Дзікі сабака дзінга, альбо аповесць пра першае каханне
Рувім Фраерман
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 144с.
Мінск 1975
XX
Снег падаў амаль да самых канікул; пераставаў і падаў зноў і засыпаў увесь гарадок. У дамах стала цяжка адчыняць аканіцы. На тратуарах капалі траншэі. Дарога ўзняла-
ся высока. А снег усё падаў, авалодваючы і ракой, і гарамі, і толькі ў адным месцы на школьным двары, дзе пастаянна тапталі яго дзіцячыя ногі, ён нічога не мог зрабіць. Тут, утаптаны да зямлі, ён стаў тугім і гладкім, і можна было з яго ляпіць усё, што захочаш.
Вось ужо некалькі дзён запар на кожным вялікім пэрапынку Таня лепіць са снегу фігуру вартавога.
Сёння яна скончыла яе. Хлопчыкі, што дапамагалі ёй, аднеслі да плота лесвіцу, адставілі вядро з вадой. I Таня адышлася ўбок, каб паглядзець на сваю праду.
Гэта быў вартавы ў шлеме, з плячыма шырокімі, як у бацькі, і з яго паставай. Нібы на краі свету стаяў ён, абапіраючыся на ружжо і глядзячы ўдалячынь, а перад ім рассцілалася цёмнае мора. Вядома, ніякага мора не было. Але такое моцнае было ўражанне, што дзеці ў першую хвіліну маўчалі. Потым хлопчыкі, старэйшыя за Таню, непрыкметна абкружылі яе і з воклічамі паднялі ўгору.
Дзяўчынкі, якіх ніхто не чапаў, завішчалі. А Таня нават не ўскрыкнула. Яна толькі сумелася, што на самай справе вартавы атрымаўся цудоўна. А яна і не ведала, як гэта зрабіць. Яна толькі схапіла сваю думку і моцна трымала яе, не выпускаючы са сваіх пальцаў да тае пары, пакуль не зрабіла штык да вінтоўкі, пакрыўшы яго бліскучым ільдом. I цяпер пальцы яе балелі ад вады і снегу, і яна грэла іх, засунуўшы ў рот.
Коля стаяў убаку, не падыходзячы да Тані.
Аляксандра Іванаўна, зацікаўленая крыкамі дзяцей, таксама выйшла на двор і пастаяла без футра ля снежнага вартавога. Яна была здзіўлена яго прыгажосцю.
Тонкія варсінкі на чорнай сукенцы настаўніцы пакрыліся шэранню, гранатавая зорачка затуманілася на яе грудзях, а яна ўсё стаяла, думаючы пра сваё маленства.
I яны таксама калісьці ляпілі фігуры з снегу. Адну яна запамятала добра. Гэта быў снегавік у кутку на двары.
Уначы, калі двор і цагляны мур заліваў месяц, на яго было страшна глядзець, на круглую распухлую галаву з чорным вугалем замест рота. I аднойчы, зірнуўшы на снегавіка вечарам з акна, яна спалохалася і заплакала. Ніхто не ведаў, чаго яна плача. А яна не магла заснуць. Усю ноч у месячным святле мроіўся ёй гэты снегавік, падобны на прывід невядомых падземных істот.
I цяпер, праз дваццаць гадоў, настаўніца азірнулася: ці няма і тут гэтага страшэннага снегавіка. He, яна не ўбачыла яго. Тут былі і іншыя фігуры, зробленыя не так па-майстэрску, як вартавы, але ўсё гэта былі воіны, героі, быў нават волат на кані — фантазія наіўная і ўзнёслая насяліла ўсе куткі двара.
— Гэта ты зляпіла вартавога? — спытала яна ў Тані.
Таня кіўнула галавой і выняла пальцы з рота.
— Вам холадна, Аляксандра Іванаўна,— сказала яна,— ваша зорачка зусім пацяынела. Можна мне яе пакратаць?
I Таня, працягнуўшы руку, пацерла зорачку пальцам, і зорачка зноў заблішчала на гранях.
— Хочаш, я табе падару яе за тое, што ты так добра вылепіла вартавога? — спытала настаўніца.
Таня спалохана спыніла яе:
— He трэба! He рабіце гэтага, Аляксандра Іванаўна. Мы помнім вас усе з гэтай зорачкай. He трэба адбіраць яе ў другіх.
Таня пабегла да варот, дзе стаяў Філька і клікаў яе да сябе рукой.
А настаўніца, не спяшаючыся, пайшла да ганка і, пакуль ішла, увесь час думала пра Таню. Як часта яна заўважае ў апошні час дзяўчынку сумнай і безуважнай, і ўсётакі кожны яе рух поўны хараства. Можа, сапраўды, каханне кранула сваім ціхім дыханнем яе твар?
