі, сымбалізуюць тэмы «Кастрычнік у Петраградзе» і «Кастрычнік у Беларусі».
У мяне заўсёды было ўражаньне, што зброі на тых барэльефах болей, чым людзей.
Напэўна, гэта адзінае ў краіне памяшканьне, дзе ў розныя часы пабывалі ледзь ня ўсе прыкметныя дзеячы палітыкі, навукі, літаратуры і культуры Беларусі — ад Чарвякова і Панамарэнкі да Машэрава і Сьлюнькова, ад Купалы і Коласа да Быкава і Бураўкіна. А таксама — госьці: Гарбачоў, Ельцын, Валэнса, Ландсбергіс, Грамыка (залічым і яго ў гэты
шэраг — ён запісваў сябе ў пашпарце расейцам). Праўда, ня ўпэўнены, што туды заходзілі Караткевіч і Барадулін — яны не былі дэпутатамі. Але вось Алеся Адамовіча я аднойчы на пасяджэньне прывёў.
У часе працы Вярхоўнага Савету нашага, XII скліканьня заля былатым месцам, дзе ішлі пленарныя пасяджэньні Вярхоўнага Савету, дзе абмяркоўваліся законы і пастановы, зацьвярджаліся члены ўраду і заслухоўваліся іх справаздачы.
Некаторыя пасяджэньні ішлі ў тэлеі радыётрансьляцыі, за вельмі рэдкім выключэньнем, калі рабіліся закрытыя пасяджэньні (напрыклад, па тэме ўвядзеньня грошай або вываду ядзернай зброі), на іх заўсёды прысутнічалі акрэдытаваныя журналісты, а з абвяшчэньнем незалежнасьці частымі гасьцямі былі дыпляматы.
Падзеі ў Авальнай залі былі навідавоку. Але яны былі толькі вяршыняй парлямэнцкага айсбэрга.
Вельмі важным элемэнтам працы парлямэнту былі пасяджэньні Прэзыдыюму Вярхоўнага Савету, які складаўся з 23 дэпутатаў — сьпікера, яго намесьнікаў і старшыняў пастаянных камісій. Яны зьбіраліся адзін раз на два-тры тыдні. Паводле Канстытуцыі, паўнамоцтвы Прэзыдыюму былі значна меншыя, чым у Вярхоўнага Савету, але фактычна ён выконваў функцыі своеасаблівага калектыўнага прэзыдэнта — аж да памілаваньня асуджаных на сьмяротнае пакараньне. На Прэзыдыюм журналісты, як правіла, не дапускаліся, але дэпутаты маглі прысутнічаць, чым мы актыўна і карысталіся.
Аднак з пачатку 1993 году Шушкевіч пачаў праводзіць закрытыя пасяджэньні Прэзыдыюму — што не было прадугледжана ні Канстытуцыяй, ні
рэглямэнтам. пасяджэньні Прэзыдыюму стэнаграфаваліся.
Была яшчэ праца ў камісіях, дзе рыхтаваліся законапраекты і часам разглядаліся найбольш важныя тэмы, такія, як тая самая калектыўная бясьпека. Пратаколы камісіяў вяліся нерэгулярна, уласна, гэта лічылася неабавязковым. У мяне захавалася некалькі запісаў з пасяджэньняў нашай камісіі па пытаньнях галоснасьці, сродкаў масавай інфармацыі і правах чалавека.
Але было і тое, што не прадугледжвалася Часовым рэглямэнтам Вярхоўнага Савету, але ў канчатковым прыняцьці рашэньняў адыгрывала ролю вельмі значную, а часам і вызначальную.
Я маю на ўвазе тое, што звычайна называецца «сустрэчамі ў кулюарах».
У строгім сэнсе паняцьця «кулюарныя перамовы» паміж палітычнымі групамі я магу прыгадаць толькі адны, у траўні 1990 году ў справе абраньня старшыні Вярхоўнага Савету, тады мне давялося выконваць ролю кур’ера паміж дэпутатамі дэмклюбу і кіраўнікамі ЦК. А звычайна гэта былі размовы — у фае перад Авальнай заляй у часе перапынкаў, у нумарах гатэляў «Менск» і «Кастрычніцкая» пасьля пасяджэньняў. У комплексе сталовак у Доме ўраду, да якіх трэба было ісьці даўгім, ледзь не кілямэтровым падземным калідорам. I, канешне, у парлямэнцкім буфэце, акурат пад Авальнай заляй.
Ня ведаю, як цяпер, а тады у буфэце былі чатырыпяць нізкіх столікаў, за якімі маглі сесьці па чатыры чалавекі, і пара дзясяткаў высокіх круглых сталоў, ля якіх можна было толькі стаяць. Усе дэпутаты за імі аднамомантна не ўмясьціліся б, разьлік быў на тое, што, зьеўшы сваю порцыю сасісак (яны там
КНІГІ ОНЛАЙН