«Гэта зусім не страшна,— думала з усмешкай настаўніца.— Але што гэта яна жуе так старанна? Няўжо зноў
яны здабылі ў кітайца гэту агідную серу? Так яно і ёсць! Любоў, о мілая любоў, якую яшчэ можна ўлагодзіць серай!»
Настаўніца засмяялася ціхенька і пайшла прэч ад дзяцей.
Сапраўды, Філька здабыў у кітайца цэлы кавалак піхтавай смалы і цяпер ахвотна раздаваў яе ўсім. Ён даў тым, хто стаяў ад яго направа, і тым, хто стаяў налева, і толькі Жэні не даў нічога.
— Чаму ж ты мне не даеш серы? — крыкнула яму Жэня.
— Філька, не давай дзяўчатам серы,— сказалі хлопчыкі са смехам, хаця яны ведалі добра, якая шчодрая ў яго рука.
— Чаму ж не даць? — адказаў ім Філька.— Я дам ёй самы вялікі кавалак. Хай падыдзе да мяне.
Жэня падышла.
Філька дастаў з кішэні маленькі папяровы пакунак і асцярожна паклаў ёй у руку.
— Ты багата мне даеш,— са здзіўленнем сказала Жэня.
Яна разгарнула паперку.
Маленькае, нядаўна народжанае мышанядрыжучы сядзела ў яе на руцэ. Жэня з крыкам кінула яго на зямлю, а дзяўчынкі, што стаялі паблізу, разбегліся.
Мышаня сядзела на снезе і дрыжала.
— Што вы робіце? — сярдзіта сказала Таня.— Яно ж змерзне!
Яна нахілілася і, падняўшы мышаня, падзьмухала на яго, абагрэла сваім цёплым дыханнем і сунула яго да сябе пад футру за пазуху.
Да натоўпу падышоў чалавек, якога ніхто ў гэтым горадзе раней не бачыў. Ён быў у сібірскай шапцы з лісінага футра і ў дарожным кажушку. Ногі ж ягоныя былі абуты дрэнна. I гэта заўважылі ўсе.
— Нехта прыехаў сюды,— сказаў Філька,— не тутэйшы,
— He тутэйшы,— пацвердзілі астатнія.
Усе глядзелі на яго, пакуль ён падыходзіў. А маленькая дзяўчынка са спрытнымі нагамі нават схапіла яго за кажух.
— Дзядзька, вы інспектар? — спытала яна.
Ён падышоў да натоўпу, дзе стаяла Таня, і сказаў:
— Скажыце, дзеці, як трапіць да дырэктара?
Усе падаліся назад. Гэта мог быць на самай справе інспектар.
— Чаму ж вы маўчыце? — спытаўся ён і звярнуўся да Тані: — Праводзь мяне ты, дзяўчынка.
Таня азірнулася, мяркуючы, што ён гаворыць каму-небудзь іншаму.
— He, ты, дзяўчынка, ты, з шэрымі вачыма, у якой мышаня.
Таня паглядзела на яго, шырока раскрыўшы вочы і гучна жуючы сваю серу. 3-за пляча яе пазірала мышаня, што прыгрэлася пад каўняром яе футра.
Чалавек усміхнуўся яму.
I тады Таня выплюнула серу і пайшла да ганка.
— Хто гэта? — запытаўся Коля.
— Гэта, відаць, інспектар з Уладзівастока,— адказалі яму.
А Філька раптам выгукнуў спалохана:
— Гэта герой, даю слова! Я бачыў на ягоных грудзях ордэн.
XIII
А між іншым гэта быў пісьменнік. Хто яго ведае, чаму ён прыехаў у гэты горад зімой без валёнак, у адных толькі
ботах. Дый ботьт яго былі не з каровінай скуры, прашытай, як у старацеляў, жылкамі, а са звычайнага шэрага брызенту, які ўжо ніяк не мог сагрэць ногі. Праўда, на ім было і доўгае цёплае футра, і шапка з рыжай лісы. У гэтым футры і шапцы яго бачылі і ў клубе ў пагранічнікаў. Казалі, нібыта ён нарадзіўся ў гэтым горадзе і нават вучыўся ў гэтай самай школе, куды сёння прыйшоў.
Можа, захацелася яму ўспомніць сваё дзяцінства, калі рос ён тут хлапчуком, і няхай халодны, а ўсё ж родны вецер дзьмуў у ягоны твар, і знаёмы снег клаўся яму на вейкі. Ці, можа быць, захацелася яму паглядзець, як новыя парасткі шумяць цяпер на беразе яго ракі. А можа, засумаваў ён са сваёй славай у Маскве і рашыў адпачыць, як тыя вялікія зоркія птушкі, што цэлы дзень лунаюць высока над ліманам і потым апускаюцца на нізкія яліны, каб адпачыць тут у цішыні.
Але Таня думала не так.
Хай сабе гэта не Горкі, думала яна, няхай гэта іншы, але затое ён прыехаў сюды, да яе дадому, у яе далёкі край, каб і яна магла паглядзець на яго сваімі вачыма, а можа, нават і дакрануцца да ягонага футра рукой.
У яго былі сіеыя валасы на скронях, хаця ён быў не стары, і тонкі голас, які ўразіў яе.
Яна толькі баялася, каб ён не спытаў яе, ці любіць яна Пушкіна і ці падабаюцца ёй яго ўласныя кнігі.
Але ён ні пра што не запытаўся. Ён толькі сказаў:
— Дзякуй табе, дзяўчынка. Што ты будзеш рабіць з мышаняткам?
I хаця многія чулі, што пісьменнік нічога асаблівага не сказаў, але клопатаў праз яго было ўсім нямала.
Як добра бывала раней, калі раз у дзесяць дзён Аляксандра Іванаўна па вечарах, пасля заняткаў, займалася з літаратурным гуртком.
Яны сядалі за доўгі стол у піянерскім пакоі, а Аляксан-
дра Іванаўна сядала ў крэсла. Яна рабілася нібыта зусім іншай, чым у класе, нібы з далёкага падарожжа прыплывала да іх на нябачным караблі. Яна клала падбародак на свае пераплеценыя пальцы і пачынала раптам чытаць:
Когда волнуется желтеюіцая ннва
II свежнй лес шумнт прн звуке ветерка...
Затым падумае крыху і скажа:
— He, не гэта хацела я вам сёння прачытаць. Лепш паслухайце вось што:
й он к устам монм прнннк
II вырвал грешный мой язык.
II празднословный, н лукавый, II...
Ах, дзеці, я так хачу, каб вы зразумелі, якім цудоўным бывае паэтава слова, якім чароўным сэнсам напоўнена яно!
А Філька нічога не разумеў і гатовы быў без жалю вырваць свой язык, які толькі і рабіў, што калаціўся без толку аб зубы, дапамагаючы яму жаваць усё, што ні трапляла ў рот, а ніводнага такога верша скласці не мог. Але затое ён выдатна гаварыў, як кітаец, што стаяў на рагу з ліпучкамі.
♦I мала-мала ёсць,— гаварыў ён,— і худа ёсць, і шыбка харошо».
Усе смяяліся з яго.
Потым Жэня чытала вершы пра пагранічнікаў, а Таня — апавяданні. Коля ж заўсёды ўсё крытыкаваў раўнадушна, жорстка і сам нічога не пісаў — ён баяўся напісаць дрэнна.
Але зусім нядаўна, некалькі дзён назад, Таня прачытала ім сваё апавяданне пра маленькае мышаня, якое пасялілася ў рукаве старога футра. Яно жыло там доўга. Але аднойчы футра вынеслі з кладоўкі на мароз, і ўперіпыню мышаня пабачыла снег. «I як толькі людзям не сорамна таптаць яго, — падумала мышаня,— гэта ж цукар!» — і выскачыла з рукава. Беднае мышаня! Як яно цяпер будзе жыць?
У гэты раз Коля не сказаў нічога благога. Яго маўчанне
Таня прыняла за пахвалу і цэлы дзень і ўсю ноч, нават у сне, адчувала шчасце. А раніцай парвала апавяданне і выкінула.
«Няўжо,— думала яна,— нават не пахвала, а маўчанне гэтага дзёрзкага хлопчыка можа зрабіць мяне шчаслівай?»
Але сёння на занятках было зусім інакш.
Дзіўныя турботы апанавалі іх. Дзе дастаць кветак, каб падарыць іх увечары пісьменніку? Дзе ўзяць іх зімой, пад снегам, калі нават звычайны хвошч на балоце, калі нават апошняя траўка ў лесе не засталася жывой?
Усе думалі пра гэта. Таня думала, але нічога не магла прыдумаць — у яе болей не было кветак.
Тады таўсташчокая Жэня сказала (яна заўжды гаварыла карысныя рэчы):
— У нас дома, у гаршках, расцвілі царскія кучары.
— I ў нас,— разам сказалі дзяўчынкі,— зацвілі кітайскія ружы і фуксіі.
КНІГІ ОНЛАЙН
